Ədəbi Suprematizm

Doğulmayan adamın tərcümeyi-halı

Mən doğulmasaydım nə olardı, görəsən:

ata-anamın oğlu və beş bacının

bir qardaşı olmazdı ən azından,

nənəm sevincindən oynamazdı doğulmadığım o gün

və Məşhəddən gətirdiyi, qardaşının şərəfinə olan

bu adı verməzdi mənə.

Yaşadığım o ev, o həyət olardı yəqin ki,

- mənsizlik böyüyərdi orda.

Oxuduğum o məktəbə,

o universitetə mənsizlik yollanardı və

o yoxluğu kimsə başqa biri doldurardı, bəlkə də.

Dostlarım kiminsə

dostu olar, sevdiyim qızları başqası sevər,

məni sevənlər sevərdi

başqa birini. Mən olmadığım hər yerdə

kimsə olardı sözsüz,

məkan tarazlığını itirməsin deyə.

Kimsə olardı; eynən mən taledə,

eynən mən yaşda, mən boy-buxunda.

Bəlkə də zahirən fərqlənərdik

bir-birimizdən, bəlkə də elə bənzəyərdik bir-birimizə.

Mən doğulmasaydım

bu fikirlər kimin ağlına gələrdi indi.

Mən yaşadığım bu şəhərdə,

bu şəhərdəki bu evdə kim yaşayardı mənim yerimə.

Hər ömür bir məkan-zaman kəsiyi;

bir az sevgi, bir az nifrət,

bir az sevinc, bir az kədər,

bir az ümid, bir az da ümidsizlik.

Yəni bu müstəvidə adda-budda xoşbəxtliyə rəğmən

kim azalardı üzü öz yoxluğuna mənim yerimə?

Ya da mən

indi, elə bu an, bu zaman

elə bu şəhərdə, bu küçədə, bu evdə

kimin yoxluğunu doldururam, görəsən?

Kimin yerinə azalıram

nənəmin Məşhəddən gətirdiyi,

sevinc içində mənə verdiyi adı?

Mövcudolma(ma)

İldə bir neçə dəfə

yaşadığım şəhərdən kənar məkanlara

üz alıram, adətən. Və getdiyim o yerlərdə

yaşıllıqlar arasında gəzirəm, dənizdə çimirəm,

çay kənarında oturub fikrə dalıram -

məkan dəyişmələrini seyr edirəm,

zaman axarı barədə düşünürəm.

Məsələn, inanıram ki,

"axara nəinki iki dəfə, heç bir dəfə də girmək olmaz"...

Bir də və həm də

adamlar maraqlı gəlir mənə fərqli məkanlarda.

O yerlərdə:

gəzdiyim yaşıllıqlar arasında, çimdiyim dənizdə,

oturub fikrə daldığım çay kənarında ...

bir də və həm də müxtəlif adamlarda

mən də mövcud oluram, şübhəsiz,

mövcud oluram öz məkan ölçülərimə rəğmən.

Tərk etdiyim gündən

"mövcudolmama" başlayır o yerlərdə:

gəzdiyim yaşıllıqlar arasında, çimdiyim dənizdə,

oturub fikrə daldığım çay kənarında...

bir də və həm də müxtəlif adamlarda

mövcud deyiləm artıq

o yerləri tərk etdiyim andan.

Məkan ölçülərimsə həm tərk edir o yerləri,

həm də o yerlərdədi - bu ölçülərin cızdığı

bir boşluq qalır axı o məkanlarda məndən sonra.

Müxtəlif həndəsi formalarda

gəzən adamın boşluğu, üzən adamın boşluğu,

oturub fikrə dalan adamın boşluğu ... bir də

və həm də adamlarda itən adamın boşluğu.

Cürbəcür təsvirlərə malik boşluq:

"Hər şey olan heç nə".

"Mövcudolmama" -

bu qədər adi, bu qədər bəsit, bu qədər sadə,

yəni?!

V şəklində uçuş - azadlığın fəlsəfəsi

Qadın həbsxanası...

Tikanlı məftilə qonan quş

birdən pırr edib uçdu

məhbus qadınların gözləri qarşısında

və qəfil uçuşun arxasınca yüyürdü baxışlar.

Doğrusu, mən nə məhbus qadınları,

nə də onların baxışlarını gördüm.

Mən həbsxana divarının yanından ötərkən

bir quşun ürküb tikanlı məftildən

aralandığının şahidi oldum və qəfil uçuşun arxasınca

yüyürən baxışlar barədə düşündüm qeyri-ixtiyari:

elə şeylər var o qədər aşkar ki, şübhə doğurmaz.

