Valideynləri sevmək azdır...

Dayılarımdan biri – rəhmətlik Yusif Səmədoğlu yazıçı, o biri – Vaqif Səmədoğlu şairdir. Aybəniz xanım isə nə yazıçıdı, nə şair, həyatını atasına, babam Səməd Vurğuna həsr elədi. Xüsusən, 1975-ci ildə Səməd Vurğunun ev-muzeyi açılandan sonra. Atasına olan ehtiramına görə o, böyük hörmət, nüfuz qazanmışdı. Atasının istedadı oğlanlarına, şəxsi keyfiyyətləri – istiqanlılığı, qohumcanlılığı anama keçmişdi. Bunu həmişə nənəm Xavər xanım da deyirdi.

Babam “ay üzlü”sünü hədsiz dərəcədə sevirmiş. Bunun bir tarixçəsi var. Səməd Vurğun 3 yaşında bacısı Nabatı, 6 yaşında anası Məhbub xanımı itirib. Həmişə Xavər xanıma deyərmiş ki, mənə elə bil qan qohumu olan qadın məhəbbəti qismət deyil – həm bacımı, həm də anamı uşaqkən itirmişəm.

Anamı “anam-bacım, bircə qızım” çağırarmış babam. Hətta anam uşaqlıqda xəstələnəndə deyib ki, Xavər, bu qıza bir şey olsa, yaşaya bilməyəcəyəm.

Sonra tale elə gətirdi ki, nəvələr hamısı qız oldu... Xavər xanımla qəbir üstə gedəndə həmişə deyərdi ki, Ay Səməd, gözünü aç bax, nəvələrinin hamısı qızdı...

Hesab edirəm ki, babamın anama sevgisi qarşılıqlı oldu. “Aybəniz Vurğunqızı” adını ləyaqətlə daşıyan anam bütün həyatını atasının adının əbədiləşdirilməsinə həsr etdi. Valideynləri sevmək azdır. Onları yaşatmaq lazımdır. Aybəniz xanım da Səməd Vurğun adını yaşatdı. Bizim muzeyin yaranmasında da onun böyük rolu olub. Muzeyin ekspozisiyası nənəm Xavər xanımın qoruduğu materiallar əsasında qurulsa da, ən böyük yükü çiynində anam daşıdı. Fondun zənginləşdirilməsi və muzeydə keçirilən rəngarəng tədbirlər ilk növbədə onun adı ilə bağlıdır. S.Vurğunun öz xatirə günləri, bizim görkəmli yazıçılara, şairlərə, alimlərə, bəstəkarlara həsr edilən, eləcə də tarixi günlərlə bağlı tədbirlər, məhz Aybəniz xanımın birbaşa rəhbərliyi və iştirakı ilə keçirilib...

Anam həmçinin Şüvəlandakı bağ evini də çox sevir, oranın abadlığı ilə də məşğul olurdu. O, təbiətə, torpağa çox bağlıydı. Ayağına rezin çəkmə geyib, bütün günü torpaqda çalışır, ağac əkir, bağa su verirdi. Həmişə deyirdi ki, mən kənd adamıyam.

Bir dəfə bağ evindən tezdən mənə zəng elədi: “Aygün, gecə bir səs oldu, elə qorxdum ki, elə bildim müharibə başladı, təyyarələr uçuşur...”.

(Yaxınlıqda elektrik stansiyası vardı, ordan nəsə uğultu gəlib). 70-ci illəriydi, bilmirəm müharibə hardan ağlına gəlmişdi. Soruşdum, - ana, o anda gözünün önünə kim gəldi? Elə bildim yeganə qızı olan məni deyəcək. Amma qayıtdı ki, atamın kabineti...

