"Sürülərin çobanı" silsiləsindən

Fernando Pessoa

Fernando Pessoa - Portuqaliyalı şair, yazıçı, tərcüməçi, filosof-esseist, dramaturq. Cəmisi qırx yeddi il yaşamağına baxmayaraq, iki dildə (portuqal və ingilis) çoxsaylı əsərlər yaradıb, ölkəsində avanqard ədəbiyyatın əsasını qoyub. Sağlığında cəmisi üç kitabı çap olunan Pessoanın ölümündən sonra, evindən 20 000-dən çox əlyazması tapılıb. Çoxsaylı təxəllüslərdən əlavə (bəzi mənbələrə görə yetmiş iki, bəzi mənbələrə görəsə yüz otuz altı imza ilə yazıb), Pessoa dünya ədəbiyyatına üç heteronim qazandırıb. Heteronimlər uydurma olsa da, hərəsinin öz fəlsəfəsi, öz yazı tərzi, öz düşüncəsi, hadisələrə öz baxışı, hətta öz uydurma bioqrafiyaları vardı. Hər üç heteronimin şeirlərini təqdim edirik.

Alberto Kaeyro

"Sürülərin çobanı" silsiləsindən

Günəbaxan kimi itidir baxışım

Çox vaxt yollarda gəzirəm

Sağa, sola, hərdən də dönüb

arxaya baxaraq...

Hər an gördüyüm şeyi

Əvvəllər heç görməmişəm,

Bu mövzuda diqqətliyəm.

Bilirəm bir uşağın doğulanda

Hiss etdiyi çaşqınlığı.

Hiss edirəm hər an dünyanın

O sonrasız yeniliyinə doğulduğumu...

İnanıram dünyaya, bir çobanyastığına inandığım kimi,

Çünki görürəm onu, amma fikirləşmirəm.

Çünki fikirləşmək başa düşməkdir...

Onu fikirləşməyimiz üçün deyil,

(Fikirləşmək yaxşı görməməkdir)

Biz ona baxaq və onunla harmoniya yaradaq deyə

Yaradılıb dünya.

Fəlsəfəm yox, duyğularım var mənim...

Təbiətdən danışıramsa, onu başa düşdüyüm üçün yox,

Sevdiyim üçün danışıram, onu sevməyimin səbəbi isə

Sevənin nəyi sevdiyini, nə üçün sevdiyini

Və sevginin nə olduğunu bilməməsidir.

Sonu olmayan bir məsumiyyətdir sevmək,

Yeganə məsumiyyət də heç fikirləşməmək.

***

Mən qoyun otaran çobanam.

Qoyunlar mənim fikirlərim.

Fikirlərimin hamısısa duyğulardır.

Gözlərimlə, qulaqlarımla fikirləşirəm,

Əllərimlə, ayaqlarımla,

Burnumla və ağzımla.

Bir çiçəyi fikirləşmək görmək və iyləməkdir onu

Bir meyvəni yemək də onun mənasının dadına baxmaq.

Buna görə isti bir gündə

Əzab çəkirəmsə, demək ondan həzz alıram.

Və uzanıb yatıramsa çəmənlikdə

Yumub isinən gözlərimi,

Həqiqətə başdan-başa uzanmış bədənimi hiss edirəm.

Bilirəm həqiqəti və xoşbəxtəm.

***

Yavaş-yavaş, çox yavaş

Xəfif bir külək əsib

Uzaqlaşır yavaşca. Və mən

Bilmirəm nə fikirləşdiyimi

Bilmək də istəmirəm.

***

Bu aşağıdakı dörd nəğmə,

Fikirləşdiklərimdən tamam başqa şeylərdir,

Və hiss etdiyim hər şeyin tərsidir.

Olduğum hər şeyin qarşılığı.

Xəstə olanda yazdım onları,

Buna görə də təbii və duyğularımla

Səsləşən nəğmələrdir onlar.

Əks olduqları şeylərlə səsləşirlər...

Xəstə olanda əksini fikirləşirəm

Sağlam olanda fikirləşdiklərimin.

(Yoxsa xəstə olmazdım.)

Hiss etdiyimin tam əksini hiss etməliyəm sağlam olanda,

Bir insan özünü necə başqa cür hiss edirsə

Mən də eləcə inkar etməliyəm xasiyyətimi...

Bütünlüklə xəstələnməliyəm - fikirlər və hər şeylə.

Xəstələnəndə başqa səbəbi yoxdur xəstələnməyimin.

Buna görə də məni inkar etmək gücü yoxdur

Məni inkar edən bu nəğmələrin.

Bunlar ruhumun gecə görünüşü,

Onun eynisi və əksi.

***

Hərdən çiçəklər gülümsəyir deyirəmsə

Və çay da bir nəğmə oxuyur desəm,

Çiçəklərdə təbəssüm, çayların axışında

Nəğmə olduğunu fikirləşdiyim üçün deyil bu...

Beləcə çaşqın adamlar çiçəklərin və çayların

Həqiqətən var olduğunu daha yaxşı başa düşsünlər

deyə deyirəm bunu.

