70 yaş atəşfəşanlığı
Kamal Abdulla - 70
Bir vəhdətin üç Kamal Abdullasına
Bir də
görürsən ayrılıb öz əsrindən
Qopuzla kökənli
boylara,
Və Qorqud kökənli
soylara,
Vaxtını
calayır,
Ziyası
çaxmağı, qovuyla,
Poetik bir tonqal
qalayır...
Yolüstü Kərbəlada
durur, dərir nəfəsini...
Ustad önündə
sınanır
Eşidib də xələfini
Füzuli ona
inanır,
Şəbi-hicrana
calayır...
Bir də
gördün səyirtmədə
Şeirin
qanadlı atını.
Əsl bayat
balasıtək
Yağdırmada
bayatını
Sözün zərgərinə
dönür.
Alim kimi, şair
kimi
əsrimizin əkinçisi.
Bir də
gördün dönüb olub
nəsrimizin əkinçisi.
"Yarımçıq
əlyazması"tək
Bütöv əsərlər
göz açır.
həm butası,
naxışından
"Sirri zəmanə"
söz açır -
nəsrin misgərinə
dönür.
Çatdırıb
da yetmişinə
Bu üç yolun
bir amalı.
Gəlib
çatıb yetmişinə
Bir vəhdətin
üç Kamalı!
Əsl
yaradıcılar ilahi yanacaq sahibləridir.
Onlar həmin
müqəddəs yanacaqdan xalq üçün məşəllərini
yandırırlar.
Yaradıcılıq
yollarını şairlər əllərində şeir,
yazıçılar nəsr məşəlləriylə
keçir.
Alimlər məxəzlərin
və özlərinin yollarını idrak məşəlləriylə
işıqlandırır.
Həmin yol
yolçularının daşlı, kəsəkli,
yağmurlu, qarlı, şimşəkli, ildırımlı səfərlərini
zirvə yolu hesab etmək olar.
Sənətin
şöhrət yolu asan, zəhmət yolu çətin
göründüyündən həmin marafona qoşulanlar
çox olur.
Ancaq və ancaq
ilahi yanacaqlı sözü sönməzlər, üzü
dönməzlər ətəklərdə ələnmir.
Amalının zirvəsinə
qalxır...
Ordan keçib gəldiyi
yollara baxır...
Və onlar öz
yaradıcılıq bayramlarını yaşayır.
Atəşfəşanlığını
görür.
Yara bildikləri
leysanlar həmin atəşfəşanlığın göy
qurşağı rənglərinə çevrilir, sonra da
çələngə çevrilib boyunlarından
asılır. Keçə bildikləri şimşəklər,
ildırımlar həmin bayramın zəfər ahəngitək
səslənir...
Zirvə
yolçumuz Kamal Abdulladı.
Alim, şair, nasir
kimi yaradıcılığının uğurlu məşəlini
yandıra bilmiş qələm əhli..
Üç çətin
yolu bir vəhdətdə sığışdıra
bilmiş, öz aləminə yığışdıra
bilmiş 70 yaşlı Xalq yazıçısı.
Bir vəhdətin
üç Kamal Abdullası.
Üç yolun uğurlu yolçusuna yolüstü
suallar...
İlk gəncliyinizdən
tanıdığım qələm əhlilərindənsiniz.
Bütün yaradıcılar kimi sınaq dövrü
keçirdiyiniz zamanlardan.
O vaxtlar mən
"Azərbaycan gəncləri" qəzetinin əməkdaşı,
Kamal (Abdulla(yev) universitet tələbəsi idi.
Yazılarıyla
tanışlıq gözüm önünə universitetdən
tanıdığım, artıq yollarını müəyyənləşdirmiş,
bəzi yaradıcılarımızı gətirirdi: Yaşar
Qarayevi, Əlibala Hacızadəni, Fikrət
Sadığı...
Onların hər
üçü ədəbi sınağına şeirlə
başlamışdı.
Yaşar Qarayev - ədəbiyyatşünaslığa
keçmiş...
Əlibala nəsrə
köçmüş...
Fikrət Sadıq
Dədəd Qorqudluğu seçmişdi...
Şeirlərində
zəkası boy göstərən Kamalın hansı yolu
seçəcəyi o zamanlar özü üçün bilmirəm,
məndən ötrü sual altında idi.
Bu günsə bir
vəhdətin üç Kamal Abdullası cavabı
vermişdi.
Və yeni
sualımı doğurmuşdu:
- Ən birinci,
özünüzü alim, nasir və ya şair hesab edirsiniz?