Aybəniz xanım dünyasını dəyişəndə vidalaşmaq üçün cənazəsini muzeyə gətirəndə mən xahiş etdim ki, əvvəlcə onu sevimli atasının kabinetinə aparsınlar. Oranı ziyarət edəndən sonra bütün otaqları gəzdirdim, sonra vidalaşmaq üçün qonaq otağına gətirdik. Aybəniz xanım, doğrudan da, canıyla, varlığıyla atasına bağlı idi. Ancaq Səməd Vurğunu və muzeyi... bir də bağı çox sevirdi. O da atasından qalıb. Ata yadigarıdır...

Dəblə geyinməyi xoşlardı. Ancaq dəbdəbə vurğunu deyildi. Qonşuda, qohumda, tanış evində bahalı əşya, qiymətli bəzək şeyləri, təmir görəndə “kaş biz də belə edəydik”, – deyə darılmazdı. Bircə Səməd Vurğunun qızı olması ona bəs edirdi. Sadə həyat tərzi keçirər, azla qane olmağı bacarardı. Bağ evimizin təmirsiz olmasından heç vaxt sıxılmazdı. Kimlər gəlməzdi bizim evə – şairlər, yazıçılar, Moskvadan qonaqlar... Ancaq anam bu sadəlikdən sıxıntı keçirməzdi.

Səfərləri xoşlayırdı. Xeyli xarici ölkələrdə olmuşdu. Kiçik hədiyyələr alardı. O, dünyasını dəyişəndə mənim 50 yaşım vardı, hələ də ondan çəkinirdim. Daim məni nəzarətində saxlayırdı. Zəhmi də vardı, nəvazişi də.

Kəndə gedəndə yerdə yatardı. Heç yadımdan çıxmaz. Səməd Vurğunun 80 illiyi münasibətilə Masallının Tüklə kəndinə getmişdik. Gecə kənddə qalası olduq. Dayım qızı Mehriban, anam, bir də mən bir otaqda gecələdik. İki çarpayı hazırlamışdılar, bir yer də döşəmədə salmışdılar. O yerdə biz yox, anam özü yatdı. Səhər tədbir oldu, Telman Nəzərli adlı bir şair çıxış elədi. Sonra həmin gecəyə həsr etdiyi şeirini oxudu. Təxminən məzmunu beləydi ki, quşlar da oxumur, külək də əsmir, çünki bu kənddə Aybəniz yatır. Biz də Mehribanla şeirə qulaq asa-asa bir-birimizə baxırdıq ki, ayıb olsun bizə, Aybəniz gecəni büzüşüb yerdə yatıb...

Anamın sadəliyini təsdiq edən başqa bir xatirə də yadıma düşür. Bir gün mənə dedi ki, bir rəfiqəm var Moskvada, Alla xanım. O bizə qonaq gələcək və mən onu bağımıza aparacam. Bağımız elə də təmrli deyildi. Buna görə narahat oldum və dedim ki, onu bəlkə evimizə dəvət edək? Anam narahatlığımı hiss etdi və dedi: “Sən narahat olma, onunla o qədər gözəl və maraqlı söhbətlərimiz olacaq, xatirələrimizi bölüşəcəyik ki, nə evin təmiri, nə də pəncərələr diqqət çəkəcək”. Doğrudan da elə oldu. O, haqlı idi. Qonaq gəldi, nə divarlar, nə də pəncərələr yada düşdü, onların xatirələri, maraqlı söhbətləri qarşısında.

Bir dəfə Borçalıya getmişdik. Qohumlar gəlib görüşür və hər biri kənd sovqatlarından – pendir, hinduşka, toyuq gətirib verirdilər. Anam da hamısını götürürdü. Nənəm həmişə zarafatla deyərdi ki, bu qız əmisi Mehdixana oxşayıb, Səmədə yox, nə verirlər yığır. Anam da deyərdi ki, özləri verir, götürməsəm xətirlərinə dəyər... Bu zaman gəlib dedilər ki, qapıya yolçu gəlib, pul istəyir. Anam dedi, gedin o yolçuya deyin ki, görmür nə gündəyəm? Mən özüm qohumlardan pay yığıram. Təbii ki, bu bir zarafat idi. Anam gedib yolçu ilə görüşdü, pul verib qayıtdı...

