Ölümlə zarafat
Hekayə
Adamın birdən diriykən ölməyi gəlir. Bu, bəlkə
də, hamının başına gəlib.
Adamları sınamaq istəyirdim, amma özümə
çox baha başa gəldi.
...Başımın
üstünü kəsdirmişdilər. Elə
bilirdilər mənim vəziyyətim çox
ağırdı.
Yanlış fikirləşirdilər. Mən öz
aləmimdə idim. Nə edim, necə edim?
- fikirləşirdim. - Allah şeytana lənət
eləsin, elə onun zibilinə düşmüşəm,
birdən ağlımdan yaxınlarımı sınamaq
keçdi.
Düzdü, əvvəllər də qəlbimdən
çox keçirmişdim, amma məqam tapmamışdım,
indi lap yerinə düşmüşdü.
Fikirləşdim ki, "görəsən, bunlar neyləyəcəklər,
özlərini necə aparacaqlar? Ölümümə sevinəcəklər,
yoxsa kədərlənəcəklər?".
Məqsədim, ən çox da arvadımın və
qızlarımın necə hərəkət etmələrini
öz gözlərimlə görmək idi. Axı, mən
onlara o qədər də yaxşı gün verməmişdim.
Hər şeyi gözlərimlə görüb
arvadıma yazığım gəldi. Öz-özümə
fikirləşdim, "məndən ötəri niyə bu qədər
özünü fəda edir? Deyəsən,
elə bu qara gün üçün yaranıb". O
dünyada da, elə bu dünyada da gözünü
yaşlı qoymuşam. İmkan verməmişəm,
bir dəfə üzü gülüb, gözünün
yaşı qurusun.
Elə bil göz yaşının qurumasından qorxurdu. Qorxur ki,
göz yaşı quruduqca üzü cadar-cadar olar. Verdiyim əzab-əziyyəti, çəkdiyi işgəncələri
heçə sayıb.
Elə hey dil deyib ağlayırdı ki, "ay
başımın tacı, məni tək-tənha qoyub hara
gedirsən".
Deyə bilmədim ki, a zalım qızı, hansı
xoş günün həsrətini çəkirsən? Niyə təksən,
gül kimi qızların, oğlun var...
Hər təkəbbürümə dözürdü. Elə dözə-dözə
gəlib bu günə qədər
çıxmışdı. Elə bil ki,
mənim işgəncələrimə vərdiş edib, o
olmasa yaşaya bilmir.
Boynuma alım ki, arvadım həmişə mənim
zalımlığımı ört-basdır etməyə
çalışırdı. Deyirdi, "kişi nə qədər sərt olsa,
bir o qədər yaxşıdı. Zəhləm
gedir yumşaq, həlim xasiyyət kişilərdən".
Mən də deyirdim, "elə istəyirsən,
canın çıxsın, döz".
***
İndi onun hərəkətinə baxıb
özümü qınayıram. Başına
döyüb gözünü çaş qoymağım məni
yaman utandırdı. "Bundan çox mənə can
yandıran yoxdu. Yazığın günahı
nə idi ki, bu günə qoymuşam" - fikirləşdim.
Sonra da düşündüm ki, "yox əşi, bəlkə
belə yaxşıdı? Mənə
çaş gözü ilə baxmasaydı, hər şeyi
düz görərdi. Onda da mənim vay halıma.
Çaş olduğu üçün məni
elə bu cür qəbul edə bilir.
İnsafnan danışsam, arvadıma bir gün verməmişdim. Mənə gəldiyi
gündən başı qapazlı, üzü tüpürcəkli
olub. Bir dəfə də "uf" deməyib,
dözüb.
Döymək, söymək, təhqir etmək,
hamısı öz yerində, hələ üstəlik, hirslənəndə
sifətimi bozardıb, ya çolaq deyirdim, ya da çaş
deyib, başına qaxınc eləmişdim.
Zalımın
qızı bircə dəfə boynun qanırıb demirdi ki,
"a kişi, sənin kəzzaflığının
ucbatından mən bu günə qalmışam, yoxsa mənə
nə olmuşdu?".
Bu "kəzzaf" sözünü anamın dilindən
eşitmişdim.
Bir dəfə yumruğu arvadın başına elə
ilişdirmişdim ki, başı üstə fırlanıb
yerə sərildi. Yerdə başı kəsilmiş toyuq
kimi çırpına-çırpına qalmışdı.