Müdafiələriniz
dilçilik sahəsində olub. Elmi rütbələrinizi də
həmin sahədə qazanmısınız. Amma başqa tədqiqatlarınız
daha çox kütləvilik qazanıb. "Dədə Qorqud
dastanları poetikasına giriş" və lap
yaxınlardakı Füzuli dəryasına elmi və poetik
başvuru. Hansı sahədən özünüz də daha
çox zövq alır, necə dəyərlər, feyziyab
olur?
Sizin
üçşaxəli yaradıcılığınız
arasında dərindən nəzər saldıqda
qırılmaz bağlılıq görünür.
Bunların da zəminində bizcə Dədə Qorqudun həm
özü, həm də dastanları durur.
Elmi
yaradıcılığınızın dilçilik və ədəbiyyatşünaslıq
sahəsində bəhrələrindən söz
açdıq.
Günümüzün
dilçilik sahəsində ən araşdırıcı,
yeniliklərə meyilli, cəsarətli
baxışlılarındansınız: (Həmin sahənin
akademiki Mara münasibətiniz də daxil olmaqla
açıqlamalarınız cəsarətinizdən, bənzərsiz
tədqiqləriniz yenilikçiliyinizdən xəbər verir.
Televiziyadakı silsilə verilişlərinizdən içi mən
qarışıq xalqımız da bunun şahidi oldu. Barlı
ağacları "iyığac"
adlandırmağınızı dil tariximizin koloritinə hədiyyə
hesab etmək olur).
- Bir dilçi alim
kimi yetişməyinizdə kimlərə minnətdarsınız?
Onların heç birinin təsiri altina düşmədən
öz yolunuzu necə aça bilmisiniz?
Bu yolda Dədə
Qorqud qolunuzdan tutubmu?
Ədəbi tənqidimizdə
açıq gözlü və sözlü izləmçilərindənsiniz.
Füzuli dünyasına başvurunuz klassik şeirimizə bələdçiliyinizdən,
"Dədə Qorqud dastanlarının poetikasına
girişiniz yüksək elmi intellektuallığınızdan
xəbər verir. Həmin sahədə sizi Məmməd Cəfərin,
Yaşar Qarayevin bənzərsiz təfəkkürlü
davamçısı hesab etmək olar.
- Füzuli
başvurunuz, Qorqud dastanları poetik
açıqlamalarınız davam edəcəkmi. Yeri gəlmişkən,
həmin əsərə mən də münasibətimi bildirənlərdənəm.
Məqaləmdə birtək Qorqud dastanımızın qopuz,
sonrakıların sazla bəstələndiyindən söz
açmışdıq. - Qopuzdan saza keçidi gələcək
əsərinizdə görmək istəmişdim.
Ən çox
sevdiyiniz dilçi, sualını verməyəcəm, ən
çox rəğbət bəslədiyiniz ədəbiyyatşünası
da.
Çünki hər
iki sahədə yolunuz bənzərsizdi. Kamal Abdulla yoludu.
Bircə onu deməkdən
özümü saxlaya bilməyəcəyəm. Oğul
dayıya çəkir, söyləyirlər. Sizin elmi təfəkkürünüzdə
rəhmətlik Əli Sultanlı siqlətini, əzəmətini
görürəm.
Siyasi əqidəsinə
görə yaradıcılığı ədəbiyyatımızın
güzeyində qalmış şair Məzahir
Daşqının məşhur misrası var:
Məhəbbət
qandasa, silmək çətindi.
Sizi gəncliyinizdən
(hamımız kimi ömrünüzün baharından)
şair kimi tanımışıq. Görünür, şeirə
məhəbbətiniz qanınıza işlədiyindən bir
çox ədiblərimiz kimi ondan birdəfəlik elmin, nəsrin
cəhbəsinə keçməmisiniz. Qana işləmiş
şairlik adamı hər yerdə, hər vəziyyətdə
yaxalayır.
Həmin an həmin
poetik hissləri vərəqlərin meydanına endirməsən
uçub gedə bilir. Alimlərdən Ömər Xəyyam
kimi bəziləri deyilənə görə rübailərini
elmi əsərlərin yanı yançağına
yazmışlar.
- Sizin bir tək
özünüzə bəlli poeziya
yaradıcılığınızdan, misralarınızın
necə tapışdığından bir-birlərilə
qonşu olub poetik yuvalara çevrildiyindən
danışmağınızı istəyirik.
