Yolum sevinir, Allah...

Vaqifi yaxından tanıyanların hamısı bilir ki, o fərqli bir insandır. Həm də bu fərq sirli, sehrli, işıqla dolu bir fərqdir. Söhbət etdiyi adamı daima müdrik bir aləmə, xoş ovqata, ruh yüksəkliyinə kökləyir. Mən həmişə onunla danışanda elə bilirəm ki, onun səsi xoş bir ovqatla hansısa okeanın sularından, göyün neçəncisə qatından süzülüb gəlir. Vaqifin şeirləri ilə yaxından tanış olanlar da bilir ki, o həm də fərqli bir şairdir. Bu şeirlər də hansısa ənənəvi şeir formaları deyil. Hətta o şeirləri ənənəvi şeir tələbləri ilə oxuyanda onlar adiləşə bilər. Vaqifin şeirlərini o adamlar daha çox sevir ki, onların qəlbi bir qədər o şeirlərin ovqatına köklənmiş olsun. Vaqifi yəqin ki, daha çox fərqli edən onun yüksək keyfiyyətlərə malik olan şəxsiyyəti ilə sonsuz kainata köklənən qəlb aləminin biri-biri ilə bu qədər həmahəng olmasıdır. Onu yaxından tanıyanlar bilir ki, o, yer üzündən çox öz qəlb aləmində yaşayır. Amma qəlb aləmində yaşamaqla yanaşı yer üzünün bütün qayğılarını duya-duya, bu qayğıların ağrısını çəkə-çəkə yaşayır. Yəni o öz qəlb aləmində bir zahid, guşənişin, əhli-kef insan kimi yox, böyük, ciddi, yer üzündə baş verənləri dərindən dərk edən, yer üzünə, insanlara əlindən gələn köməyi etmək istəyən bir şəxsiyyət kimi yaşayır. Ona görə də Vaqiflə ünsiyyətdə olan adam özü sanki hansısa bir sehrli aləmin möhtəşəmliyini, həmin aləmin ab- havasını duyur.

Vaqifin hər şeiri o möhtəşəm aləmdən xəbər verir. Elə, "Dünya söndükcə sən görünürsən, İlahi!" şeiri də.

Min ildi, milyon ildi

Göylərdə ayaqyalın

Sənə sarı qaçıram,

ayaqlarım sevinir,

yolum sevinir, Allah.

Elə bu bənd göstərir ki, şair yer üzünə özünün nə zaman gəlməsinə əhəmiyyət vermədən min, milyon illərdir ki özünü kainatın bir varlığı olan insan kimi hiss edir. Həm də bu kainata nizam verən, bu kainatı gözəlləşdirən Allahın qüdrətini duyan bir insan kimi. Özünün əsas işini, xoşbəxtliyini Allaha doğru getməkdə, Allahı daha yaxından duymaqda görən bir varlıq kimi. Körpə uşaqlar ayaqyalın, ayrılığına dözə bilmədikləri öz anasının, atasının yanına qaçan kimi Allaha doğru qaçan bir məsum körpə kimi. Və körpə uşağın qəlb aləminin duyduğu ki, hiss edir ki, o Allaha doğru qaçdıqca, onu aparan yollar da sevinir, onun öz ayaqları da. O Allaha doğru qacdıqca yollar da rahatlanır, onun öz ayaqları da. Çünki Allaha doğru qaçdıqca onun qəlbindəki nur, işıq çoxalır, bu nur yollara bir gözəllik, rahatlıq gətirir. Bu nur onun ayaqlarına qüvvət verir. Bu sözlərin arxasında insanlığın mənəvi aləminin keçib formalaşdığı bir aləm, bir tarix dayanır. Bu sözlərin arxasında qədim insanların Allaha səcdəsi, min-min əvvəlki dövrlərdə ehramlardakı kahinlərin üzünün nuru, sufilərin, təsəvvüf alimlərinin irfan dünyası dayanır. Şair o aləmlərin bir nümayəndəsi, bir daşıyıcısı, amma yeni ovqatlı, öz sözü, öz aləmi olan bir nümayəndəsi kimi görünür…

