Körpüsalan

Görkəmli şair və tərcüməçi Siyavuş Məmmədzadənin 85 yaşı tamam oldu. Ona cansağlığı və yeni yaradıcılıq uğurları arzulayır, Xalq yazıçısı Anarın 2006-cı ildə rusca yazdığı və Siyavuş müəllimə həsr etdiyi “Körpüsalan” məqaləsini Azərbaycan dilində ilk dəfə təqdim edirik.

Siyavuş Məmmədzadənin 70 yaşı tamam oldu. Şair və tərcüməçi, araşdırıcı və publisist kimi Siyavuşun çağdaş ədəbiyyatımızda özünəməxsus yeri var. Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunu bitirən Siyavuş ömrünü Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin möhkələndirilməsinə həsr etmişdir. Bu əlaqələrin başlıca sahəsi isə şübhəsiz bədii tərcümədir.

Məlumdur ki, Azərbaycan poeziyasını rus dilinə çevirməklə bir sıra rusdilli şairlərimiz məşğul olmuşlar: Vladimir Qafarov, İmran Seyidov, Tofiq Ağayev, Mənsur Vəkilov, Alla Axundova, Dinara Gərəkməzli, Zümrüd Quliyeva, Alina Talıbova və başqaları. Siyavuşu onlardan fərqləndirən cəhət odur ki, o ikidilli şairdir - həm rus dilində, həm Azərbaycan dilində şeir yazır.

Uzun illər boyu Siyavuş Azərbaycan şair və nasirlərinin əsərlərini uğurla rus dilinə çevirir. Eyni zamanda hər iki dildə yazdığı şeirləriylə ədəbiyyatımız zənginləşdirir. S.Məmmədzadə səviyyəsində bədii tərcümə ustası lazım gəldikdə bəzilərinin yuxarıdan aşağı baxdıqları bir sahədə - sətri tərcümə sahəsində çalışmaqdan da boyun qaçırmır.

Siyavuş ömrünün bu ahıl sinnində də ədəbiyyatlar arasında körpü salmaq işini davam etdirir.

Bədii tərcümə ədəbiyyatlar arasında ən etibarlı körpüdür və Siyavuş Məmmədzadə bu sahədə ən peşəkar və ardıcıl körpüsalanlarımızdandır.

Sənətin başqa sahələrinin - musiqinin, rəssamlığın əhəmiyyətini azaltmadan hər halda etiraf etməliyik ki, xalqları ən çox bir-birin tanıdan Sözlə bağlı sənət növləridir - ilk növbədə ədəbiyyat və eyni zamanda da teatr, kino. Elə buna görə də mən uzun illərdir hər fürsətdə rus dilində çoxcildlik Azərbaycan poeziyası, Azərbaycan dilində çoxcildli rus şeir antologiyalarının yaradılması məsələsini qaldırıram. Xatırladım ki, rus dilində son çoxcildlik Azərbaycan şeir antologiyası 1960-cı ildə çıxıb. Rus şeirinin Azərbaycan dilində çoxcildlik antologiyası isə ümumiyyətlə, heç vaxt çıxmayıb. Doğrudur, Azərbaycanın tanınmış şairlərinin tərcümələrində Puşkinin, Lermontovun, Nekrasovun, Blokun, Mayakovskinin, Yeseninin və bir çox başqa şairlərin şeirləri Azərbaycan dilində dəfələrlə nəşr olunub. Amma bütün bu sərvətin toplantığı böyük antologiya dilimizdə yoxdur.

Azərbaycan poeziyasını da rus dilinə müqtədir şairlər çeviriblər - B.Pasternak və A.Axmatova, V.Luqovskoy və İ.Seşlvinski, N.Tixonov və K.Simonov, P.Antakolski və A.Adalis, M.Aliqer, Y.Smelyakov, A.Tarkovski, B.Slutski, D.Samoylov, Y.Yevtuşenko, Y.Kuznetsov, Rimma Kazakova, Yunna Morits, T.Streşneva, M.Pavlova və başqaları. Göründüyü kimi, bu adların arasında 1939-cu ildə nəşr olunmuş ilk və 1960-cı ildə çıxmış ikinci şeir antologiyasını çevirənlərin adlarıylı bir sırada daha sonrakı dövrün şairləri də sadalanır.