***

Hərdən məni oxumaqları üçün yazıb

Onların anlamazlığına qurban edirəm,

Özümlə barışa bilməsəm də, bağışlayıram özümü.

Çünki mən,

Təbiətin şərhçisiyəm.

O dil olmadığı üçün

Onun dilini başa düşməyən adamlar var.

***

O hündür budaqların arxasındakı Ay işığı

Bütün şairlərə görə daha çox şey imiş

O hündür budaqların arxasındakı Ay işığından.

Amma nə düşündüyünü bilməyən mənim üçün

O hündür budaqların arxasındakı Ay işığı

Olan şey

O hündür budaqların arxasındakı Ay işığından

Çox şey deyil əslində.

***

Evimin ən yuxarı pəncərəsindən

Ağ yaylıqla vida eləyirəm

İnsanlığa ərməğan şeirlərimə.

Və nə sevincliyəm, nə də kədərli.

Bu alın yazısıdır şeirlərimin.

Onları yazmışam və göstərməliyəm hamıya.

Çünki başqa heç nə edə bilmərəm.

Çiçək rəngini necə gizlədə bilmirsə

Çay axışını necə gizlədə bilmirsə

Ya da ağac bəhər gətirməyini.

Bax, baş alıb gedirlər,

Və özümdən asılı olmadan kədərlənirəm,

Elə bil haramsa ağrıyır.

Kim bilir, kim oxuyacaq onları?

Kim bilir, kimin əlinə keçəcəklər?

Çiçək, taleyim gözlər üçün qopartmışdı məni.

Ağac, ağızlar üçün yığılmışdı meyvələrim.

Çay, sularımın taleyiydi mənim içimdə qalmamaq.

Tabe oluram və bir az sevinirəm.

Bir az sevinirəm, kədərli olmaqdan yorulan adam kimi.

Gedin, gedin məndən!

Ağac keçib gedir, təbiət hər tərəfə səpələyir

ondan qalanları.

Çiçək solur, tozu əbədiyyətə qədər qalır.

Çay axır, dənizə çatır, sularında həmişə

öz suları.

Mən də keçib gedirəm və qalıram, kainat kimi.

***

İçəri girib pəncərələri bağlayıram.

Lampanı gətirirlər və gecəniz xeyirə qalsın deyirlər.

Şən səslə, gecəniz xeyirə qalsın deyirəm.

Ah, həyatım həmişə belə keçsə:

Gün günəşli, ya da yağışlı,

Ya da fırtınalı,

Gəlib keçən camaata

Maraqla baxdığım gözəl axşamüstü,

Ağacların dostyana baxışları

Və sonra pəncərə bağlanıb lampa yananda

Bircə söz də oxumadan, heç nə fikirləşmədən,

ya da yuxuya getmədən

Yatağında axan çay kimi həyatın içimdə

axıb getdiyini hiss etmək,

Sonra da bayırda, yuxulu bir Tanrı kimi

o ucsuz-bucaqsız səssizlik.

***

Əgər mən öləndən sonra yazmaq istəsələr bioqrafiyamı

Bundan asan şey yoxdur.

Ancaq iki tarix qoyulmalıdır: doğum günümlə ölüm günüm.

Bu ikisi arasındakı bütün günlər mənimdir.

Asanlıqla təsvir edilə bilərəm.

Görmək hər şeyim idi.

Duyğusallığa qapılmadan sevdim əşyaları.

Gözüm gördüyü üçün yerinə yetməyən istəyim qalmadı.

Eşitmək də görməyimə yoldaşlıq edən

dəstəkdən o yana getmədi.

Hər şeyin həqiqi və bir-birindən ayrı olduğunu başa düşdüm.

Bunu gözlərimlə başa düşdüm, başımla yox.

Bunları başımla görsəm, hamısını eyni görərdim yoxsa.

Günlər yuxu gətirirdi mənə, uşaqlar kimi.

Gözlərimi yumub yatırdım.

Tək təbiət şairiydim, bundan əlavə.

***

Səssiz bir örtük atdı qar hər şeyin üstünə.

Evin içində baş verənlərdən başqa

heç nə hiss etmir adam.

Ədyala bürünürəm və

heç fikirləşməyi də fikirləşmirəm.

dərin rahatlıq içində və ağlımda

qarışıq fikirlər,

yuxuya gedirəm, dünyada baş verənlərdən başqa

heç nəyin dərdini çəkmədən.

Alvare de Kampuş

Tanımağa başlayıram özümü. Mən yoxam.

Olmaq istədiyimlə başqalarının gözündəki

mən arasındakı boşluğam mən.

Ya da o boşluğun yarısı, çünki orda da həyat var...

Bax, mən oyam nəhayətində...

İşığı söndür, qapını bağla, bəsdir

dəhlizdə çəkələklərini sürütlədin.

Qoy rahat oturum tək otağımda.

Alçaq yerdir bu dünya.

Yığ əşyalarını heç yerə getməmək üçün!

