SİRAT
KÖRPÜSÜ
Ötən ilin fevral günlərində Moskvada, bir beynəlxalq ədəbiyyat tədbirində Məmməd Xəlilovla tanış olduq. Adından,
soyadından elə bilmişdim ki, o da Azərbaycan
türküdür. Amma münasibətimiz bir qədər dərinləşəndə
məlum oldu ki, ləzgidir. Azərbaycana və azərbaycanlılara
xüsusi rəğbətinin də səbəbləri var.
Yeniyetmə çağlarında qış aylarında
Kürdəmir qışlaqlarında qoyun bəsləyən
doğmalarının yanına tez-tez gedib-gəlirmiş və
elə bu zaman da Azərbaycan dilini öyrənib. Onun Azərbaycan
ədəbiyyatına kifayət qədər bələd
olması da məni qürurlandırdı və hətta
aydın oldu ki, o, Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin
bir sıra şeirlərini ləzgi dilinə çevirib və
Dağıstan dərgilərində çap etdirib. Hazırda
Rusiyada məskunlaşan M.Xəlilov Rusiya
Federasiyası Yaroslavl bölməsinin koordinatorudur, əsasən,
rus dilində yazır. Bir neçə saat sürən
münasibətlərimizdən sonra mənə Yaroslavlda
çap olunmuş kitabını da bağışladı:
"Sokrovişa iz xurdjina" ("Xurcundakı xəzinə").
"Ədəbiyyat qəzeti"nin oxucularına məmnunluqla
təqdim etdiyim bu nümunə də həmin "xəzinə"dəndi.
Məmməd ORUC
Hekayə
Mən o qoca ilə
söhbət etməyi sevirdim. Onun alçaq tavanlı, balaca
otağında dərhal rahatlıq tapırdım. Özüm
də bilimirəm buna səbəb nə idi; əldəqayırma
mebellər, yoxsa çartaçartla yanan dəmir soba? Yoxsa qoyun
dərisindən tikilmiş kürkündən gələn
rayihə? Yoxsa yalnız uşaqlara və qocalara məxsus qoxu?
O, ömrünün doqquzuncu onilliyini yaşayırdı -
yaş öz işini görmüşdü və buna görə
də tez-tez naxoşlayırdı. Gəlininin - kiçik
oğlunun arvadının sobanın yanında saldığı,
ətrafına mütəkkələr, yastıqlar
atdığı döşəkçələrin
üstündə, bir qayda olaraq gah oturur, gah da mütəkkələrdən
birinə dirsəklənib mürgüləyir, öz
sözü, gözünün acısını alırdı.
Xəstələnəndə
ona daha tez-tez baş çəkirdim ki, darıxmasın, qəm-qüssədən
üzülməsin. Hər dəfə gəlişimə
sevinir, yastıqdan dirsəklənib mənimlə
yanaşı oturur və dərhal gəlinini səsləyirdi:
"Çay gətir". Çay içə-içə
gündəlik məişət qayğıları və hava
haqqında danışardıq. Bu, əslində, ciddi söhbətlər
üçün hazırlıq idi. Şəffaf və bir qədər
sarıya çalan kəkotu çayından sonra o,
göyümsov damarları dərhal diqqət çəkən
sümüklü əllərilə yastığını,
mütəkkəsini sahmana salar və söhbətə
başlayardı. Adətən, mən təvəqqe edərdim
ki, 1941-45 arasında iştirakçısı olduğu
müharibədən danışsın. Amma o, müharibəni
xatırlamağı sevmirdi, əsasən, dini qaynaqlardan və
mənəviyyatdan söz salardı.
Solğun payız
günlərindən birində, yenə onun qonağı olarkən
sezdim ki, nə üçünsə həyəcanlanıb və
onu da duydum ki, bunu büruzə verməməyə can atır.
Bu dəfə şakərinə xilaf çıxaraq,
özü müharibə haqqında danışmağa
başladı.
