Bəşər - İlot

Çox hörmətli Elçin müəllim!

Sizin "Ədəbiyyat qəzeti"ndə (2 dekabr, 2017-ci il) dərc olunmuş "Rəssam Muxtar Manaflının həyatı, sənəti və bu dünyadan qaçışı" adlı hekayənizi oxudum. Bundan əvvəl sizin Sovet dövrü yaradıcılığınızı bütövlükdə, sonrakı - 90-cı ildən bəri yaradıcılığınızın isə böyük bir qismini oxumuşam. Ümumiyyətlə, yaradıcılığınızın çoxu maraqlı, gözəl, yüksək səviyyəli əsərlərdir. Ancaq mənim hazırda sözüm yuxarıda adını çəkdiyim hekayəniz barəsindədir.

Hekayəni oxuyarkən hansı hissləri duydumsa, onu yazmaq fikrindəyəm.

Əvvəla, elə bildim ki, bu, rəssam haqqında sadəcə bir yazıdır. Fikirləşdim ki, oxuyum görüm Muxtar kimdir?

Muxtarın rəsmlərini, bu rəsmlərin mənasını, məğzini mən də, oxucu da başa düşür, anlayıram. Onu görənlərin əvvəl heyrətinə səbəb olsa da, sonradan əsas nüansı nəzərdən qaçırır və bu əsərlərə qiymət vermirlər. Əsərlər onlara yeknəsəq, təkrar kimi görünür.

Muxtarın əsərləri faktdır. Fakt da odur ki, kiçicik bir uşaq qatarla keçdiyi zaman kəsiyində doğmaca kəndinin mənzərələrini zərrə-zərrə gözünə yığır, ürəyinə, qəlbinə, könlünə əbədi həkk edir. Bu kəndi onun gözündən, könlündən heç bir qüvvə çıxara bilməz. Ona görə də qəhrəmanın bir qatar sürətiylə keçib getdiyi kəndinin daşını, torpağını, yerini, göyünü, ağacını, quşunu ən incə naxışı ilə zahirən oxşar olsalar belə, fərqli cizgilərlə çəkməsi müəllimlərini, hətta görənləri belə əsəbləşdirir, onlar rəssamın elə də böyük istedadının olmamasını sübutlamağa çalışırlar.

Biri o birinə bənzəməyən bu mənzərələr Muxtarın yaddaşında aydınca cızılıb. O da bu mənzərələri dəqiqliklə - ayrı-ayrı ştrixlərlə, boyalarla çəkir. Ancaq bu kənd mənzərələrinin "eyniliyi" müəllimlərini, anasını, nənəsini də bezdirir.

Haşiyə: İşğal altında olan Qarabağ Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir. Qarabağı azad etmək üçün ən yüksək səviyyədə işlər aparılır. Hər bir soydaşımızın ümdə arzusu da vətənimizi bütöv görməkdir. Hər birimizin məqsəd-məramı eyni olsa da, mübarizə yöntəmləri ayrıdır. Belə ki, kimi canı-qanıyla torpaqlarımız uğrunda vuruşur, kimi siyasətlə, kimi sözüylə, kimi nifrətiylə mübarizəsini davam etdirir. Bunu da dünya dövlətləri görür, lakin görməməzliyə vurur. Ona görə də əsaslı addım yoxdur.

Qayıdaq Muxtara.

Nənə obrazını qupquru bir kötük kimi qəbul etdim. Sanki bu obraz daş kimi dağdan, qayadan qopub, indiki düşdüyü yerindəcə bitib qalmışdı. Bu daş o vaxta qədər tərpənməz qaldı ki, Muxtarın şəkillərinin hamısının bir-birinə oxşadığından o da əsəbləşib, "sən o kəndə elə baxırsan, elə bil İlotlar azadlığa baxır", - dedi. Qadının, "İlotlar azadlığa baxır" sözündən sonra canlanması möhtəşəm idi. Mənim üçün də hekayə bir anın içində gözəlləşdi, bədiiləşdi, oxunaqlı oldu. Birbaşa oxudum və heyrətləndim.