Sonra ayaq saxlayıb,

V şəkilli uçuşları seyr etdim bir qədər: V V V...

hər biri ayrılıqda

bir uçağı xatırladar səmada həm də.

Və

azadlığın əsl fəlsəfəsini anladım:

azadlıq vərdiş imiş, demə,

hər yaranmışda olmayan bacarıq -

başqa heç nə.

Məsələn, quşların uçmaq vərdişi kimi.

Bir həyat tarixçəsinə düzəliş cəhdi

Fərz edək adam

zaman boyu qayıdıb geri

düzəliş eləyə bilir hadisələrə -

nə baş verər, görəsən?

Cavab üçün gərək

sadə bir əhvalat seçək əvvəlcə,

təxminən bitmiş bir həyat tarixçəsi,

dəyişək, yaxud silək

hansısa hadisəni və ya hadisələri

bu həyat tarixçəsində.

Bir həyat tarixçəsi:

İki nəfər. Kişi və Qadın -

belə baxanda, həyat var a həyat

bu ikilik üzərində qurular, əslində.

Beləliklə, iki nəfər.

Hadisələr ardıcıllığını keçirək nəzərdən -

nə bilmək olar, əsl gerçəklər

ədədlər arxasında gizlənib bəlkə də:

1 - Təsadüfən rastlaşdılar. Rastlaşmaya da bilərdilər.

2 - Tanış oldular. Tanış olmaya da bilərdilər.

3 - Sevdilər bir-birini. Sevməyə də bilərdilər.

4 - Ömürlük bir yerdə olacaqlarına söz verdilər.

Söz verməyə də bilərdilər.

5 - Övladları oldu. Olmaya da bilər, fərqi yox.

6 - Onları, yəni övladları, varsa əgər, sevdilər özlərindən çox,

yoxdusa, başqa bir şey, bəlkə də heç nə doldurar o boşluğu.

7 - Anladılar ki, sevgi bir o qədər vacib deyil,

əsas səmimiyyət, bir-birinə dərin hörmət və ehtiramdı.

Əksi də mümkündü: əsas sevgidi.

8 - Arabir darıxmağa başladılar bir yerdə ...

9 - Bir yerdə qocaldılar. Məntiq naminə

bu hadisəyə bir fraza da əlavə olunmalıdı:

və ya yolları ayrıldı hardasa

10 - Və öldülər nəhayət;

bəyənilməsə də, yəqin və yeganə gerçək hadisədi ölüm

və bu hadisədə heç bir ehtimal işə yaramaz, bunu hamı bilir.

Hamı bunu da bilir ki,

"hər nəfəsalma addım səsləridi ölümün".

Beləcə, iki nəfər...

və bitdi bir həyat tarixçəsi.

Bütün hadisələr

ikiölçülü müstəviyə köçürsək

iki adamın - Kişi və Qadının

iştirakından ibarət

bir əhvalata çevrilər hardasa.

İndi qayıdıb geri,

diqqətlə və ardıcıl keçirib nəzərdən

1-dən 10-dək bütün hadisələri

bu sadə hekayədə, sonra deyin:

Hansı və ya neçənci hadisəni

və ya hadisələri dəyişmək olar

bu (və ya hər hansı başqa bir) həyat tarixçəsində?

Sahibsiz ev və vaxtın səsə çevrilməsi

Vaxtilə bu evin sahibini tanıyırdım,

indi qarşısında dayandığım

üçmərtəbəli evi deyirəm.

Gülərüz, şən adam idi - həyatla dolu.

Arabir kədər sezilərdi gözlərində

pəhləvan cüssəli bu adamın.

Qəfil dünyasını dəyişdi.

Hazırda heç kim yaşamır evdə.

Yaxın qohumlarından biri

binanın qarşısındakı ağacları sulayırdı

mən binanın qarşısından keçərkən.

Saralmış yarpaqları, çürümüş meyvələri

süpürürdü bir qadın küçədən.

Səs dəyir qulağıma: çıq, çıq, çıq... Yadıma düşür,

dəhlizdə iri bir saat asılmışdı divardan. Fikirləşirəm:

saat işləyir hələ də.

Vaxtı səsə çevirir saat,

səs dalğa şəklində yetirir özünü mənə.

Beləcə, hər bir şey ya ani, ya da tədricən

çevrilir başqa bir şeyə "yoxolma" adıyla.

Uzaqlaşdıqca gözdən itir bina, ağaclar,

ağac sulayan kişi, küçə süpürən qadın... mənzərənin

ağ-qara təsviri köçür yaddaşıma, qulağımda hələ də

saatın çıqqıltısı - vaxtın möcüzə dolu harmoniyası.

Əli Şirin ŞÜKÜRLÜ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 28 noyabr, S. 9.