...- Gülləbaran
şiddətlənəndə biz dərhal səngərə
sıçradıq. Mən, həm də bir əsgər -
adını, soyadını xatırlamıram - yalnız o
yadımdadır ki, rusdu , özü də
Rostov tərəflərdəndi, - sapyor aləti ilə səngəri
bir qədər də dərinləşdirdik və
yanaşı uzandıq. Arada nə üçünsə o mənim
qolumdan tutdu, onun barmaqlarının necə titrəməsi də
yadımda qalıb, qəfil əmri də elə bu arada
qulağım çaldı. Bizə əmr olunurdu ki, səngəri
tərk eləyək. Bizim komandirin səsi idi. Sonra o ana
söyüşləri ilə qışqırmağa
başladı, sözünün canı da bu idi ki, dərhal səngərdən
çıxaq. Nə etməli, əsgərlikdi, gərək əmrə
tabe olasan. Ona görə də səngərdən
çıxıb arxaya doğru sürünmək məcburiyyətində
qaldıq. Əlbəttə, can şirin şeydi, yenə
çala-çuxur axtarırdıq ki, gizlənək... Orda
necə xilas olmağımız haqqında
danışmayacağam. Gülləbaran səngiyəndə
biz də yerdən qalxdıq, elə bu arada da əsgər
yoldaşlarımızdan kimsə anlatdı ki, komandirimiz də
həlak olub. Onun meyitinə biz də yaxınlaşdıq, məlum
oldu ki, top mərmisi səngərin qırağındakı
ağcaqayın ağacını tutub, ağac da sınan kimi
düşüb səngərdə uzanmış komandirimizin
belinə. Deməli, o gün Allah bizim ölməyimizi istəməyib,
komandirin taleyi isə Yaradanın dərgahında həll
olunubmuş...
Mən etiraz əlaməti
olaraq söylədim ki, bu, sadəcə, təsadüfdür.
- Yox, təsadüf
deyil, - o, inamla anlatdı, - yox, görünür, Pərvərdigar
məhşər günündən öncə onu cəzalandırıb,
deməli, o, Allaha və insanlara qarşı çox
günahlar işlədibmiş...
Və birdən-birə
qoca söhbəti keçidsiz-filansız, bir qədər
başqa məcraya saldı.
- Bu günlərdə
molla Sabir də mənə baş çəkməyə gəlmişdi,
çox şeylərdən danışdı, elə bir ucdan
üyüdüb tökürdü, hətta söylədi ki,
cənabi Cəbrayılın 624 qanadı var imiş. Mən də
düşündüm ki, nə olar Mələk olanda, 624
qanada nə lüzum?
Sonra o,
sözünə bir qədər ara verib soruşdu:
- Bu söhbətdən
ağlın nə kəsir? Sən oxumuş adamsan, 624
qanadı cənabi Cəbrayıl neynəyirmiş?
Sual məni bir qədər
düşündürsə də, yarızarafat,
yarıgerçək söylədim ki, hətta bu qədər
qanad ona mane ola bilərdi.
- Mən də
mollanın sözünə inanmadım, - o, dərindən nəfəs
alandan sonra dilləndi, - amma inanclı, mömin insanları Cənnətə
aparan Sirat körpüsü məsələsində fikirlərimiz
üst-üstə düşdü. - Və soruşdu, - bu
körpü haqqında sən nə bilirsən? Sən
oxuduğun kitablarda o körpü haqqında nə yazırlar?
Hansısa bir
şeyxin yuxusu haqqında dildə-ağızda gəzən
söhbəti xatırlayanda, şeytan məni
qıdıqladı və istədim ki, onunla zarafat eləyim:
- Nə
üçünsə bir çoxları güman eləyir ki,
Sirat körpüsü adicə körpüdür, amma məsələ
bundadır ki, o, inanclı, mömin insanlar üçün
körpüdür, özü də kifayət qədər
enli və uzun, mömin, inanclı insanlar onun üstündən
çəkinmədən keçib birbaşa Cənnətə
varid olurlar. Günahkar üçün isə bu körpü
qıldan incədir və ona görə də bu keçidə
bəzən Qıl körpü də deyirlər. Günahkar
bu körpünü keçə bilmir, büdrəyib
birbaşa Cəhənnəmə - qır qazanına
düşür.
- Düz buyurursan,
- qoca dedi, - molla Sabir də bunu mənə belə izah
etmişdi.
- Amma insanların
bir çoxu, - sözümün məqsədini gətirdim, -
"Quran"da deyilənləri düzgün başa
düşmürlər. Müqəddəs kitabda o
körpünün nə eni, nə də uzunluğu
haqqında heç nə yazılmayıb.
Qoca təəccübləndi:
- Necə yəni?
