İmza: Oqtay Rza

O, şərəflə yaşadığı 85 sənəlik alim, müəllim və şair ömrünün təxminən 70 ilini bu imza ilə qədim və böyük ənənələri olan doğma Azərbaycan ədəbiyyatına şair kimi istedadla xidmət edib, Allahın təyin etdiyi bir gün dünyasını dəyişdi. Dünyanın məşhur dövlət xadimi İndira Qandi öləndə görkəmli şair Andrey Voznesenskiy "Pravda" qəzetində onun haqqında yazmışdı: "Qandi tarixə daxil oldu". Bu sözlər, əslində, öz xalqına və bəşəriyyətə şərəflə xidmət etmiş bütün istedadlı adamlara, o cümlədən Oqtay Rzaya da aid oluna bilər: Oqtay Rza ömrünü başa vurub canından artıq sevdiyi və layiq olduğu doğma Azərbaycan torpağına, bununla da, eyni zamanda ədəbiyyat tariximizə əbədi daxil oldu. Torpağa və tarixə daxil olmaq hər adama qismət olmur. Bu imza həm də 40 ildir ki, mənimlə yanaşı yaşayır. Biz 80-ci illərdə Oqtaynan rəhmətlik Vaqif İbrahimin poeziya dərnəyinə və ədəbi görüşlərə gedərdik. Üçümüzün, V.İbrahimin, Oqtayın və o zaman gənc tənqidçi olan mənim birgə şəklimiz var. Mənim arxivimdədir. Son zamanlar - iki il əvvəl (mən ağır xəstələnməmiş!) Ramiz Məmmədzadə, Oqtay Rza və mən həftədə bir dəfə görüşər, yeyib-içər, həm də müasir və klassik poeziyamız haqqında maraqlı söhbət (həm də mübahisə!) edərdik. Axırda hərə öz fikrində qalardı. Bu günlərdə səhər saat 9-da telefonum zəng çaldı, Oqtay idi. O, həmişə belə tezdən zəng vurub, mən tənbəli yuxudan oyadar, ya təzə yazdığı bir şeiri oxuyar, ya da təzə eşitdiyi əhvalatı danışardı. Deyirdim, ay Oqtay müəllim, bunu bir-iki saat sonra danışmaq olmazdı? Deyirdi ki, yox, hər şeyin öz vaxtı var, birdən iki saat sonra mən olmaram. Bu dəfə xoş və nikbin səslə dedi: Nizam Şəmsi (O mənə şair kimi müraciət edəndə belə, alim kimi müraciət edəndə, ya mütəfəkkir, kefi kök olanda isə dahi deyirdi). Arabada gedirik Salyana, şair İlham Qəhrəmanın 60 yaşını qeyd etməyə. Arabanı yubilyar özü sürür, irəlidə oturub Oqtay Rza, arxada tənqidçi Əsəd Cahangir. Ramiz Məmmədzadə ilə danışmışam. Biləcəridəki təzə evin yerini o bilir. Gələcəyik səni görməyə. Dedim, gözüm üstə yeriniz var. Nəhayət, gözlədiyim sualı verdi: dahi, həkimlər sənə 99 qram yanacaq qəbul etməyə icazə verər (o, arağa belə deyirdi, bunun tarixçəsini ədəbi mühitdə demək olar hamı bilir) icazə verirmi? Dedim Oqtay müəllim mənim motorum 99 qramla işləmir, ən azı 250 qram yanacaq qəbul etməliyəm ki, bu fani dünya gözəlləşsin. Bir də ki, ay Oqtay müəllim, mən həmişə demişəm və yazmışam: həkimin, mollanın, arvadın dediyini eləmə, elədiyini elə! ...Və bu görüş baş tutmadı, taleyin öz əli ilə qırıldı.

Sağlığında şair Oqtay Rza haqqında çox yazmaq istəmişəm, ancaq o qədər yaxın olmuşam ki, demişəm əşi, Oqtay Rza budur burada durub da, yazaram. Əslində, onun barəsində yaxşı yazmaq üçün tələsməmişəm. Oqtay müəllim demişkən, hər şeyin vaxtı var imiş, mən bu vaxtı əldən buraxmışam.

Oqtay Rza bizim məhdud anlayışımıza görə şairlərin ən böyüyü, xalq şairi ola bilmədi. Bu heç ona lazım da deyildi, o, hər cür fəxri addan və tituldan yüksəkdə durur, öz istedadı, bədii təfəkkürü və təxəyyülü ilə ədəbiyyata vicdanla təmənnasız xidmət edirdi. Mətbuatda, radioda, televiziyada, demək olar ki, Yazıçılar Birliyində keçirilən bütün ədəbi yığıncaq və kitab təqdimatlarında iştirak və çıxış edir. Çox çevik idi, o yaşında Günəşlidən durub gəlməyə ərinmirdi. Mən başa düşürdüm ki, o, ədəbiyyatımıza məhəbbəti öz cazibəsilə çəkib gətirir. O, təməlində Xaqani, Nizami, Nəsimi, Füzuli olan böyük ədəbiyyatın sıra nəfəri olduğunu unutmurdu. Onun tez-tez dediyi bir rübaini xatırlayıram:

Atəşkəs var sənətdə

Tənqidçilər atışmır

Şeir yazan çoxalıb

Fəqət, şair çatışmır.

Bu rübai müasir ədəbi prosesi dəqiq səciyyələndirir. Ümumiyyətlə, Oqtay Rzanın rübailəri uğurlu poeziya nümunələridir. Onun bir kitabı "Adlı, ünvanlı sətirlər" adlanır. Buraya şairin müasirlərinə, dostlarına çoxu yubileylər münasibətilə yazdığı şeirlər toplanıb. Adətən, ithaf poeziyası ədəbi aləmdə bir o qədər də rəğbətlə qarşılanmır, lakin Oqtay Rzanın bu aspektdə yazdığı şeirlər maraqla oxunur. Çünki o, şeir həsr etdiyi adamın ən səciyyəvi cizgilərlə poetik bioqrafiyasını yaradır.

O, əməkdar müəllim, geoloq alim idi. Vətənimizin təbiətini də, poetik flora və faunasını da, kristalların dilini də yaxşı bilirdi.

Oqtay Rza nikbin, həyat eşqi ilə dolu, real bir ziyalı, fanatizmə nifrət edən şəxsiyyət idi. Xəstəxanadan evə gələndən sonra ilk dəfə mənim yanıma gələn Oqtay Rza və Ramiz Məmmədzadə oldu, ikisi də səmimi idi, kövrəlmişdilər. Lakin məni əvvəlki kimi gülərüz görəndə bir az karıxdılar. Oqtay Rza həyata elə nikbin baxırdı ki, adam onunla olanda dərdini unudurdu, Oqtayda pozitiv enerji çox güclü idi.

Oqtay Rza özündən sonra zəngin yaradıcılıq, xoş xatirələr, dostların qəlbində həzin sızıltı, xalqın dərin hörmətini qoyub getdi. O, vətən torpağını qoruyan hünər adlı bir zabit oğul, onunçün ağlayan bir xanım qoyub getdi vətən torpağını zərif vücudu ilə artırmağa. Bu onun sonuncu imkanı idi, o bu imkanını da əsirgəmədi, bu dəfə "İmza: Oqtay Rza" sözləri torpağa və tarixə həkk olundu.

Nizaməddin Şəmsizadə

Ədəbiyyat qəzeti.- 2019.- 24 avqust.- S.16.