Nəcib Fazil...

Oratoriya

Birinci hissə

1. Canım İstanbul

Aparıcı

İl - 1904.

Aylardan - may.

Günlərdən - çərşənbə.

İstanbulda

bir evdə doğuldu.

Adını

Nəcib Fazil qoydular.

Aparıcı

Ruhumu əridərək qəlibdə dondurmuşlar,

Sonra adımı İstanbul qoyub,

göydən yerə endirmişlər...

İçimdə yanan hər şey:

hava, rəng, əda, iqlim,

Zamanları,

məkanları aşıb gələn -

O mənəm,

O mənəm, sevgilim.

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim.

Xor

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim,

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim.

Solist (alt)

Çiçəyi qızıl ulduz, suyu telli-pulludur,

Aymı, günəşmi,

ikisi də doğuşdan İstanbulludur!

Dəniz və torpaq yalnız onda bulmuş vüsalı

Yalnız onda qovuşmuşlar röyalar misalı...

Aparıcı

Tarixin gözləri var, bürclərdə dəlik-dəlik,

Sərv, ətli-əndamlı sərv axirətə pərdəlik...

Buludda şahə qalxmış Fatehdən qalma qır at,

Almas-almas qübbələr,

bəlkə bir milyard Qırat...

Şəadət barmağıdır göyə dəyən minarə,

Hər naxışda bu məna: öləcəyik, nə çarə?

Həyatdan diri ölüm,

günahdan güclü rəhmət,

Bəyoğlu

fəryad qoparınca,

ağlar Qaracaəhməd...

Solist (alt)

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim...

Xor

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim.

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim.

Aparıcı

Mən - İstanbulluyam.

Atam da, anam da İstanbulludular.

Ata tərəfimdə olduğu kimi,

ana tərəfimdə də

babam, nənəm İstanbulludular.

Bu üzdən

mən İstanbula qara sevdalı!

Bu üzdən

Mən qərib bir şair...

İstanbul

qəlbimdə eşi-misali

olmayan bir qadındı,

məğrur!

Xor

İstanbul - kişilərin gözündə mərhəmət...

İstanbul - qadınların gözündə

namus, qeyrət...

İstanbul - gənclərin gözündə səmimiyyət...

İstanbul - qocaların gözündə şəfqət...

İstanbul, İstanbul, İstanbul...

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim...

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim...

İstanbul mənim canım,

Vətənimdə vətənim...

Vətənimdə vətənim -

İstanbul!

2. Mən

Xor

Mən - kimsəsiz səyyahı

naməlumlar küçəsinin,

Mən - ah-naləsindən qaçan çocuq,

öz səsinin.

Mən - kürəyində daşıyan

görünməmiş günahı,

Mən - Allahın qarışqası, cinlərin padişahı.

Mən - usanmaz gözətçisi,

Mən - usanmaz gözətçisi

qonaqsız-qarasız karvansaraların,

Mən - ucsuz-bucaqsız meşəsi

isinməz külhanların,

Mən - ucsuz-bucaqsız meşəsi

isinməz külhanların.

Mən - qütb gəmisiyəm

buz bağlamış qayalarda,

Mən - yetimin qızıl baxtı,

ulduzdan mahyalarda.

Mən - Allah deyənlərin

boyunlarında babal,

Mən - bugünlərə keçmiş,

yarınlara istiqbal.

Mən, mən, mən - xəritədə

dəniz görərkən boğulmuş,

Mən - doqquz kəndin sahibi -

doqquz kənddən qovulmuş,

qovulmuş,

qovulmuş...

Mən - həp ayna və xəyal,

mən - həp pərvanə və şam,

Ölü və inkir-minkir,

baş gicəllənməsi, uçurum

və qaranlıq axşam...

3. Şəkillər

Aparıcı

Qadın oturduğu yerdə başını divara söykəyib, gözlərini tavana dikmişdi. Çürük taxtalardakı ləkələr lampa işığında aydınlandıqca, ortaya mənası və bənzəri olmayan bir mənzərə çıxırdı.

Xor

Sakit, kimsəsiz bir küçənin ortasındayam,

Dönüb arxama baxmadan yüyürürəm.