Bax onda anam: - "kişi sərt olar, amma kəzzaf olmaz",
- demişdi. Düzdü, vəziyyətdən
çıxdım. Elə hərəkət
elədim ki, elə bil gerçəkdən də belə
olmalıdır. Yazıq arvadı dediyinə
də peşman elədim. Anam
başını bulayıb arxamca, - "səndə hər
sifət var imiş", - deyib deyindi.
Hələ
bu bir yana, hamını atıb məni
tutmuşdu. Hamını deyəndə,
yazığın başqa kimi var idi, ata-anasını,
qardaş-bacısını deyirəm. Mən də ki,
belə...
Neçə dəfə təkid etdilər ki, "a
günün qara olsun, nə tapmısan onda? Belə ərdə
olmaqdansa gorda olmaq bundan min kərə yaxşıdı.
Ayrılıb başına bir çarə
qıl. Öz əlin öz başın
olar. Bu qədər də başı
qapazlı, üzü tüpürcəkli olmaq olmaz".
Nə desə yaxşıdı, "ölsəm də
meyidim qoy elə bu evdən çıxsın. Mənimki belə
gətirib, belə də yaşayacam. Mənim
işimə qarışmayın" demişdi.
Mənə də çox təəccüblü gəlirdi. Bilmirəm bu
məndə nə tapıb? Mənə
görə yaxınları da ondan üz döndərdi.
Dedilər, "can sənin, cəhənnəm sənin".
Fikirləşirdim, yəqin, bəxti, taleyi ilə
barışıb. Elə düz fikirləşmişəm.
Həqiqətən bəxti-taleyi ilə
barışıbmış.
"Qadın böyük qüvvədi, kişini
öldürə də bilər, dirildə də bilər". - Atalar deyib, özü də
çox düz deyib. İndi görürəm ki, hələ
özü bir yana, qızlarıma deyirdi
ki, "atanızın qədrini bilin. Heç kəs
yaxşı atasını sizə verəsi deyil".
Üz görə desəydi, bəlkə də, inanmazdım. Qulağım
çox yerdən çalmışdı, səmimiyyətinə
tam arxayın idim.
Düzü, onlara da bir xoş gün verməmişdim. Qız
uşağını heç sevmirdim. Dünyaya
gəldikləri günü elə bil yasa batmışdım.
Öz-özümə mızıldanıb
deyinirdim. Yenə, bu anam qabağıma
keçdi.
-
Naşükür olma, Allaha acıq gedər. Allah verən
paydı, - dedi.
Bir az da səsinin tonunu qaldırıb əda ilə:
- Kişi
sənsən, o deyil, duxun çatırdı, qız yox,
oğlan qazanaydın. Arvadın burda nə
günahı var? - dedi.
Udquna-udquna qaldım, o sözdən sonra səsimi də
çıxara bilmədim. Amma gözlərini
açmağa imkan vermirdim. Çöldə,
bayırda görünmək nədi? - Qız
uşağısan, cəhənnəm ol, get evin altına gir!
- deyib üstlərinə
bağırırdım.
Yazıqları gözü qıpıq
böyütmüşdüm, elə bilirdilər, qız
uşağı belə tərbiyə olunur.
Hələ onda da, arvadım o halla mənim tərəfimi
saxlayırdı. "Atanızdı, atanız nə desə o da
olmalıdır", - deyirdi.
İndi analarına qoşulub elə ağlayırlar
"Ay ata, biz sənsiz neyləyəcəyik. Evimizin
yaraşığı atamız. Başımızın
tacı atamız".
Dözə
bilmirdim, az qalırdım deyəm ki, a
başınız batmasın, hansı gününüzə mənə
can yandırıb, belə ürəklə
ağlayırsınız?
Hələ bacımı demirəm. Uşaqlıqdan
gözünü elə qırmışdım ki, ərə
getdiyi günü özünə toy-bayram edirdi. İndi arvadım səsini qaldırdıqca, bu birə-beş
qaldırmağa çalışırdı. Bəlkə
də, arvadımın tənəsindən çəkinib el
üzəri edirdi, sabah baş
qaxıncı edib deməsin ki, "özünü yad kimi
aparırdı. Dağ boyda qardaşı
dünyadan köçdü, gözündən bir misqal
yaş da çıxmadı".
***
Özünü çox təmkinli aparmağa
çalışırdı. Görürdüm,
içində qovrulsa da, özünü o yerə qoymurdu, həzin-həzin
ağlayırdı. Bilmirəm məni,
yoxsa xatirəyə dönən keçmiş günlərimizi
ağlayırdı.
Onda fikirləşdim, eh, Sevdam, Sevdam, qoy hamısı
qışqırsın, çığır-bağır salsın,
sən ahəstə-ahəstə ağla. Onda mən
içimdə bir sərinlik tapıram.