Tez-tez deyərdi: “İnsanlar ona görə ünsiyyətdən qaçırlar ki, qonaq qarşılayanda necə süfrə açacaqlarının, təmtəraq düzəldəcəklərinin qayğısını çəkirlər. Halbuki qonağa pendir-çörək də yetər”.

Pula təmkinli münasibəti vardı. Var-dövlətə xüsusi meyil göstərmirdi. Bir dəfə sovet vaxtı imkanlı yaxın qohumlardan biri anama təklif eləmişdi ki, öz adına “Volqa” al. Onda “Volqa”nın qiyməti 10 min rubl idi, o isə 30 min verirdi. Anam maşını alıb ona verməli idi. Anam bunu mənə dedi. 20 min rubl az pul deyildi. Dedi ki, bağ evini də təmir eləyərik. Dedim, mama, bu pul, bizə lazım deyil. Güldü, halal olsun, dedi, mən artıq imtina etmişəm. Sonra o maşını başqa qohum vasitəsilə aldılar...

Şeir yazmağı filan yox idi. Yazıbsa da, mən bilməmişəm. Ancaq bir rəfiqəsinin dediyinə görə, nə zamansa yazıb. Özü mənim nəsə yazdığımı görmüşdü, özünün isə yazıb-yazmadığını deməmişdi. Onu da deyim ki, gözəl səsi vardı, yaxşı rəqs eləyirdi. Maraqlı həmsöhbət idi...

Mən 1993-cü ildə ailə qurdum. Bir az tərəddüd eləyirdim, onda anam da bir az nasazıydı. Dedi: “Aygün, nahaq götür-qoy edirsən. Onu bil ki, mən həmişə səninlə olmayacağam. Mənsiz sənə çox çətin olar, çünki mənə – anana bağlı qızsan, ailə qurmaq lazımdı”. Xavər nənəm də çox istəyirdi ailə qurum, ancaq istəyirdi ki, getdiyim adam qazaxlı olsun. Hərçənd özü Dərbəndliydi, Dağıstanın türk nəslindən. Mən qazaxlı ilə ailə qurdum, yoldaşım Mehman qazaxlıdır...

1990-cı illərdə Heydər Əliyev Moskvadan Azərbaycana dönəndə Aybəniz xanım onu ziyarət etmək üçün Naxçıvana yola düşdü. Anam dedi ki, Səməd Vurğunun ev-muzeyini 1975-ci ildə Heydər Əliyev açıb, indi onun vəziyyəti yaxşı deyil, gedib ona baş çəkməliyəm. O vaxt Naxçıvanın Daxili İşlər Nazirliyində bizim qohum işləyirdi. Onun vasitəsilə gedib Heydər Əliyevlə görüşmüşdü. Çox mütəəssir qayıtmışdı...

Heydər Əliyev Yusif Səmədoğlunun yubileyindəki çıxışında dedi ki, mən dəqiqləşdirdim görüm, Aybəniz xanım Naxçıvana gəzməyə qohumugilə gəlib, yoxsa mənimlə görüşməyə. Bildirdilər ki, yox, məhz mənim yanıma gəlib.

Xavər xanım rəhmətə gedəndə çox ağlayırdım. Bir dəfə Aybəniz xanım işdən zəng eləmişdi. Gördü səsim kallaşıb, narahat oldu. Dedi: “Aygün, mən öləndə neynəyəcəksən?..”.

Anamla atamın arasında da böyük məhəbbət olub. Atam Gavə professor Abbasqulu Abbaszadənin oğluydu, zahirən çox yaraşıqlı idi. 1955-ci ildə evləniblər, 1958-ci ildə mən dünyaya gəlmişəm. Anam atam haqda danışmağı çox xoşlamazdı. Möhkəm sevib, sonra da ayrılmışdılar... Anam incimişdi.