İşıqla zülmətin qovuşma nöqtəsindəyəm,

Sanki məni gözləyən bir xəyal,

bir xəyal görürəm,

görürəm,

görürəm...

Solist (tenor)

Nə xəstə gözlər sabahı,

Nə təzə ölünü məzar,

Nə də şeytan bir günahı,

Səni gözlədiyim qədər.

Nə xəstə gözlər sabahı,

Nə təzə ölünü məzar,

Nə də şeytan bir günahı,

Səni gözlədiyim qədər.

Xor (alt)

İnsan - bir məsud zalım,

İnsan - bir məğrur cahil...

Qayıq sınıq, su azğın

Və görünməməkdə sahil...

Solist (tenor)

Uzun bir yuxudan qalxıb bir sabah,

Baxdım ki,

yepyeni mənzilimdə min yad əşya...

Bu, çocuqluq otağım deyildi... Eyvah!

Hara uçub getdi, bəs, o dünya,

Hara uçub getdi, bəs, o dünya?

Sordum yan-yörəmdən: nə olub, nə var?

Nədi üzümdəki çur-çuxur yollar?

Sanki bu həyata inamım qədər

Məndən böyük bir şey aldı o röya...

4. Məhmədə məktub

Aparıcı

Uzaqdan, çox uzaqdan gələn rüzgarın səsi ilə köpəklərin ulartısı bir-birinə qarışırdı...

Qapının önündən bir adam sürətlə keçdi!

Daşlara sürtülən dəmir ökcələr insanın əsəblərinə toxunan bir səs çıxarırdı...

Birdən-birə küçədə tarap-turup ayaq səsləri eşidildi. Pəncərənin önündə iki kişi nəsə danışırdı.

Sonra üzbəüzdəki evin bəyaz rəngli kərpic divarında bir-birinin üstünə düşmüş iki iri kölgə göründü:

Sanki başının üstündə dayanmışdılar.

Sonar kiminsə acıqlı səsi gəldi.

Xor

Səs - dəmir, su - dəmir, çörək - dəmir...

İstərsən, dəmirdə bir şey tap, gəmir...

Əldən nə gələr ki, qədər bu, əmir...

Səs - dəmir, su - dəmir, çörək - dəmir...

çörək dəmir...

dəmir...

Zavallı pəncərəcik, kiçik, daracıq:

Dünya üzünə bağlı,

Allah üzünə açıq...

Allah üzünə açıq!

Xor

Səs - dəmir, su - dəmir, çörək - dəmir,

Səs - dəmir, su - dəmir, çörək - dəmir!

Aparıcı

İncə, qısıq, ürkək bir səs cavab verdi:

Xor

Mənə yaraşmaz

can vermək isti qucaqda,

Mən bu səkilərin əmizdirdiyi çocuğam!

Aman, səhər açılmasın,

bu qaranlıq küçədə,

Bu qaranlıq küçədə bitməsin yolculuğum!

Dua, dua... əllər göyə uzanmış,

Ulduzlar - ovucda, səma parçalanmış,

Göz yaşı şəbnəm-şəbnəm,

əkin yeri yoncalanmış...

Bir nəfəs, bir tüstü, bir buğ -

Dua, dua, dua!

5. Çocuq və zaman

Aparıcı

Nəcib Fazil şairliyə on iki yaşında ikən başlayıb. Kitablarından birinə yazdığı önsözdə bunu belə şərh edir: "Anam xəstəxanada idi. Baş çəkməyə getmişdim. Bəmbəyaz yataq örtüyünün üstündə qara üzlü, köhnə, kiçicik bir dəftər vardı. Sağ yanındakı çarpayıda yatan gənc, vərəmli bir qızın şeirləri imiş... Anam bir an gözlərimin içinə baxıb dedi:

- Sənin şair olmağını nə qədər çox istərdim!

Gözlərim xəstəxana pəncərəsində... sovrulan qara və ulayan rüzgara qarşı içimdən bir nida qopdu:

- Şair olacağam!"

Xor

Anası gül qoxlasa, ağzı gül qoxan çocuq,

Ağac içində ağac yetişdirən tumurcuq...

Çocuqda - çərpələnglə göyə çıxmağa qeyrət,

Fil görsə, - filə heyrət,

Qarışqa görsə, - qarışqaya heyrət...