Elə düz də eləyirdi. Ölünü
pünhan ağlasan yaxşıdı.
Arada sızıldayıb, - "ay qardaş, sənin kimi
mehriban, qayğıkeş insanı bir də heç vaxt
görməyəcəyik. Sən mənə
qardaşdan artıq olmusan", - deyirdi.
Öz-özümə
fikirləşdim: "Daha bu həna o hənadan deyil. Hər şey keçmişdə qaldı. Heç kəs çörəyi
qulağının dibinə yemirdi, hamı bilirdi, üz
vurmurdular. Biz də özümüzü
aydan arı, sudan duru aparırdıq".
Bir də o qardaş adını murdarlama, denən mənə
ərim köpək oğlundan artıq olmusan. Hay deyəndə
hayıma çatmısan. Niyə
camaatın üzünə kül üfürürsən?
Sən bu yalanına nə özünü, nə
də məni inandıra bilmirsən, bu boyda camaatı necə
inandıracaqsan?
Bu arada arvadların səsi lap beynimi aparırdı.
Fikirləşdim:
- "Bircə bu qadınların kruquna düşməyəsən. Ağız-ağıza
verib, elə dil deyib ağlayırdılar ki, məni yaman
çaş-baş salmışdılar. Zarıya-zarıya,
inildəyə-inildəyə səni elə bəzəyib
-düzəyirlər, elə matağa mindirirlər ki,
özünün özündən xoşun gəlib
xoşhallanırdın. Elə bilirdin,
alçaq dağları sən yaratmısan. Ölməyinə də peşman olurdun. Düşünürdün, gerçəkdən mən
bu qədər yaxşı insanamsa, hamı üçün gərəyəmsə,
ölmək mənim harama yaraşır?
***
Gördüm bu ağlaşma çox çəkəcək,
düşünüb-daşınmaq üçün həyat-bacaya
göz gəzdirdim. Bir baxım ətrafımda nə cərəyan
edir - fikirləşdim. - İlk olaraq
oğlumun hərəkəti diqqətimi cəlb etdi. Hər şey öz qaydasında gedirdi. Necə lazımdı, məclis təşkil
etmişdi. Gələn-gedəni ədəb-ərkanla
qəbul edib yola salırdı. Mollası,
filanı, hər şeyi öz qaydasında, yerbəyerində
idi.
Açığını deyim ki, mən ondan bu qədər
də gözləmirdim. Oğlumla çox qürurlandım.
Elə düz fikirləşmişəm, -
düşündüm, "dar günümün
dayağıdı". Dost-düşmən yanında
üzümü ağ etdi.
Oğlumun yanında gözüm molla Səfərə
sataşdı.
O başa-bu başa yeriyib özünü xozeyin kimi aparsa da, qəmgin
görünməyə çalışırdı. Mənim qaramca deyinib - "eey, ay Bəybala, sən də
bir vaxtlar çox hündürdən gedirdin. Elə bilirdin dövran belə gəlib, belə də
gedəcək. Bəs bilmirdin örkən
gəlib doğanaqdan keçəcək? Həə,
ay Bəybala, indi rahatlaş, sənin də vaxtın gəlib
çatdı, indi aparıb özüm quyulayacam".
Bir az da əda ilə:
- Heyif ki,
bu dünyadan o dünyaya pislikdən başqa heç nə
aparmırsan, - deyib dodağını büzdü.
Sən bunun hərəkətinə bir bax - fikirləşdim. - Bəs sən nə
aparacaqsan? Elə bil ölü dalınca
danışır. Özünü ədəb-ərkanlı
aparmaq şərt deyil. Özün də
yaxşı bilirsən ki, adət-ənənədir sənə
bu hökmranlığı verən. Yoxsa, sən kim idin? Söz yox, elə indi də
heç kimsən. Dirimə yaxın dura
bilmirdin, heç ölümə də yaxın dura bilməzdin
- fikirləşdim.
Yəqin, hələ də unutmayıb. Harda
görürdümsə ələ salırdım. "Molla, dolanışıq necədi?" - deyəndə nə dediyimi göydə tuturdu. Əvvəllər çox cırnayırdı, sonra
üzümə baxıb dinmirdi. Yəqin,
demək istəyirdi ki, "görürsən, daha
cırnamıram. Nə deyirsən de,
heç vecimə də deyil".
İndi yaman şeşələnirsən. Başa
düşmürsən ki, bizim kimi ölülər olmasa,
sizin kimi mollalar da heç olmazdı.