Şeirləriniz
özləri də imzanızı görmədən belə,
kimin qələmindən çıxdığından xəbər
verir. Qəribədir ki, nəsr əsərlərinizin
çoxunun adları da (hətta Füzuli traktatınızın
bölümlərininkidə) şeir misralarını
xatırladır. Hamısında unutmağa heç bir kəs
və yer qoymayıb Dədə Qorqud avazı yada salır.
Bundan əlavə, şeirlərinizin bəziləriylə bəzi
nəsr əsərləriniz arasında əlaqə görmək
olur. Sanki onların bəziləri həmin yazıların
poetik proloqu missiyasını daşıyır.
- Şeir
yaradıcılığı çiynini elmin, nəsrin
ağırdan ağır yükü altda vermiş Kamal Abdulla
üçün gərgin vaxtlarının "taym-autuna"
bənzəyirmi (yəni ondan içi dağ ətri dolu bir
oksigen balışından istifadəsinə). Şeirinizlə
nəsriniz arasındakı əlaqə mövcuddurmu?
Şəxsən mənə
hərdən dil sərrafı, poeziya əttarı kimi Oljas
Süleymenovu xatırladırsınız. Onun da sözlərin
etmologiyasına dair araşdırmaları və poeziya
nümunələri var (Oljasdan fərqli Kamal Abdulla
dilçilik sahəsində peşəkardı, poeziyası da
milli dilindədi).
- Dilçi
alimliyinizin və ya Dədə Qorqud vurğunluğunuzun
poeziyanızın durulması, dürləşməsində
rolu olmuşmu?
Müasir
şeirimizin bir çox özünə yol açmış
nümayəndələri var. Vaqif Səmədoğlu, Ramiz
Rövşən və, və, və. Məncə, şeirləri
bir vəhdətdən doğulduğundan, rişəsini
bütöv yaradıcılığına
atdığından Kamal Abdullanı şeirimizin öz yolu
olan bənzərsiz poeziya elçilərindən hesab etmək
olar.
Yazıçı
qurultaylarının birində publisistika sahəsindən məruzəçi
oldunuz. Halbuki nəsrimizi araşdırmağa nəsr
yaradıcılığınız daha çox səlahiyyət
verə bilərdi.
Nəsr əsərlərinizdə,
necə dəyərlər, az qala bütün dünyaya
yürüş edə bilmisiniz. Haqqınızda kifayət qədər
fikirlər söylənib (yeddinci cild onlara həsr
olunduğundan onlardan söz açılmayacaq). Tənqidin
yazıçıların əsərlərini
cilaladığını söyləyirlər.
- Siz necə, nasir
kimi haqqınızda deyinlənlərdən faydalana, cilalana
bilmisinizmi?
Azərbaycanımızda
nəsrin yaranması yaxın tarixə dayanır. Şərq
aləmində sözün şeirlə deyilməsi hünər
sayıldığından bu amil nəsrimizin
qarşısını əsərlərlə çəpərləyib.
(Düzdür, "patriot" alimlərimiz, "şikayətnaməni",
Aldanmış kəvakibi fransız dilində ki, bir əsəri
nəsr nümunəsi hesab edib həmin tarixi uzatmağa
çalışıb). Amma istedadı ilahi yanacaq hesab etdik.
Bizlərdə həmin sərvətə sahib çoxları
var. Belələri hesabına Azərbaycan nəsri
yaranmış və dünyada təmsil olunmuşdu.
- Mükafatlara
münasibətiniz necədi. Qələm sahiblərinin
çoxu onların dəyərinə siyasət
qarışdığını hesab edir. Niyə bizim
istedadlı (mükafatlandırılanlardan qiymətli) əsərlərimiz
Nobel mükafatına layiq görülmür?
Sizi ən koloritli,
milli zəminimiz üzərindən boy göstərmiş
yazıçı hesab edirik. Qəribədir ki, bəzi
istedadlı qələm sahiblərimizi dünyanın bəzi
tanınmış yazıçılarına bənzədirlər.
Onların da çoxu bundan xoşhallanır.
- Sizi də Borxesə
oxşadırlar. Həmin bənzərliyə münasibətiniz?
Bu
başdan deyim ki, bəndeyi-həqiriniz bunun əleyhinədir.
O, Kamal Abdullanı ancaq və ancaq özünə bənzədir.
Bir vəhdətin heç kəsə bənzəməyən
üç Kamal Abdullasına...
Vaqif
NƏSİB
Ədəbiyyat qəzeti.-2020.-22
avqust.-S.14.