İnsan mənzərələri –

 

Pirayə xanıma

 

Əvvəli burada

Hələ də

      qaçmaqda olan itlər

                     geridə qalırlar,

döngədən keçir qatar.

Arxadakı

            vaqonlar görünür

                                    bir-bir,

çaşıb qalır insan:

bu çox-çox uzaq,

bu çox-çox

       arxada qalan şeylərə

                     bağlı olmaqdan.

510 nömrəli ümimi vaqon.

Dəhliz.

Bir adam,

çiyinlərinin üstündən

mavi göy görünən

       cankırılı Durmuşun

                   arxasında oturub,

dayayıb qapıya kürəyini,

bir kənddə

     məscid divarının dibində

                        oturubmuş kimi.

Dalğındı.

Dincəlir sanki.

İmdad diləyən

            bir yalvarışla

                        sallanmış bığları.

Bəmbəyaz

    şırımlar var

        qapqara və incə əsnəsində.

O bəlkə bir adam öldürəcək.

Bilmir.

Məktubda

        bu haqda

                  bir şey yazmayıblar.

Fəqət

    zavallının eni bu,

            uzunu bu olan tarlasına -

məhkəmə sənədində

                 təsdiq edildiyi kimi -

onunla

eyni kənddən olan

Əhmədoğlu Bəkir sahib çıxıb.

Ehtimal ki,

       Bəkiri öldürəcək,

                                   balta ilə.

Nəzarətçi gəldi.

Çankırılı Durmuş

     özünü saymamazlığa vurdu.

Arxasındakı adam

            təlaşla sıçrayıb

                        qalxdı yerindən,

təbəssümündə

hər şeydən çox

             yalvarıcı bir hal vardı.

Çəkinə-çəkinə,

sıxıla-sıxıla

şəxsiyyət vəsiqəsini

    polisə gösdərirmiş kimi

        göstərdi biletini nəzarətçiyə…

Nəzarətçi

         gördüyü işdən

                  məmnun olanlar kimi

arxayın-arxayın

                        deşdi bileti

və

  gedərkən

            aram-aram dedi:

- Eloğlu,

         burda oturmaq olmaz,

                     qadağandır,     

get,

     axtar,

            bax,

hər halda,

            içəridə

                        boş yer olar.

Dəhlizdə

             tatarsifət adam -

yun fabrikinin qaravulçusu

və

cürə saz maraqlısı -

bir əhvalat danışırdı

                 Qartallı Kazıma

Çanaqqala haqqında:

"Mayın altıncı gecəsi

       səkkiz yerimdən yaralandım,

yaramın ikisi

hələ də bitişməyib,

sızıldayır zaman-zaman…

İngilislə

üz-üzə dayanmışdıq -

aramız üç-beş addım,

bizim

      əl qumbaramız

onların səngərlərinə çatır,

onlarınkı bizimkinə.

Hücuma keçdik.

Üç addım

atmamışdım ki,

yıxıldım yerə.

İngilisin pulemiyotu

     qarnımı biçmişdi.

Aradan

bir qədər keçdi.

Başımı qaldırıb baxdım:

göy ulduz-ulduz…

Bizimkilər

        geriyə çəkilmişdilər.

Aramsız

        atəş yağdırır ingilislər

səngərdən,

güllələr

      başımın üstündən keçir,

                       vızhavız,

başladım

            geri-geri sürünməyə,

torpağı

            əllərimlə eşələyirəm,

                        alnım gavura sarı.

Bir yandan

            öz səngərimizə tərəf

                                         sürünür,

bir yandan da

                        deyirəm:

Ay Allah,

     vurdursan da,

          arxadan vurdurma məni!

O vaxt

            ayrı şey gəlmir

                                   insanın ağlına.

Süründükcə

            şəhid meyidləri

                             ilişir əl-ayağıma,

daha doğrusu,

                mən onlara toxunuram…

Kimisi

      arxası üstə düşüb,

                 açıq qalmış ağzı

                                     qanla dolu,

kimisi üzüqoylu,

kimisi diz çöküb,

                        əlində mauzer,

eləcə,

            heykəl kimi

                              donub qalıb.

Öz-özümə deyirəm:

Allahım,

       öldürəcəksənsə,

                   məni belə öldür,

əlimdə mauzer,

dizi üstə,

üzü gavura sarı…

Nə isə,

            səhər açıldı.

Ətraf

       əməlli-başlı işıqlandı.