Qəflətən Baladadaş deyilən gözümə
sataşanda, cin başıma vurdu. Təəssüflənib,
- kaş bu zarafatı eləməyəydim - fikirləşdim
- xəstəxanaya düşəndə bir sevindirmişdim, bu
hərəkətimlə bu alçağı yenə
sevindirdim. İndi oğlumun yanında
özünü yaxın dostum kimi aparır. Guya, mənə bundan çox canı yanan yoxdu.
İnsanda bir sifət olar. Kiməsə
arxalanıb ayaq altından quyu qazır köpək oğlu.
Orasını düz deyiblər: "Gen qaz, dərin qaz
özün düşərsən".
Mənim onda səhvim oldu. Kaş o iclasda əsəbləşməyəydim,
yoxsa mənim bu xəstəxana divarları arasında nə
işim var idi. Hamısı sənin ucbatından
oldu. İndi sevinirsən?
Eybi yox, qoy nə qədər sevinir sevinsin. "Bildirçinin
də ömrü darı qurtarana qədərdir".
Həə, demək, məni ölü bilib artistlik edirsən. Mən dirilib gələcəm,
burda belə qalası deyiləm ki... Bax, onda sən
öləcəksən, özü də çox pis öləcəksən,
- qarasınca deyindim.
***
Qəribəsi budur ki, öldünsə elə bil
hamı səni başından eləmək istəyir. Bunu mən də
eşitmişdim, deyirdilər, "ölü qaldıqca
ağırlıq gətirir. Elə ki, dəfn
elədilər hamı özündə bir yüngülləşmə
hiss edir".
Yəqin,
hamı yüngülləşməyə can atırdı. Məni götürüb yuyat yerinə apardılar.
Bədənimə isti su dəydikcə
xoşhallanırdım. Bu üzünü mürdəşir
yumuş mürdəşirin əli bədənimə toxunan
kimi qıdığım tuturdu. Eşitmişdim,
"ölünün qıdığı tutmaq yaxşı əlamət
deyil". Səsimi içimdə boğub
birtəhər dözürdüm.
Elə ki, kəfənlənib tabuta qoyuldum, vida görüşü
başladı.
Arvadım səsini qaldırdıqca qızlarım
saçını yolub:
- Ay ata,
bizi tənha qoyub hara gedirsən? - deyib bir
vay-şüvən qopardılar ki, az qaldı ürəyim
partlasın. O yandan bacımın ah-naləsi, vay-şivəni
məni lap kövrəltdi.
"Bu qədər
doğmalıqdan, canıyanımcılıqdan necə
qürur duymayasan?". - Elə bunu fikirləşirdim,
bilmirəm, bu anam hardan peyda oldu, öz qızına ərki
çatdığından bacımın üstə çəmkirməyini
eşitdim: "A günün qara olmasın, başqa yerə
getmir ki, öz yanıma gəlir. Ananı baladan uzaqmı salmaq
istəyirsən?".
O sözdən
sonra lap sarsıldım. Bildim anam hardadı, mən
hara getməliyəm. Özümü bir
balaca yığışdırmağa
çalışdım.
Elə bu
vaxt molla Səfər ağzını açıb: "Ay
camaat, mərhum Bəybala Şirbala oğlunu son mənzilə
yola salırıq. Kimin üzərində nə haqqı
qalıbsa, haqqını halal eləsin - dedi.
Hamı bir ağızdan - "haqqımızı halal
edirik!" -
dedi.
Bilmirəm söhbət hansı haqdan gedirdi, kimin kimdə
haqqı qalmışdı, yoxsa qalmamışdı. Bu molla Səfərə
yenə möhkəm əsəbləşdim. - Əə, sən nə ikiüzlü adamsan - fikirləşdim
-bayaq başqa şey fikirləşirdin, indi başqa şey
deyirsən. Adamın bir sifəti olar.
Elə bil ölü dalınca danışırsan! - fikirləşirdim.
Yol boyu oğlum tabutun baş tərəfindən
tutmuşdu. Gümanım bircə oğluma qalmışdı.
Kirimişcə qulağına pıçıldadım:
- Ay
oğul, mən zarafat edirdim, siz hər şeyi ciddiyə
aldınız. Məni geri qaytarın, hara
aparırsınız?
Oğlum:
- Sus, sus!
- dedi - belə zarafat olmaz. Bizi el içində
xar eləmək istəyirsən?.. Deyəcəklər filankəsin atası qəflətən
xortladı. Bircə bu qaxıncımız
qalmışdı. Ölmüsən,
öl öldüyün yerdə.