Əsl şair heç vədə şeiri fikirləşə-fikirləşə yazmır. Onun qəlb aləmi sirli bir aləmə köklənir. Həmin aləmdən sözlərin, sətirlərin özü axıb gəlir. Bu sözlər haqq dünyasından gələndə və şairin özünü də heyran edəndə ortada olan poeziya həqiqi poeziya olur. Şair yalnız müəyyən bir hal yaşayanda, mənəvi yüksəliş məqamında olanda həqiqi şeir yaranır. Bir neçə dəfə Vaqifin şeir yazdığı zamanlar kənardan müşahidə etmişəm. Bu zaman o ətrafda heç kimi görmür, öz dünyasında olur. Sifətindən sirli kölgələr, işıqlar keçir. Növbəti misralar, növbəti şeir yaranır. Amma Vaqifi əksər şairlərdən fərqli olaraq bu qeyb aləmindən gəlmiş sətirlərinə qarşı çox tələbkar olur. Qəlb aləminin ortaya qoyduğu sətirləri idrak aləminin tələbkarlığı ilə götür-qoy edir, onları dəfələrlə danışdırır müəyyən düzəlişlər edərək oxuculara təqdim üçün hazırlayır. Bütün bunlardan sonra, ata öz övladını səfərə yola saldığı kimi, növbəti şeirinə xeyir-dua verir.

Məsələn, mən inanıram ki, bu şeirdə o:

Hər gün sənin göyünə

mismarlanır qollarım,

mismarlanır, dincəlir,

qolum sevinir, Allah -

yazanda, qəlbindən keçən duyğuları ifadə edib. Amma nədən məhz bu sözlərlə ifadə edib, heç özü də bilməyib. Amma bir qədər sonra, idrak aləmi canlanıb tələbkar bir münasibətlə bu misralara baxanda, sözlər onu qane edib. Hiss edib ki, bu sözlər onun duyğularını ifadə edib. Qol Vaqif üçün bir rəmzdir. O bu qol ilə uça da bilir, nəsə edə də bilir. Hər gün bu qollar Allahın göyünə mismarlandıqca - bir qədər ağrı ilə də olsa, o göylərə bənd olur, rahatlıq tapır. Bəli, bu qollar adi qollar deyil. "Bütün kainat boyu qanrılan, qanı daman" bu "qolların gözündə" ancaq və ancaq Allah sevgisi var. Allahın - bütün kainata nizam verən, bütün kainatın bir aləm kimi fəaliyyətini təmin edən çox doğma bir qüvvənin sevgisi var. Və sonra şair sual verir:

Bəs nədən əzab gəzir

qolumu dəlib keçən

mismarların üzündə?!

Amma o, həm sual veir, həm də nida işarəsi qoyur. Şairin özü rahatlandığı, "quş kimi" olduğu halda, onun qollarındakı mismarlar "min ağrıyla, əzabla qıvrılır". Uçan qolları bəndə salan mismarlar ağrı çəkir, əzab çəkir, bu əzabdan qurtarmaq üçün yalvarırlar. Bu mismarlar şairi saxlaya bilmir, o yenə Allaha doğru uçur, Allaha tərəf çan atır. Eyni zamanda qıvrılan, inləyən mismarlara da yazığı gəlir. Şair Allaha yalvarır ki, bu mismarları əzabdan, ağrıdan xilas eləsin. Eyni zamanda şair yalvarır ki, "boynumdakı kəndiri, atında dayandığım bu dar ağacını da xilas elə, İlahi!" Bu misraları oxuduqca onun həyatını yaxından tanıyanlar duyur ki, bu mismarlar, bu dar ağacı, bu kəndir ona uçmaqda mane olan əngəllərdir. Bu əngəllər doğru yolda deyil. Bu əngəllər dünyanın nizamını, ahəngini pozurlar. Şairə də öz arzuları yolunda zirvələrə qalxmağa maneə olurlar. Bu manelər təkcə insanlar deyil, həm də müxtəlif başqa əngəllərdir. Amma Vaqif ürəyinin böyüklüyü ondadır ki, o Allaha yalvarmır ki, bu əngəlləri məhv elə. O Allaha yalvarır ki, sən onları bu xislətdən, bu əzabdan xilas elə. Qoy onlar da sənin yolunda olub bu dünyanın ahənginə kömək etsinlər. Şair deyir ki, dünyanın nizamını pozan belə maneələr həm də, eyni zamanda "göy üzünə, Allaha tuşlanan güllələrdir". Bu nizamı pozan güllələrin hamısı dönə-dönə onun özündən keçir...

