Sükuta heyran qalmaq

- Müstəmləkəçilik haqqında

 

Abdulrazak Gurnah-Ədəbiyyat üzrə 2021-ci ilin Nobel mükafatçısı

 

Abdulrazak GURNAH - 1948-ci ildə Zənzibar adasında ərəb əsilli müsəlman ailəsində anadan olub. 1968-ci ildə Zənzibarda ərəblər əleyhinə fikirlər yarandığı üçün Böyük Britaniyaya köçüb təhsilini orada davam etdirib. 1980-1982-ci illərdə Nigeriyada Bayero Universitetində mühazirələr oxuyub. 1982-ci ildə İngiltərənin Kent Universitetində doktorluq dərəcəsi alıb. 1985-ci ildə Kent Universitetində müəllim olaraq qəbul edilib ilk növbədə Şərqi Afrika, Hindistan Karib hövzəsindəki İngilis koloniyalarından olan postkolonial ədəbiyyat diaspor yazıçılarının işləri haqqında mühazirə kursları verib.

Hal-hazırda professor olaraq Kent Universitetinin İngilis dili fakültəsi aspiranturasının müdiridir.

2021-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı Zənzibar əsilli ingilis yazıçısı Abdulrazak Gurnahın əsərləri ilə bağlı "Nyu York Tayms" qəzetinin hazırladığı məqaləni təqdim edirik.

 

Nobel komitəsi elanında "Mədəniyyətlər qitələr arasındakı körfəzdəki müstəmləkəçiliyin təsirlərinə qaçqının taleyinə barışmaz şəfqətli şəkildə nüfuz etməsini" yüksək qiymətləndirdi. Gurnah Zənzibarda anadan olub, 18 yaşında İngiltərəyə gedib hər iki - həm müəllimlik, həm yazıçılıq onun həyatında böyük yer tutur. Bir çox romanı sürgün, yerdəyişmə qırıq kimlik mövzularından bəhs edir.

 

Gediş xatirəsi (1988)

 

Abdulrazak Gurnahın ilk romanı, Şərqi Afrika sahilində yerləşən Keniyada zəngin əmisi ilə birlikdə yaşamağa göndərilməzdən əvvəl totalitar rejim altında mübarizə aparan bir gənc haqqında söhbət açılır. Rəyçimiz bunu "bir insanın həyatı üçün bir məqsəd tapmaq uğrunda mübarizəsi yoxsulluq sürətli dəyişikliklər altında yıxılan ənənəvi bir cəmiyyətin qorxunc portreti" kimi qiymətləndirir.

 

Cənnət (1994)

 

1994-cü ildə Buker mükafatı üçün qısa siyahıya alınan bu romanda, Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl Şərqi Afrikada baş verən hadisələrdən 12 yaşındakı Yusifin bir təqaüdçüyə, xidmətçi olaraq varlı bir tacirə təhvil verilməsindən bəhs olunur. Kitab boyunca Yusif təbii həyat, qarşılaşdıqları digər qəbilələr təhdidlərlə birlikdə qitəyə etdiyi gəzintiləri izah edir. Rəyçimiz bunu "həm həssas bir oğlan, həm bütöv bir qitə üçün azadlığın təbiəti günahsızlığın itirilməsi ilə bağlı kəskin bir düşüncə" adlandırır.

Sükuta heyran qalmaq (1996) - Adı açıqlanmayan bir dastançı 1960-cı illərdə Zənzibardan İngiltərəyə qaçır tezliklə bir ingilis qadına aşiq olur ailə qurur. Orada rast gəldiyi irqçiliklə mübarizə apararkən, barışmaq cəhdlərinə görə özü nifrətlə mübarizə aparır. Kitab "korroziyalı gülməli amansız" kitabdır, rəyçimiz belə yazır. "Gurnah, hər biri digərinə olan əlaqələrinə görə onu inkar edəcək iki mədəniyyət arasında tutulan bir insanın əzabını ustalıqla təsvir edir".

 

Dəniz kənarında (2001)

 

Qanunsuzluqdan korrupsiyadan qaçan Zənzibarlı 65 yaşlı tacir Saleh Ömər İngiltərədən sığınacaq almaq üçün müraciət edir. Kitabda, İngilis immiqrasiya məmurlarının təsadüfi qəddarlığı Salehin sakit bir dəniz sahilindəki bir qəsəbəyə köçürülməsi səbəbilə köçürülmə səylərinin əsasını təşkil edən distopik bürokratiya haqqında məlumat verilir. Təsadüfən Salehə ailəsinə böyük əziyyət verən adamın oğlu ilə tanış olur onların son dostluğu ailə tarixlərinin uzlaşmasıdır. Rəyçimizin yazdığı kimi: "Saleh Ömərin öz dostluğuna sığınacaq tapması, təcrübə əsasında sığınacaq tapması qeyri-adi dərəcədə təsirli olur".

 

Çöl (2005)

 

Bu romanda iki bədbəxt sevgi hekayəsi dolaşır: 1899-cu ildə İngilis bir macəraçı "anti-İmperiya divarı" Şərqi afrikalı bir satıcı tərəfindən ələ keçirilərək bacısı Rehanaya aşiq olur qalmaqala səbəb olur. Onilliklər sonra, bir Zənzibarlı akademiki öz ailəsinin sıxıntılarını danışır: qardaşı Rehananın nəvəsinə necə aşiq olmasından söhbət edir.

 

Çınqıl Ürək (2017)

 

 Zənzibarda böyüyən Səlim, ailəsinin niyə dağıldığını romanın əvvəlində dediyi kimi "atam məni istəmədiyini" heç vaxt bilmir. Daha sonra, mükəmməl bir akademik Səlimə İngiltərədə təhsil almaq imkanı verdikdən sonra, ailənin gözləntiləri altında çökür. Rəyçimiz qeyd edir ki, "Bu romandakı kiçik obrazlar belə, bu kitabın ən gözəl zövqlərindən biri dünyasını son dərəcə dolğun edən bir seçimidir".

 

Tərcümə etdi: Tural CƏFƏRLİ

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 16 oktyabr.- S.7.