Varislər

SONUNCU PAPİROS, YAXUD ALIŞAN ARZULAR

"Varislər"in bugünkü qonağı unudulmaz dost, dəyərli ədəbiyyat adamı, gözəl insan, peşəkar tərcüməçi Natiq Səfərovun qızı, istedadlı yazıçı Günel Natiqdir.

Öz yaradıcılığını içində boğan adam

1943-cü ilin yayında qədim mədəniyyəti və gözəl ziyalıları ilə seçilən Naxçıvanda anadan olub. 1961-ci ildə doğulub böyüdüyü şəhərdə orta təhsilini bitirən Natiq Səfərov ali məktəbə daxil olmaq üçün Bakıya üz tutub, burada Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinə daxil olub.

İçi ədəbi süjetlər, bədii təsvirlərlə qaynayan Natiq Səfərov dünya ədəbiyyatının nümunələri ilə tanış olduqca yaradıcılıq tələbləri artıb, ədəbiyyatı yalnız böyük yazıçıların, məşhur şairlərin mətnləri səviyyəsində qəbul etməyə başlayıb. Bəlkə də məhz bu səbəbdən milli ədəbiyyatımız Natiq Səfərov kimi peşəkar və istedadlı ədəbiyyat adamının simasında neçə-neçə roman, povest, hekayə itirib.

Ali təhsil aldıqdan sonra işləmək üçün üz tutduğu ilk ünvan Dövlət Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsi oldu. Bir müddət Azərbaycan radiosunda texnik kimi çalışan Natiq Səfərov, sonradan redaktor kimi fəaliyyətini davam etdirdi. Onun işçi kimi çalışdığı məkanlar arasında "Azərbaycan" jurnalı, "Yazıçı" nəşriyyatı, Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzi, "Qanun" nəşriyyatı da var.

Ədəbiyyat aşiqlərini onlarca maraqlı tərcümələri ilə tanış edən, neçə-neçə xarici ədəbiyyat nümunəsini dilimizə çevirən bu unudulmaz insanın, əziz dostun qızı, imzasını çağdaş ədəbiyyatımızda çoxdan təsdiq etmiş Günel Natiqlə pandemiya səbəbindən sükuta qərq olmuş paytaxtın tanış məhəllələrinin birində görüşdük.

- Natiq Səfərov mənə doğma adamdır. Həm şəxsən tanıdığım biri, həm də peşəkar tərcüməçilərin mənəvi "xaç atası" kimi onun adı, xatirəsi hər zaman yaddaşımda hörmətlə anılır.

Tərcüməçilərin xaç atası

- Mən bu doğmalığı ədəbiyyat adamlarında hər zaman hiss edirəm. Bu gün də sadiq dostları, qələm adamları onun xatirəsini yad edir, haqqında yazılar yazır, gözəl xatirələr danışırlar və övladı kimi bu mənə qürur yaşadır. Atamı bu maraqlı layihədə yad etdiyiniz üçün sizə təşəkkür edirəm.

- Günel, ənənəmizə sadiq qalaraq lap əvvəldən başlayaq yenə. Bir az Natiq Səfərovun doğulduğu, böyüdüyü ailə haqqında danışaq. Kim olub valideynləri?

- Atam çox maraqlı bir ailədə dünyaya gəlib. Onun ana babası Mirzə Məmmədqulu dövrünün tanınmış ziyalılarından biri kimi xatırlanır. Mütərcim olub, xeyriyyəçilik edib. Hətta Mirzə Cəlil "Danabaş kənidinin məktəbi" əsərində Mirzə Məmmədqulu obrazını babamın prototipi kimi qələmə alıb. Atamgilin ailəsi ilə Mirzə Cəlil arasında tanışlıq, münasibət olub. Nənəm həmişə o böyük yazıçı haqqında maraqlı xatirələr danışırdı. Bildiyiniz kimi, Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Mirzə Cəlil bir müddət İranda yaşayıb və həmin aralıqda evinin açarlarını nənəmə etibar edib. Nənəmlə babam onun evində yaşayıblar. Yazıçı geri qayıtdıqda evdə hər şeyi qoyub getdiyi nizamda görərkən təəccüblənib və hətta nənəmi ərklə danlayıb da. Bu dürüstlüyünə görə Mirzə Cəlil sandıqdan gözəl bir parça çıxarıb, nənəmə hədiyyə edib. Yaşım az olduğundan xatırlamıram, amma sonradan anamdan eşitdim, nənəm həmin parçadan tikdirdiyi paltarı çox sevirmiş, həmin əhvalatı şövqlə danışarmış.

Mirzə Məmmədqulunun Naxçıvanda "Qızlar məktəbi"nin açılmasında müəyyən rolu olub. Çox səxavətli adam olduğundan heç vaxt evində bir ailəlik yemək bişirtməyib. Həmişə deyib, yeməyi o qədər bişirin ki, bütün məhəlləyə çatsın. Yəni ailəsindən qalan mirası səxavətlə qonum-qonşu arasında bölüşdürməkdən zövq alıb.

