Abayın Azərbaycan

dilinə yeni tərcümələri

Qazax torpağının dahi oğlu, qürur mənbəyimiz, bəşəri miqyaslı şəxsiyyət Abay Kunanbayev bütün bəşəriyyətə unikal ağlının və çoxşaxəli yaradıcılığının bəhrələrini verdi. Dahi qazax şairi, mütəfəkkiri, filosofu Abay Kunanbayevin əsərləri görkəmli Azərbaycan şairi və ictimai xadimi Elxan Zal tərəfindən yeni tərcümədə azərbaycanlı oxuculara təqdim edildi.

Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti Kasım-Jomart Tokaev, "XXI əsrdə Abay və Qazaxıstan" məqaləsində Abayın "üslubunun gözəlliyini qorumaqla, dünyanın əsas dillərinə tərcümə edilməsinə" diqqət yetirir. Buna tamamilə nail olduğumuzu söyləmək çətindir. Əsl xalq şairlərinin əsərlərinin başqa dillərə tərcümə edilməsi asan məsələ deyil. Tərcüməçi eyni mütəfəkkir səviyyəsində istedada sahib olmalıdır. Bəli, Abay səviyyəli bir xalq şairinin əsərlərini tərcümə etmək üçün tərcüməçinin xüsusi bir poetik istedadı və qazax dilinin musiqisini Abay kimi hiss etmək bacarığı olmalıdır.

Əsrlərin dərinliklərindən başlayan Azərbaycan-Qazaxıstan tarixi-mədəni əlaqələri indi yeni məna kəsb etməklə davam etməkdədir. Dost ölkədə həmişə qazax ədəbiyyatına böyük diqqət yetirilmişdir. Abay Kunanbayevin "Şeirlər və poemalar" toplusu 1970-ci ildə qazax klassikinin Azərbaycan dilində ilk nəşrlərindən biri oldu. Əvvəllcə M.O.Auezovun "Abay yolu" roman-epopeyası və "Qız Jibek" qazax roman-dastanı işıq üzü gördü.

2011-ci ildən isə Bakı Dövlət Universitetində qazax dili, tarixi və mədəniyyəti mərkəzi fəaliyyət göstərir. Mərkəzin elmi əməkdaşları Abayın "Qara sözlər"ini, "İskəndər", "Masqut", "Əzimin nağılı" şeir və poemalarını birbaşa qazax dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə etmişlər. "Abay" kitabı 2017-ci ildə Bakıda nəşr edilmişdir. Kitabın təqdimat mərasimində BDU-nun rəhbərliyi və tələbələri, filoloq-alimləri, türkoloqlar, abayşünaslar, Qazaxıstanın Bakıdakı səfirliyinin və "Qazaxıstan-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti"nin nümayəndələri iştirak etmişlər.

Təqdimat mərasimində çıxış edən filoloq Elçin Məmmədov Azərbaycanla Qazaxıstanın ortaq köklərə, mədəniyyətə və tarixə sahib olduğunu və buna görə də Azərbaycanda qazax ədəbiyyatını öyrənməyə böyük maraq olduğunu, Abay Kunanbayevin türk ədəbiyyatının inkişafına mühüm töhfə verdiyini qeyd edib.

Filologiya elmləri doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin "Türk xalqları ədəbiyyatı" kafedrasının professoru Firuzə Ağayeva Azərbaycanda ali təhsilin tədris prosesində fəal istifadə olunan "Abayın yaradıcılıq yolu" (Bakı, 2015) dərsliyini nəşr etdirmişdir.

Abay Kunanbayevin 175 illik yubileyi üçün əvəzsiz hədiyyə olan yeni tərcümə kitabı, Azərbaycan dilinə tərcümənin əsas ilhamçısı, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Qənirə Paşayeva tərəfindən yazılmış "Ön söz"lə nəşr edilmişdir. Köhnə dostum Elxan Zal böyük Abayın əsərlərini o qədər yaxşı tərcümə etmişdir ki, hesab edirəm bu yeni tərcümələr, Abayın əsərlərinin türk dilinə də tərcümə olunmasında əsas kimi götürülsə yaxşı olar.

Mahmud Kaşğari adına Beynəlxalq Fondun icraçı direktoru Elxan Zal əvvəllər də qazax müəlliflərini tərcümə etmişdir. Onun Azərbaycan dilinə tərcümə etdiyi Nursultan Nazarbayevin "Qazaxıstan yolu" və "Avrasiyanın ürəyində" kitabları (İ.İlyaslı ilə birgə), Oljas Süleymenovun şeirləri, Sabit Dosanovun nəsri geniş oxucu auditoriyası tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. Elxan Zalın Azərbaycan dilinə tərcümə etdiyi Oljas Süleymenovun "Gil kitab"ı, məşhur qazax şairi və türk-slavistinin bu əsərinin türkcəyə bədii tərcüməsi üçün əsas olub.

Elxan Zal bir neçə dəfə Qazaxıstanda olmuş, Almatı şəhərinin "Dostluq Evi"ndə və qazax yazıçılarının yubiley tədbirlərində iştirak etmişdir. Mahmud Kaşğari adına Beynəlxalq Fond Azərbaycanda qazax ədəbiyyatı və mədəniyyətinin populyarlaşdırılması istiqamətində böyük işlər görməkdə davam edir.

Abayın şeirlərinin bir hissəsini yeni nəşr üçün tərcümə edən tanınmış şair İbrahim İlyaslıya da təşəkkürümü bildirirəm. Məncə, azərbaycanlı tərcüməçilər əla bir iş görüblər. Abayın şeirləri, poemaları və yeni tərcümələrdəki "Qara sözlər" Azərbaycan dilində çox gözəl səslənirlər.

Knyaz Mirzəyev

Abay adına Qazax Milli Pedaqoji Universiteti

"Şərq filologiyası və tərcümə" kafedrasının

müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 29 avqust.- S.18-19.