Mən də

      səngərin yaxınlığına

                                       çatdım.

Bir tüfəng uzatdılar -

            yapışdım sünügüsündən.

Məni dartıb,

                    səngərə saldılar.

Sonradan hesabladım:

       üç saata gəlmişəm

                 iyirmi beş metrlik yeri…

Bir müddət

         eləcə ikiqat qaldım səngərdə,

yaralarım başladı

                            sızıldamağa.

Günorta üstü

yoldaşlarımdan biri

                        `   məni dalına aldı -

gəldik tibb məntəqəsinə.

Çadırlar…

Çadırların içinə dirəklər basdırılıb,

saman döşəkləri

                        bərkitmək üçün.

Saman döşəklərin üstündə

                          yaralılar, yan-yana.

Ağlayanmı deyirsən,

            küfr edənmi deyirsən

                              dininə, imanına,

hamısı burada…

Qayçı ilə

              kəsdilər paltarımı.

Oldum anadan gəlmə,

                           çırılçılpaq.

Bir

    əsgər şineli

                        atdılar üstümə.

Yaralarım açıq,

sarımaq üçün tənzif yox.

Amma,

        Allahdan olan kimi,

                                  qan axmır,

torpağa qarışıb quruyub.

Bir müddət keçdi.

Özüm də

        bilmədən

                  yuxuya dalmışam.

Qolumdan yapışdılar,

                                   ayıldım.

Çadırdan çölə çıxartdılar.

Axşam çağıdı -

gün batdı -

            batacaq…

Çölüm soyuq,

                        içim isti.

Taxta təkərli arabalar

                 düzülüb yan-yana.

Sanitarlar

yığırlar yaralıları arabalara,

üst-üstə,

buğda çuvalı kimi.

Altda qalanın canı çıxsın.

Bir arabada

                 on, on beş yaralı -

bağıran kim,

                         ölən kim.

Nə isə, yola düşdük.

Arıburnunun yolları daşlıqdı.

Arabalar silkələnir.

Toran çaldı.

Mən arxası üstə uzanmışam

Altımda kimsə qımıldanır,

köksümdə

            bir cüt ayaq var,

Amma

      ayaqlardan birinin

                             yarısı qopub.

Dikdirdən aşağı enirik.

Göy üzü ulduz-ulduz,

bir də

       xəfif-xəfif əsir rüzgar.

Bir-birinin ardınca

                         gedir arabalar.

Qum işkələsinə çatdıq

                            səhərə yaxın.

Bir çadırın yanında dayandıq.

Bir adam

bayıra çıxmadan,

      çadırın içindəncə

                 səsləndi arabaçıya:

- Haralıdı?

- Filan yerli.

- Atasının adı?

- Filan.

- Öz adı?

- Filan.

- At aşağı!

Arabaçı

                qaldırıb atdı yerə

o adamı.

Növbə mənə çatdı.

Dözə bilmirəm ağrıya,

Ana, bacı qoymadım,

                        söydüm arabacını.

Hərif

     adətkar olubmuş:

dedi,

            söy, qardaş, söy,

                        ürəyin nə qədər

                                     istəyirsə,

                                                 söy…

Qumun üstünə uzatdılar bizi.

Yanımızda

dəniz xışhaxış qalxır, enir.

Ətraf bir xeyli işıqlanıb.

Qumların üstündə min,

       bəlkə bundan da ziyadə

                                       yaralı var.

Günortaya qədər gözlədik.

Bir gəmi gəldi,

ikibacalı,

                 dəniz rəngində.

Küfr edə-edə,

    çığıra-çığıra,

                 bağıra-bağıra

                      yükldəilər bizi gəmiyə,

yenə də

      çuval yükləyirmişlər kimi…

Gəminin içi cəhənnəm, -

laxta-taxta qan,

                             mazut,

                                       tər.

Məni

     gəminin anbarına endirdilər.

Yola düşdük.

Yeddi gün, yeddi gecə.

Yaram qurdladı.

Baxdım qurdlara -

                 başları qara-qara,

                          qalan yerləri ağ-ağ.

Amma ağıllıdılar -

baxdığım

                 duyar-duymaz qaçdılar,

bir az sonra yenə gəldilər…

Yeddi gün, yeddi gecə…

Türkün canı

                        it canıdır, dözür.

Bir də

Allah öldürməyəndə öldürmür.