Yelkən aç hər şeyin hər yerdə

rast gəlinən mümkünsüzlüyünə

Gözəl bayraqlarla bəzədilmiş xəyali,

Uşaqlığının rəngarəng balaca gəmiləriylə.

Yığ əşyalarını Böyük Səfər üçün!

Fırçaların və qayçılarında çata bilmədiyin

O çox rəngli uzaqlığı da unutça.

Yığ əşyalarını bir daha qayıtmamaq üçün!

Sən kimsən cəmiyyətdə boş-boşuna

var olduğun bu yerdə,

Nə qədər lazımlısan, o qədər lazımsız,

Nə qədər həqiqisən, o qədər saxta?

Sən kimsən burda, kimsən burda, kimsən burda?

Yelkən aç, heç nə götürmə özünlə.

Bu adamlarla dolu dünyanın nə əlaqəsi var səninlə?

1 may 1933

***

Bilmirəm ulduzlarmı hökm edir dünyaya,

Yoxsa fal kartları

Nəsə deyə bilərmi?

Bilmirəm atılan zərlər

Bir nəticəyə gətirərmi?

Amma çox adamın yaşayışından

Bir şey anlaşılarmı, anlaşılmazmı,

Onu da bilmirəm.

Hə, bilmirəm

İnanmağım lazımdırmı bu həqiqiliyini kimsənin

Mənə sübut edə bilməyəcəyi bu hər gün doğan günəşə,

Yoxsa daha yaxşısı (çünki daha yaxşısı və daha uyğunu)

İnanmaqmıdır gecələr də parıldayan

Bir başqa günəşə.

Çünki indi...

(Tələsməyək)

Çünki indi

Möhkəm yapışıram pilləkənin məhəccərindən,

Əlimlə hiss edirəm bu ehtiyat tədbirini -

Mənim olmayan

Və yuxarı çıxanda tutduğum bu məhəccər...

Hə... çıxıram...

Çıxanda bu fikrə gəlirəm:

Görəsən ulduzlarmı hökm edir dünyaya.

5 yanvar 1935

***

Gülməlidir,

Bütün sevgi məktubları

sevgi məktubu olmazdılar

Gülməli olmasaydılar.

Mən də sevgi məktubu yazmışam əvvəllər

Onlar da əlbəttə ki,

Gülməliydi.

Sevgi məktubları, əgər sevgi varsa,

İstər-istəməz

Gülməlidirlər.

Amma əslində,

Ancaq sevgi məktubu

Yazmayanlar

Gülməlidir.

Qayıda bilsəydim

Sevgi məktubu yazdığım günlərə

Bunun nə qədər gülməli olduğunu

Fikirləşmədən.

(Bütün üç hecadan uzun sözlər

Anlaşılmaz duyğular kimi

Təbii ki,

Gülməlidir.)

31 oktabr 1935

Rikardo Reyş

Adonisin bağlarındakı o gülləri sevirəm mən

Lidiya, o qanadlanıb uçan gülləri sevirəm.

Bir gün açan

Elə həmin gün də solan gülləri.

İşıq hər şeydir onlar üçün,

Çünki doğan günlə doğar onlar.

Və Apollon tamamlayınca səfərini

Göy üzündə, ölərlər.

Gəl biz də bir günə sığışdıraq ömrümüzü,

Və fikir verməyək gələn gecəyə.

Gecə gəlib keçib artıq

Biz qısa günümüzü yaşayanda.

1914

***

Güllərdən tac qoyun başıma

Həqiqi güllərdən

Tac qoyun.

Bir anda yanan,

Yanan kimi kül olan

Güllərdən.

Güllərdən tac qoyun başıma

Və uçan yarpaqlardan.

Bu bəsdir.

1914

***

Alın yazısı qorxudur məni, Lidiya. Heç nə dəqiq deyil.

Hər an hər şey ola bilər.

Bilinəni tərk eləyəndə, qəribədir

Atdığımız addım. Vacib şeylər qoruyur

Bilinən sərhədləri.

Tanrı deyilik biz. Koruq, qorxarıq,

Bildiyimiz yetərsiz həyatı üstün tutarıq

Yenilikdən, o uçurumdan.

***

Tanrılardan tək istəyim

Onlardan heç nə istəməməyimi bağışlasınlar mənə.

Sevinc bir yükdür. Taley bir boyunduruq.

İkisi də çox rahat həyatın xəbərçisidir.

Nə həyəcanlı, nə həyəcansız, yaşayıram mən

Fikir vermədən kədərlərə, sevinclərə.

***

Heç kim bu ucsuz-bucaqsız, əl dəyilməmiş meşəsində

Dünyanın, heç vaxt görməz öz tanıdığı Tanrını.

Ancaq küləyin gətirdiyi, küləyin gətirdiyidir eşidilən.

Baş sındırdığımız nə varsa, eşqlərimiz, tanrılarımız,

Keçib gedərlər, bizim kimi.

1931

Tərcümə edəni: Həmid PİRİYEV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 1 sentyabr.- S.30-31.