Səxavətli Mirzə Məmmədqulunun nəvəsi

Böyük ədəbiyyatşünas Əziz Şərif də öz xatirələrində Mirzə Məmmədquludan bəhs edib. Mirzə Məmmədqulunun qızı Xanım nənəm ilk təhsil almış azərbaycanlı qızlardandır. Daha sonra tibb təhsili alaraq stomatoloq kimi fəaliyyət göstərib.

Atam ailədə dörd qardaşın ən kiçiyi olub. Onunla böyük qardaşı arasında 20 il fərq vardı. Ata babam Əli kişinin əsli Cənubi Azərbaycanın Xoy şəhərindəndir. Gözəl bənna olub, Naxçıvanda xeyli evin tikintisi onun adı ilə bağlıdır. Xanım nənəmin qardaşı ilə dost olub və onlara gedib-gələndə nənəmi görüb, bəyənib. Mirzə Məmmədqulu onların izdivacına etiraz etməyib. Daha sonra Əli babam təhsil alıb, Sankt-Peterburqda oxuyub. Bu gün də Naxçıvanda onu Əli Səfərov adı ilə xatırlayırlar. Hətta anam da onun haqqında danışanda, Əli Səfərov kimi yad edir. Əli Səfərov öz qayğısına qalan biri olub, atam isə əksinə, qətiyyən öz qayğısına qalmırdı. Atam ailəsi üçün, dostları üçün özünü fəda edən insan idi.

- Bildiyim qədəri ilə ananız Zümrüd xanım da BDU-nun məzunudur. Natiq müəllim ailə qurduğu qadınla necə tanış olub?

- Bəli, anam da BDU-nun məzunudur. Atamla eyni vaxtda jurnalistika fakültəsində oxuyub və elə universitetdə uzaqdan-uzağa tanıyıblar bir-birlərini, amma aralarındakı münasibət Azərbaycan radiosunda işləyərkən yaranıb. Atam onu çox sevib. Xatırlayırsınız da, atam boydan balaca, çəlimsiz adam idi. Bir sözlə, anamın zövqünə uyğun gəlmirmiş. Amma atam əl çəkməyib. Bir an onu gözdən qoymur, arxasınca düşüb təqib edirmiş. Hətta xəbərdarlıq edib ki, mənimlə evlənməyə razı olmasan, özümü tramvayın altına atacağam. Anamın rəfiqələri indi də onların sevgisindən danışırlar. Anam radionun həyətinə çıxan kimi atam da peyda olurmuş.

Anamın zövqünə uyğun gəlmirdi

O, ömrünün sonuna qədər bu sevgiyə sadiq qaldı. Əslində, anamda bir qədər qısqanclıq var, amma aralarındakı etibar heç vaxt bu mövzuda münasibətlərinə mane olmayıb. Atam xasiyyətcə mühafizəkar idi. Kənardan baxanda deyirdilər, Natiq rus təbiətlidir, açıq dünyagörüşlüdür. Amma əslində, o, həmişə anama deyirdi ki, qızlarına hər şeydən əvvəl "bozbaş" bişirməyi öyrət. Mən onun bu fikri ilə qətiyyən razı deyiləm. İlk növbədə təhsil gəlir.

Atamın ən ali məqsədi Azərbaycan oxucusunu maarifləndirmək idi. Düşünürdü ki, bu əsəri oxumaqla Azərbaycan oxucusunun dünyagörüşü, qavrayışı dəyişə bilər. Özü də bir maarifçi həyatı yaşayırdı, münasib bildiyi ədəbi nümunələri tərcümə etməklə də bu missiyasına xidmət edirdi.

- Bütün ilklər çox vaxt ilk sevgi kimi yaddaşda qalır, sonrakılar isə adiləşir insan üçün. Natiq Səfərovun ilk tərcüməsi nədir? Mənim üçün maraqlıdır, asan, yoxsa çətin mətndən başlayıb.

- Bir qədər əvvəl qeyd etdim ki, onun babası da öz dövründə mütərcimlik edib, görünür, bu atama genlə gəlib. Bu suala dəqiq cavab verə bilmərəm, amma mənə elə gəlir ki, atam ilk tərcümələrini radio üçün edib, sonradan peşəkar tərcüməçi kimi formalaşıb. Daha sonra "Azərbaycan" jurnalı üçün tərcümələr edib.

- Rus təhsili almışdı, yoxsa dili özü öyrənmişdi? Bir də, işləyəndə lüğətdən çox istifadə edirdi?