Dillənmədim. Amma oğlumun hərəkəti elə xətrimə
dəydi ki, hirsimdən içimi yeyirdim. Bilmirdim
nə edim. Elə ki, məni qəbrə endirdilər,
kimsə molla Səfərə dedi: "A molla, oğlu hələ
cavandı, meyiti qiblə tərəfə sən
çevir".
Səfər
çönbəlib başımı qibləyə tərəf
çevirirdi, ayaq tərəfindən necə vurdumsa, büdrəyib
az qaldı üstümə
yıxılsın. Birtəhər qəbrin
divarından yapışıb özünü tarazladı.
Kənardakıları gülmək tutdu:
- A molla,
tək getmək istəmir, deyəsən.
Başqa
birisi hırıldayıb:
- Az
qalmışdı, ha, - dedi.
Molla Səfər
vəziyyətdən çıxmaq üçün:
- Biz
ölü dəfn edirik, siz hələ gülürsüz. Ayıbdı. Allaha da xoş getməz! - dedi.
Elə bil qurbağa gölünə daş atdılar. Səfər
özündə deyildi, canına qorxu
düşmüşdü. Tezbazar dəfn
edib getməyə çalışırdı.
***
Elə ki, hamı çəkilib getdi, xəyala
dalmışdım, düşünürdüm ki,
"gerçək bunlar məni ölü yerinə qoyub
öz hərəkətləri ilə başdan
çıxardılar. Zarafat edirdim, bunlar məni
inandırdılar ki, yox, sən həqiqətən
ölmüsən".
Öz halıma acıyıb, hər şeyi olduğu
kimi qəbul edirdim. Təəssüflənməkdən
başqa əlacım qalmamışdı. Anamı görəndə gözümə
inanmadım. Yaxınlaşıb:
-
Çoxmu əziyyət çəkdin, a bala? - soruşdu.
Başımı
buladım:
- Ay ana,
zarafat edirdim, - dedim, - gəlib başımda çatladı.
Anam sifətini
turşudub, "sən həyatla da çox zarafat edirdin, a
bala - dedi. - Heç nəyi ciddiyə almırdın. Elə o vaxtdan burnunda idim qalıb.
Təəssüflənib dərindən ah çəkdi.
- Sənə
min kərə demişdim, ölümlə çilik-ağac
oynamaq olmaz!
Ah çəkib
dərindən köks ötürdü:
- Ehh, a
bala! - dedi. - Atan elə o vaxt da sənə inanmayıb, bu vaxt
da inanmır. Dedim "a kişi, nə durmusan, oğlun gəlib".
Ağzını büzüb nə desə
yaxşıdı? "Nə vaxt o
doğru-düzgün söz danışıb, indi də
danışsın. Qoy rədd olsun başımdan! Onun
örkəninin üstə darı sərmək olmaz, - dedi.
Onda əsəbləşdim. Başımı yastıqdan
qaldırıb möhkəmdən bağırdım:
- Gedib o
dünyanı görüb gəldim. Niyə məni
gətirib buraya salmısınız? Burda
qalmaq çox təhlükəlidir. Durub
evimə-eşiyimə gedirəm.
Kimsə "sakitləş-sakitləş" - deyirdi.
Bir az da səsimi qaldırıb
çığırıb-bağırmağa başladım.
- Necə
sakitləşim? Burdan o dünyaya gedən yol çox
yaxındı, - dedim.
Hamı çaş-baş qalmışdı. Yəqin, mənim
sözümü sayıqlama kimi başa
düşürdülər. Xəstə
oldunsa xəstəliyin damğası kürəyindədi,
heç cürə boyun qaçıra bilməzsən.
Arvadım təşviş içində həkim
çağırırdı. Sevincək: - "Ay həkim, Allaha
şükür, deyəsən, ayıldı"- dedi. Yanaqlarına qonan təbəssümü
görürdüm.
Həkim
başını buladı: - "Çox təəssüf, xəstələrdə
belə işıqlanma dövrü olur, amma
aldadıcıdır" - dedi.
Arvadımın sifəti qəflətən tutuldu. Bir həkimə
baxdı, bir də dönüb mən tərəfə.
Hiss etdim ki, arvadımın təbəssüm
bürümüş çöhrəsindən öləzik,
güclə sezilən bir kölgə keçdi. Özümü o yerə qoymasam da içimdən
bir sızıltı keçdi.
Əlini
saçına atıb:
- Oy, ay
Allah, bu nə zillətdi mənə verirsən?!.
Tufağım dağıldı... Gəlin, a bala, gəlin,
evimiz yıxıldı... Atasız
qaldınız.
Qalib ŞƏFAHƏT
Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 23 oktyabr.- S.22-23.