Burada "İlot" sözünə rast gələn kimi, nədənsə, dərhal Çingiz Aytmatovun "Əsrə bərabər gün" romanındakı "manqurt" yadıma düşdü. Bu iki sözün arasındakı bağı aydınlaşdırmadan yadıma düşməsi çox qəribə idi.

İlot sözünə indiyə kimi heç vaxt rast gəlməmişdim. Nə məna kəsb etdiyini də anlamadım. Muxtarın özü kimi.

Həm də anladım ki, hekayə niyə ağır imiş. Sən demə, yazıçının məqsəd və məramı küləyin göydə quş lələyini yüngülcə fırlatması kimi bir şey deyilmiş. Söhbət Fələyin çarxının ağır-ağır dünyanı fırlatmasından gedirmiş. Fələyin çarxının dünyanı necə fırlatmasını izləmək, onun sonuna varmaq elə də asan olmadığı kimi, Elçin müəllimin də əsərini oxumaq ona görə çətin imiş.

Fələyin çarxı nə qədər istəyir fırlansın. Bizim onunla daha işimiz yoxdu. Ancaq hər kəsin, hər yazıçının özünün fırlatdığı bir məcazi çarxı var. Elçin müəllimin məcazi çarxını İlota bənzətdim. İlot sözünün mənasını öyrənəndə qəzeti yerə qoyub öz - özümə sevinclə pıçıldadım: "Dəhşət! Deməli, İlot kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan qullara deyilirmiş. Bu qullar uzaq tarlalarda əkib-becərən azad kəndlilərə daimi bir kədər və həsədlə baxırmışlar".

Nənə Muxtara "İlotsan", deyəndə onun da doğma kəndinə, elinə, obasına qovuşmaq arzusuyla nisgillə baxmasını nəzərdə tuturmuş. Muxtar azad olmayan kəndinin hər zərrəsini rəsmlərində ayrı-ayrılıqda vəsf eləyir. Bəlkə də, nisgilini bununla ovutmaq istəyirdi.

Yenə Manqurtu xatırladım. Xatırlamaqda əsasım vardı. Manqurtun istəyi özündən asılı deyildi. O, başqasının arzusunu yerinə yetirəndi. İlot isə əksinə, öz arzusunun nisgilini yaşayır.

Muxtar İlotdur. Kəndi düşmən tapdağı altındadır. Ora həsrətlə baxır. Hekayənin müəllifi İlotdur, Qarabağı həsrətlə gözləyir. Biz hamımız İlotlarıq, hamımız vətənimizin bütövləşməsinin arzusundayıq.

İstər Çingiz Aytmatovun Manqurtu, istərsə də Elçin müəllimin İlotu eyni yüksəklikdə dayanan obrazlardır. Ç.Aytmatovun Manqurtu oxucuların dilində "bomba" kimi partladı. Hər tərəfə, hər yana əks-səda verdi. Hər kəs Manqurtun prototipini misal göstərirdi. Elə indi də dillərdə əzbərdir. Lakin Elçin müəllimin İlotunun səsi xəfif gəldi, astadan gəldi. Əslində, bu səs atom bombasının səsi kimi gurlamalıydı. Hər iki yazıçı əvəzolunmaz, əlçatmazdı. Birinin ruhu şad, o birinin canı sağ olsun.

Belə olmasaydı, böyük yazıçımız Elçin bu hekayəni qələmə almazdı.

Yenə deyirəm, yurd ağrısı çəkən bizlər illərdir ki, Qarabağın İlotlarıyıq. O ki qaldı, fələyin çarxının dünyanı çətin və ağır-ağır fırlatmasına, bu da təbiidir. Çünki yer üzünün bütün sərhədləri götürülsəydi, irqlər, dinlər, dillər bir olub birləşsəydi, fələk də dünyanın çarxını asanlıqla fırladardı.

Hələlik, bəşər İlotdur, dünya bütövlükdə sülh, əmin-amanlıq içərisində yaşayanda Manqurt da, İlot da lüğətlərdən silinəcək.

Aləmzər Əlizadə

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 24 noyabr.- S.15.