Fatehlik duyğusundan üzü bir nurlu möhür...

Biz ağlımızın dustağıyıq,

Çocuqdur ki,

çocuqdur ki,

çocuqdur ki, əsil hürr!

Aparıcı

Və yazaraq hesablaşdı

"Mən" dediyi nəfsiylə,

"O" dediyi Yaradanla...

"Böyük Şərq" dediyi qələmiylə!

Xor

Nədir zaman, nədir?

Bir sumu, bir quşmu?

Nədir zaman, nədir?

Enişmi, yoxuşmu?

Bir səsə bənzəyir:

Arxanız hey zifir -

zifir!

Bir səsə bənzəyir:

Önünüz hey qəbir -

qəbir!

Zamanın çarxları

Sizi üyüdür!

Zamanın çarxları

Məni üyüdür,

Məni üyüdür...

Aparıcı

Deyirlər ki, mənə:

qalsın söz də, şeir də Yerdə!

Sən araşdır:

göylərə çıxmağa

nərdivan hardadır, harda?

Xor

Səma bizə səslənir:

Gəl, qalma işgəncədə!

Ruhumuz əbədidir,

Bunu duy tək kəlmədə!

Ömür ki, bir quraq çöl,

Onu iki yox, bir günə böl,

Şeh kimi doğul və öl

Ulduzlu bir gecədə!

İkinci hissə

7. Nur

Solist (bariton)

Parıltı dolu büllur:

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Solist (bariton)

Fəryad qoparır farfor:

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Solist (bariton)

Bir rəng olsun, o üzdən:

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Solist (bariton)

Və bir səs ver o bəstədən:

Xor

O bəstədən, o bəstədən

Solist (bariton)

Və bir səs ver o bəstədən:

Xor

O bəstədən, o bəstədən.

Solist (bariton)

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Xor (alt)

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Solist (bariton)

Böyük KİTAB və hüzur...

Sonda hürr olacaqsan, hürr...

Xor (alt)

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Solist (bariton)

Sonsuzluq, ölümsüzlük,

Bitməz - tükənməz düzgünlük,

Bitməz - tükənməz düzgünlük...

Xor (alt)

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Solist (bariton)

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Bitməz-tükənməz,

bitməz-tükənməz!

Düzgünlük ver bizə, Allahım, düzgünlük!

Bitməz-tükənməz,

bitməz-tükənməz!

Aparıcı

Günəşin üzünü örtür çamur!

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Aparıcı

Almas boynu bükük,

qətran məğrur!

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Aparıcı

Yandırın şamı, yandırın!

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

Aparıcı

Nə donanma, nə yanğın...

Xor

Nur ver bizə, Allahım, nur!

8. Onun sənəti

Xor

(Yox) bir (var)dır,

Keçid verməz, -

Darmı? Dardır!

(Yox) bir (yox)dur,

Ağıl erməz, -

Nə də çoxdur!

(Var) bir (yox)dur,

Yusyuvarlaq

Dönən oxdur!

(Var) bir (var)dır.

Ona varmaq...

Bu qədərdir!

9. Sərsəri

Xor

Yerüzündə yalnız mənəm sərsəri,

Yerüzündə yalnız mən dərbədərəm.

Hər kəsin dünyada vardır bir yeri,

Mənsə, bütün dünya mənimdir deyərəm!

Mənimdir deyərəm!

Solist (bariton)

İllərlə qovğalarda yordum başımı,

Aradım, bulmadım ömür-gün yoldaşımı.

Ölsəm, qoyan olmaz başdaşımı,

Halıma özüm belə

heyrət edərəm,

heyrət edərəm.

Xor

Könlüm nə dərdlidir, nə də bəxtiyar,

Nə özünə yar, nə özgəsinə yar.

Bir röya eşqinə hey diyar-diyar

Kölgəmin ardınca çıxıb gedərəm!

Çıxıb gedərəm!

10. Sən "ol" desən, olar

Aparıcı

Allah və insan

Səni aramağım üçün məni uzağa atdın!

Aləmi mənim, məni özün üçün yaratdın!

İnsan və Allah

İnsan... İpdə bir düyün, suda bir anlıq surət...

Allah... Olmanın ona məxsus olduğu qüdrət!..

Göydə zamansızlıq hansı nöqtədə?