XX əsrin 50-ci-60-ci illərində ədəbiyyata gəlmiş şairlərin əsərləri Moskvada nəşr olunurdularsa keçən əsrin son onilliklərinin və artıq XXI əsrdə yaradıcılığa başlamış şairlərimiz, nadir istisnalarla, rus dilinə demək olar ki çevrilməyib. Arzu edərdim ki məhz bu yeni nəsillərin şeirlərindən ibarət olan antologiya meydana çıxsın. Amma mənim bu arzum həyata keçənəcən Siyavuş tək başına bu işi görüb.

2005-ci ildə Siyavuş Məmmədzadənin iki yeni kitabıyla tanış oldum: "Vexi veka" ("Əsrin mərhələləri") rus dilində öz orijinal şeirləridir. "Pıltsa s tsvetov bessmertnoqo dobra"" adlı ikinci kitabı isə əski və yeni Azərbaycan şeirinin yığcam anlologiyasıdır. "Əsrin mərhələlər" kitabında toplanmış şeirləri müəllifin oxucuya səmimi etirafıdır. Bu kitabda Siyavuşun keçmiş SSRİ-nin və dünyanın çeşidli yerlərinə səpələnmiş tanışlarına - məktəb və institut dostlarına sədaqəti diqqəti cəlb edir. Nisgilli duyğularla aşılanmış bu poeziya Qarabağ dərdinə, Qara yanvar müsibətinə həsr olunmuş sətrləriylə faciəvi çalarlara boyanır. Belə arzu etdiyimiz azadlıq və müstəqilliyimizin bu qədər ağır bədəllərlə ödənməsinin ağrıların qələmə alır, Qəlb və saxta beynəlmiləlçilik pafosuna qarşı xalqlar arasında səmimi dostluq, yaxınlıq, həmdərdlik duyğuları tərənnüm olunur. Ukrayna və Bolqarstan təəssüratlarıyla bağlı şeirlər bu qəbildəndir.

Adətən tərcüməçilər çevirməkçün şeir seçəndə öz estetik zövqlərinə, üslub meyllərinə əsaslanırlar. Siyavuş 37 Azərbayan şairinin şeirlərini və üstəlik folklor örnəklərini rus dilinə çevirmişdir. Aydındır ki, bunlar ən müxtəlif səpkili poeziya nümunələridir. Amma bu kitabda müxtəlif şairlərin, müxtəlif üslubların rus dilində layiqli təmsil olunmaları bir nəfərin - Siyavuş Məmmədzadənin xidmətidir.

Füzulinin həzin lirikası, Sabirin qəzəbli satirası, Hadinin fəlsəfi dərinliyi, Müşfiqin saf romantikası, Səməd Vurğunun epik vüsəti və oğlu Vaqifin sırf çağdaş üslubu, Molla Pənah Vaqifin, Vidadinin, Zakirin, Aşıq Ələsgərin ənənəvi qoşmaları və Rəsul Rzanın, Əli Kərimin, Fikrət Sadığın, Fikrət Qocanın sərbəst vəzni, Bəxtiyar Vahabzadənin, Əhməd Cəmilin, Nəbi Xəzrinin, Qabilin, Söhrab Tahirin, Məmməd Arazın, Cabir Novruzun, Xəlil Rza Ulutürkün, Tofiq Bayramın, Nəriman Həsənzadənin şeirləri, Nigar Rəfibəyli və Mirvarid Dilbazi kimi şairələrin, Balaş Azəroğlu kimi ağsaqqalın misraları Siyavuşun çevirilərində rus dilində təbii səslənir. Tərcüməçinin öz nəslindən olan ya az sonra ədəbiyyata gələnlərin - Məmməd İsmayılın, Abbas Abdullanın, Çingiz Əlioğlunun, Hidayətin, Nüsrət Kəsəmənlinin, Davud Nəsibin, Xeyrulla Camalın, Vilayət Rüstəmzadənin şeirləri də rus dilində səlis səslənir. Bütün bunlara folklor örnəklərini, Hüseyn Cavidin mənzum pyeslərini, Abdulla Şaiqin uşaqlarçün yazdığı əsərləri də əlavə etsək, tərcüməçinin miqyasları göz qabağındadır. Bu qədər fərqli nümunələri bir məxrəcə gətirmək, rus dilində səsləndirməyi bacarmaq - Siyavuşun qurduğu ədəbi körpünün nə qədər etibarlı və möhkəm olduğunu göstərir. Siyavuşa bir də ona görə minnətdaram ki, mənim də "Otel otağı" və "Ağ qoç qara qoç" povestlərimi uğurla çevirərək rus oxucusuna çatdırmışdır.

25 dekabr 2006

Ədəbiyyat qəzeti.- 2020.- 10 oktyabr. S. 3.