Mən məktəbdə oxuyanda həmişə bir kişi yaxından-uzaqdan məni müşayiət edirdi. Əvvəl-əvvəl o kişinin atam olduğunu bilmirdim. Həmişə anama deyirdim, kaş o yaraşıqlı kişi mənim atam olaydı.

1968-ci ildə məni maşın vurmuşdu, palatamı güllə-çiçəklə bəzəmişdilər. Soruşdum, bu palatanı kim bəzəyib, dedilər qohumun. Sonradan bildim ki, atam eləyib. Bir dəfə balaca olanda atam məni bulvardan qaçırmaq istəmiş, anamgili hay-həşir salmışdılar. Yəni həmişə arxamızca gəzirdi. On yaşım olanda anam dedi ki, bax, o yaraşıqlı kişi sənin atandı. Məni atamla Barat Şəkinskayanın qızı Solmaz xanımın evində tanış elədilər. Çox sevinirdim ki, bu gözəl kişi mənim atamdı. Sevindiyimdən gəlib, evdə şamlar yandırdım...

Səməd Vurğunun bir şeiri vardı – “Xavərə”:

Yusifin, Vaqifin görüm var olsun,

Aybəniz hamıdan bəxiyar olsun,

Yüz il də Vurğuna Xavər yar olsun,

Ən əziz diləyim, köməyim sənsən.

Yox, Aybəniz bəxtiyar olmayıb, qadın kimi. Amma deyim ki, bunu faciəyə, dərdə də çevirmədi. Bəzən elə ailələrə qonaq gedirdik ki, ordan çıxanda ailə qurmadığına şükür eləyib deyirdi: “Belə kişilərin olmasındansa, ailəsiz qalmaq daha yaxşıdı. O dərəcədə ağıllı qadınıydı, deyərdi: “Mən elə-belə, hər yetənlə ailə qura bilmərəm. Gərək sevəm, sevdiyim də bu sevgiyə layiq ola. Yalnız bir dəfə sevmişdi – atamı, vəssalam. Mən bilirəm... Atamla anamı barışdırmağa cəhd etmədim. Hər şey məndən qabaq, mənsiz həll olunmuşdu...

Bilmirəm, bəlkə də, yaxşı insan qarşısına çıxsaydı, ailə qurardı... Düzdü, elçilər düşürdü. Hərəni bir dil ilə yola salırdı. Onu bir rəssam sevmişdi, anama da təklif eləmişdi ki, qızını Bakıda qoy, gedək Moskvaya. Anam razı olmamışdı. Beləcə imtinalarla yaşadı.

Hərdən mənə elə gəlirdi ki, Xavər nənəm mənim anamdı, Aybəniz isə atam. Bir az kişi xasiyyətli olmuşdu. Ailənin yükü onun çiyinlərindəydi.

70 illiyində mənim toy paltarımı geymişdi. Ziyafət üçün ayrıca milli paltar tikdirmişdi. Dedi, - atamın arzusuydu ki, qadınlar toya, məclisə milli paltarda gəlsinlər. Bu, onun atası Səməd Vurğuna olan ehtiramının son nümunəsi oldu. Xasiyyətcə çox nikbin qadınıydı. Qəflətən xəstəlik tutdu. Anamın ölümü mənə böyük stress yaşatdı.

O, dünyasını dəyişəndə evdəki əşyalar da dondu, dayandı. O, sağ olanda isə əşyalar sanki canlıydı, danışırdı. Hər gün yuxuma gəlir, hər gün. Məni muzeyə rəhbər təyin edəndə yuxuda gördüm sevinir, konfet paylayır. Elə burda, bu evdə...

Aygün VƏKİLOVA

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 11 sentyabr.- S.12-13.