Əlindədirsə, ulduz-ulduz hecala.

Hökm yazılarkən qara taxtada,

İnsan yenə çarə arar əcələ!

Gənclik... Gəlib keçdi... bir günlük süsmüş,

Nəfsi doymamışdan dünyadan küsmüş...

Toplayım şey-şüyümü, işim əcələ!

Solist (soprano)

Bərk-bərk sarılmışam hayana baxsam,

Sarılan

olar da,

Saran olmazmı,

olmazmı?

Xor

Sən "Ol!" desən,

olar!

Solist (soprano)

Kimdi üzümüzü çəkən bu rəssam,

Keçib ayna önünə

soran olmazmı,

olmazmı?

Xor

Sən "Ol!" desən, olar!

Bir parçacığam mən, bütünə həsrət,

Zaman - min yol dönsə də, o günə həsrət!

Solist (soprano)

Ruhumuzsa, zamanüstü bir ana həsrət.

Xor

Bir an - əbədiyyət...

Solist (soprano)

Bir an...

olmazmı,

olmazmı?

Xor

Bir an...

olmazmı,

olmazmı?

Sən "Ol!" desən, olar!

Solistlər (soprano, alt, tenor, bariton)

və xor

Bizə nur ver, Allahım, nur!

Üçüncü hissə

11. Marş

Elə o ərəfədə "Ulus" qəzeti "Milli marş" müsabiqəsi elan etdi. Bir xeyli dilətutmadan sonra "Sən yaz!" dedilər.

Razılaşdım və yazdım...

Xor

Allahım, qurtulmuş seçdiyin millət!

Allahım, başımızı göylərə yüksəlt!

Allah - millət! Millət - Allah!

Millət - Allah! Allah - millət!

Yüyür, altun nəsli o tunc Oğuzun!

Sayın az, zaman dar, yol uzun!

Keç Nur yolundan yurdumuzun!

Fəthinə çıx, Şərq,

fəthinə çıx sonsuzun!

Böyük Şərq! Böyük Şərq! Ey qara torpaq,

Atəşdən bayrağımızı göylərə yüksəlt!

12. Anama məktub

Aparıcı

Külək açsa qapımı bir anda,

Qara xəbər gəlmiş kimi ürkərəm.

Sanki gəmilərim batmış ümmanda,

Sanki qaralmışdır göydə ülkərim.

Xor

Ana... Ana...

Solist (soprano)

Mən bu qürbət elə düşdüm-düşəli,

Eyvah, ilmə-ilmə süzülməkdəyəm.

Hər gecə, içinə mərmər döşəli

Bir soyuq yataqda büzülməkdəyəm.

Xor

Bir soyuq yataqda büzülməkdəyəm.

Ana... ana... ana... ana...

Ana!

13. Pərdəni çək

Aparıcı

İl - 1983.

Aylardan - yenə may.

Günlərdən - yenə çərşənbə.

Gözlərini yumdu göy qibləyə.

O da bir quldu nəhayətdə.

Adı - Nəcib Fazil -

yaxşılıqda anıldı.

Xor

Dünyanın hər üzünü gördüm,

Növbə məzara gəldi.

Dünyanın hər üzünü gördüm,

Növbə məzara gəldi,

məzara gəldi.

Yetər mənə -

üç-beş arşın bez olsa, -

gözləmədiyim mallar bazara gəldi,

bazara gəldi.

Aparıcı

Pəncərəmdə bir gün -

Səs bayğın, rəng solğun, işıq süzgün,

İnsanlıq naməlum bir səmtdə sürgün...

Çək pərdəni, günəş nəzərə gəldi,

Çək pərdəni, günəş nəzərə gəldi!

Xor

Pəncərəmdə bir gün -

Səs bayğın, rəng solğun, işıq süzgün,

İnsanlıq naməlum bir səmtdə sürgün...

Çək pərdəni, günəş nəzərə gəldi,

Çək pərdəni, günəş nəzərə gəldi!

Nəzərə gəldi, nəzərə gəldi!

Çək pərdəni, çək pərdəni!

(alt)

Çək pərdəni, çək pərdəni,

Çək!

İsmihan YORĞANÇI

Tərcümə edəni: Dilsuz

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 8 sentyabr.- S.16-18.