- İndi qulaq as,
gör nə deyirəm. O körpünün uzanması da, enlənməsi
də, daralması da, qıl kimi nazilməsi də
insanların uydurmasıdır, amma o müqəddəs
Şeyxə o körpü haqqında həqiqət yuxuda əyan
olub. Belə ki, Şeyx yuxuda görür ki, Allah onu yanına
çağırır və o ölür. Sonra da itaətkar
bir ölü kimi Cənnətə keçməli olduğu
körpünün önündə dayanır. Şeyx qorxmur,
çünki o, həqiqətən də özünün
mömin olduğunu, Yaradanın qarşısında suçlu
olmadığını bilir. Körpüyə nəzər
salır və görür ki, körpünün nə eni
görünür, nə uzunu və sonsuz sayda insanlar bu
körpü ilə addımlayırlar.
- Əlbəttə,
- qoca razılaşdığını bildirdi, - bütün
insanlar dar bir körpüyə sığışmazdılar
ki...
Mən
sözümə davam elədim:
- Sonra da şeyx
bir an belə düşünmədən, cəsarətlə
körpüyə ayaq basır. İnamla addımlayır və
bəzi insanların körpüdən necə
düşdüyünü görür. Diqqətlə nəzər
yetirəndə ona bəlli olur ki, bəzi insanlar
addımlayanda ayaqları altında dəlik açılır
və o dəlikdən düşən kimi yenə də dəlik
qapanır. Bu minvalla, kimisi o körpüdə yalnız bircə
addım atır, bir çoxları isə o körpü ilə
kilometrlərlə addımlayırlar. Bizim şeyx də bu dəstənin
arasındadır. O gedir, gedir və hiss eləyir ki, dəstə
seyrəlir. Və nəhayət, Cənnət bağçaları
görünür. Şeyx ətrafına bir də nəzər
salır və görür ki, onunla bir yerdə körpüyə
ayaq basanlardan cəmi bir neçə yolçu qalıb. Bu
zaman Şeyx inamla addımlarını yeyinlədir. Cənnətin
bağça-bağına bir neçə addım qalanda
Şeyx ayaq saxlayır və fikirləşir: həqiqətən
də Allah müdrik və uludur, o hər kəsə əməlinə
görə verir...
Qoca, sanki bu hikmətdən
dirçəldi və:
- Bax, elə mən
də bunu söyləmək istəyirdim, - dedi, - amma sən
şəkk gətirirdin.
- Bir aman ver,
gör nə deyirəm; Cənnət bağçasına bircə
addım qalanda o, dayanır və başlayır
düşünməyə... O, düşünür ki...
- Onun nə
düşündüyünü sən mənə sonra
söyləyərsən, - deyə qoca sözümü kəsdi,
- sən de görüm o, Cənnnətə varid oldu, ya yox?
Tez elə...
Mən də onun
sözünü kəsdim:
- Əşi, bir
aman ver, qoy söyləyim də... Beləliklə, o, Cənnətə
ayaq basmaq üçün bir ayağını irəli
uzadanda... Və elə o anda... birdən...
Qoca həyəcanlandı
və yataqdan dikəldi.
- Hə. Birdən
nə oldu?
- O da hamı
kimi... - sakitcə söylədim, - körpünün
üstündə dəlik açıldı və o da...
Qoca bir qədər
susandan sonra səsini qaldırdı:
- Dur əkil burdan,
mürtəd! Əkil!
Və mən dərhal
bayıra çıxdım ki, qəşş eləyənə
qədər gülüm.
Üç
gündən sonra mən yenə ona baş çəkdim. O məni
əsla məzəmmət etmədi, əksinə, təbəssümlə
qarşıladı.
Bir ay sonra o,
artıq dünyasını dəyişmişdi; yuxudaca
keçinmişdi.
Hər dəfə
onun məzarını ziyarət eləyəndə ürəyimdən
bu sözlər keçir: ey Şıxəmir kişi,
ömrün boyu qoyun otardın, on övlad böyütdün,
heç kimin paxıllığını çəkmədin,
əlin çatana əl tutdun, qoy sənin ürəyin Cənnət
bağçasında da rahatlıq tapsın. Sən Sirat
körpüsündən də şərəflə
keçdin. Bunu sübutu da səni anmağımız və
vaxtaşırı səndən söz
açmağımızdır.
Rus dilindən tərcümə
edən:
Məmməd ORUC
Məmməd XƏLİLOV
Ədəbiyyat qəzeti.-2020.-24
dekabr.-S.29.