Amma şair eyni zamanda sevinir, şükür edir ki, bu maneələr nə qədər çox olsa da, özü o maneələri aşa bilib. Min, milyon ildi Allaha doğru gedən bu yolları o nəhayət ki, "biri-birinin ucuna bağlayıb" Allahın hüzuruna gəlib çıxa bilib. Təbii ki, o bu yolları Allahın qismət etdiyi öz əzmi, mətanəti, ilhamı ilə keçib gəlib. Bu yolu keçib gəlmək bütün şərq fəlsəfəsinin ana xəttidir. Şərqdə yaranan saysız-hesabsız kitablar, əsərlər bu yolun vacibliyindən, müqəddəsliyindən danışır. Bütün dini kitabların mənəvi qatı bu yoldan danışır. Bu yolu hər adam keçə bilməz. Bu yolu keçmək üçün Şərq düşüncəsi müxtəlif yollar fikirləşib. Amma bütün bu yolların əsas tələbi insanın daxilən təmizlənməsi, nəfsdən uzaq olması, dünyanın ahəngini artıran əməllə məşğul olmasıdır. Vaqifi yaxından tanıyanlar bilir ki, o, bu yolda övliyalardan da artıq bir məqamdadır. Ona görə də o, həqiqətən özünü Allahın hüzurunda hiss edə bilir.

Amma bütün varlıqların eyni zamanda yer üzündən getməyi də var. O da bu dünyanı tərk edəcəkdir. Amma qəlbinin yüksəkliyində tərk edəcəkdir. Allahın yanına üzüağ olaraq gedəcəkdir. Bu getmək anı yaxınlaşdıqca - Allahın özünün dar ağacının kəndiri dartıldıqca, Allah qarşısında üzü ağ olan şairin boynu dincəlir. Amma bu məqamda da şər qüvvələr məqam gəzib onun boynunu bir daha vururlar. Boynu vurulan şairin artıq bu boyundakı yükdən xilas olan çiyinləri dincəlir. Bu yer üzündəki ömrü sona yetdikcə, o can atdığı uca Allah onun yanına gəlir. Yalnız özü ona hayan olur. Bütün bu dünya qayğıları sona yetdikcə, şair bu qayğılardan silkinib daha da arındıqca, Allahı daha aydın görməyə, duymağa başlayır:

Dünya gözümdə söndükcə

sən görünürsən, İlahi!

Bütün şeir, Allahın insana verdiyi ömrü şərəflə yaşamaq fəlsəfəsinə həsr olunub. İnsan anadan olandan özünü böyük kainatın bir zərrəsi olaraq duymalı, kainatın nizamına, ahənginə uyğun ömür sürməlidir. O hələ uşaqlıqdan elə tərbiyə olunmalıdır ki, qəlbində o kainatın - göy üzünün qüdrətini hiss etsin. Həyatı anladıqca o qüdrəti duymağa, onun nizamı ilə yaşamağa can atsın. Bu yolda nə qədər əzab-əziyyət olsa da ona dözmək, onu dəf etmək lazımdır. Elə bir əməl sahibi olmaq lazımdır ki, bu maneələrin azalmasına kömək edəsən, insanlara, yer üzünə daha çox kömək edəsən. Sən Allaha doğru ketdikcə, dünyadakı heç bir əzab sənə ağrı verə bilməz. Məhrumiyyətlərin olsa da qəlb aləmin daha zəngin olar. Ömrü daha gözəl bir qəlblə başa vura bilərsən. Doğma kainata, doğma qüdrətə daha rahatlıqla qovuşa bilərsən.

Bu deyilənlər Vaqifin bir şeiri ətrafında bir neçə söz idi. Əslində elə tək bu şeir ətrafında xeyli danışmaq olar. Təbii ki, hər oxucunun qəlbində bu şeirlə bağlı başqa fikirlər də yaranır. Amma Vaqifin hər şeiri barədə xeyli danışmaq olar. Vaqifdə təsadüfi şeir, təsadüfi misra yoxdur. Onun şeirlərinin bir gözəlliyi də ondadır ki, bu şeirlərdə artıq olan heç nə yoxdur. Onun şeirləri ucuz pafosdan uzaqdır. Oxucu ilə hər zaman olduqca səmimi danışır. Öz qəlbindəki aləm barədə oxucu ilə sevgi ilə danışır.

Poeziyamızda insanlığın, cəmiyyətin ehtiyacı olduğu, milli ruhumuzdan doğan, mənəvi zənginliyə səsləyən nurlu bir zirvə var. Vaqif Bayatlı zirvəsi!

Əhməd Qəşəmoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 6 oktyabr.- S.5.