Səkkizinci gün

                        çatdıq Sirkəciyə,

Kapitan lövbər atdı,

lakin

    qəbul etmədilər bizi,

                burda boş yer yoxdur deyə.

Axşam,

       əzan vaxtı

                   lövbəri qaldırdı kapitan.

Gəldik Heydərpaşanın önünə.

Tibb məktəbi

                        xəstəxana idi o zaman.

Onlar

     "qəbul etmək mümkündür"

                                   - dedilər.

Bir

     matrosun dalında

                              göyərtəyə çıxdım.

Matrosun

                   topallığı vardı

                                   bir az,

amma

     xas polad kimi

                        möhkəm bir laz

                                   uşağı idi.

"Bismillah" deyib,

                           baxdım dörd tərəfə:

İstanbul pırıl-pırıl nur saçır,

Ah, canım İstanbul!

Nə isə,

          xəstəxanaya girdik.

Divarlar ağappaq.

Hər yan elektrik.

Döşəmə daşları

                        təptəzə, tərtəmiz.

Təkərli xərək hazır.

Məni

     təkərli xərəyə uzatdılar,

                                       rahat-rahat.

Allah

      dövlətə zaval verməsin.

Dua etdim, vallah…"

Susdu tatarsifət adam.

Alnı müsibət qırışdı.

Kiçik,

            sivri çənəsində

                        seyrək, ağ saqqalı

                                       uzanmışdı.

Qurd gözləri ilə

     qəribə tərzdə gülümsədi

                                   Qartallı Kazım,

universitet tələbəsi -

        kənardan dinləmişdi söhbəti -

çaşqın halda.

Bir kədər duydu içində,

                        sonra hirs qarışıq

                                   bir mərhəmət.

Sonra düşündü:

"Heyif,

                necə də tez əfv edirlər."

Sonra yenə düşündü:

"Bir növ balıq,

   bir növ ağac,

         bir növ mədən kimi

məmləkətimizdə

            bir növ insan var ki,

ömrünü danışmağa dəyər

və

   yaddan çıxmayan xatirəsi

              müharibələrdir, müharibələr."

Və

    davam etdi düşünməyə:

"Mən

        bir səngərdə

                        ölümü gözləyəcək qədər

cəsurammı?

Gözləyənlərin

               və ölənlərin

                           hamısı cəsur idilərmi?

Ümumiyyətlə,

                   bu işin cəsarətlə

                                bir əlaqəsi varmı?

Yoxsa,

    səngərdəkilər

              bir çobanın

                   sallaqxanaya apardığı

            bir sürü mal-qara kimi

                        heysiyyətsizdilərmi?

Yoxsa,

            yanlış düşünürəm?

Elə səngər ola bilər ki, -

məsələn, mənim üçün -

sevinc içində

                        ölə bilərəm orda.

Səmimiyəm bu anda.

Fəqət gələrsə o gün

                        və ölmədən öncə

bir neçə saat

      yaralı halda

                 yaşayası olsam,

            təəssüf hissi duymayacağammı?"

Universitet tələbəsi

                        daha heç nə düşünmədi

Nəzarətçi

            ağızlaşırdı

                        tatarsifət adamla.

Universitet tələbəsi

                        mübahisənin səbəbini

                                   anlaya bilmirdi.

Peşman olmuş

                        adama bənzəyirdi

                                   tatarsifət adam.

Və

   nəzarətçi qürurlu görünürdü

                        acıqlı vaxtında belə.

Nuri Öztürk -

            "Qocalar evi"nin mühasibi -

yetirdi özünü qovğa yerinə

və

   səsi gəldikcə bağırdı:

- Bəylər, dayanın!

Nəzarətçi

             dövlət məmuru sayılır.

Deməli,

     bu tatarsifət adam

               dövləti təhqir etmişdir,

dərhal

          akt bağlamaq lazımdır.

Nəzarətçiyə

           nəsə dedi Qartallı Kazım.

"Yaxşı,

         elə olsun,

                        Kazım qardaş" -

dedi nəzarətçi.

Universitet tələbəsi

      Nuri Öztürkün qoluna girib,

                    apardı üçüncü kupeyə.

Dava-dalaş səngidi,

amma

      heç kəs tatarsifət adama

dövləti təhqir etdiyini

                başa sala bilmədi...

 

   Ardı var...

 

Nazim HİKMƏT

 

Hazırladı: Dilsuz

 

Ədəbiyyat qəzeti.  2018.- 27 yanvar.- S.16-17.