- Atam çox istedadlı, həm də çalışqan adam idi. Öz üzərində çox işləyirdi. Dili özü öyrənmişdi, mütaliə edə-edə. Çox oxumuşdu və ömrünün sonuna qədər də oxudu. Bütün gəncliyi Bakının mərkəzində keçmişdi, onların gəncliyində Bakı daha çox rusdilli idi. Çox nadir hallarda, özü də yaddaşını təzələmək üçün lüğətə müraciət edirdi. Siz də bu sahədə peşəkarsınız və bilirsiniz ki, tərcümə edən adam mütləq öz dilini gözəl bilməlidir. Üstəlik, tərcümə etdiyi müəllifin üslubuna bələd olmalıdır. Sözlərin ana dilində qarşılığını tapmalıdır və s. Bu gün tərcümə əsərlərini oxuyanda artıq tərcüməçinin ana dilini nə qədər bildiyi haqqında məndə təsəvvür yaranır. Xalq yazıçısı Mövlud Süleymanlının maraqlı bir fikri var: "Azərbaycan dilinin dərinliyini anlamaq üçün Natiq Səfərovun tərcüməsindən bir abzas oxumaq kifayətdir".

Çox gözəl rəsmlər çəkirdi, gildən, plastilindən maraqlı fiqurlar düzəldirdi. Rəsm çəkəndə kənardan baxan adam onu rəssama bənzədərdi.

- Natiq Səfərov çox ciddi tərcüməçi idi, amma onun mükafatları arasında bu gün nüfuzunu itirmiş "Qızıl qələm" də var. O dövrdə necə olub, bilmirəm, amma bu gün cümlə qura bilməyən, amma həmin mükafata layiq görülən yüzlərlə imza var.

Dəyərini itirmiş "Qızıl qələm"

- Atam həmin mükafatı ötən əsrin 70-ci illərində alıb və o vaxt onu hər yazı-pozu adamına vermirdilər. Bunun üçün gərək öz imzanı təsdiq edəydin. O vaxt "Qızıl qələm" jurnalistikada çox nüfuzlu idi. Onu alan adamın istedadına, peşəkarlığına artıq heç kəs şübhə edə bilməzdi.

- Natiq Səfərov əmək fəaliyyətinə radioda başlayıb və bu gün sən də bir vaxtlar atanın işlədiyi kollektivin üzvüsən. Hər gün o doğma qapıdan içəri keçəndə hansı hissləri keçirirsən? Bir də, sənin radioda işə düzəlməyində atanın rolu olubmu?

- Bu gün də radioda atamı xatırlayan, haqqında xoş sözlər deyən insanlar var. Əslində, mənim radioda işə düzəlməyimdə daha çox anamın rolu olub.

Mən radioda böyümüşəm

Mən, belə deyək də, radioda böyümüşəm. Uşaq vaxtımdan ora gedirdim, hər dəfə mənə deyirdilər ki, Günel buranın ştatdankənar müxbiridir. Atamdan öyrədiklərimi orada şövqlə danışırdım və əməkdaşlar mənə heyranlıqla baxırdılar. Atam evdə türk tarixindən danışmağı sevirdi. Radioda təəccüblənirdilər ki, sovet tərbiyəsi görmüş bir uşaq bunları haradan bilir.

Radioda Tofiq Günaydın vardı, çox gözəl insan idi. Kadrlar şöbəsinin müdiri işləyirdi. Orta məktəbi bitirdikdən sonra birinci il ali məktəbə girə bilmədim, anam da, mən də bu boşluqda bir işlə məşğul olmağım barədə düşünürdük. Anam bu barədə otaqda danışanda Tofiq müəllim o dəqiqə reaksiya vermişdi və demişdi ki, onsuz da hamımız Güneli tanıyırıq, yazılarına, istedadına bələdik. İstedad diplomla olmur, gəlsin işləsin. Mövlud Süleymanlı da radio üzrə sədr müavini idi. O da etiraz etmədi. Bu gün də özümü doğma məkanda hiss edirəm.

Atamın müsahibə verməklə arası yox idi. Necə oldusa, bir dəfə saqqızını oğurladım. Bəlkə də mənim üzümdən keçmədi. İri reportyorlar idi o vaxt. Özümlə götürüb evə apardım, evdə xeyli səmimi söhbət elədik. Bu gün də radionun fondunda qalan onun yeganə səsini mən yazmışam. Çox kövrək müsahibə idi. Radioda keçirdiyi günlərin həsrətini etiraf etmişdi mənə. Deyirdi ki, hər dəfə oradan keçəndə ürəyim döyünür, gəncliyimi, orada keçirdiyim unudulmaz günləri yada salıram. Məmməd Oruc, Vaqif Əlixanlı, Mövlud Süleymanlı... onların gəncliyi bir yerdə keçib. Atam deyirdi ki, biz yenə bir yerdə ola bilərik, eyni mövzuda danışa, eyni söhbətləri edə bilərik, amma o vaxt olduğumuz kimi saf ola bilmərik.

...Saf ola bilmərik

Atam çox səxavətli insan idi. İndi düşünürəm, yəqin, bu xasiyyətində babalarına çəkib. Son manatını insanlarla bölüşürdü. Yaşlı insanlara münasibətdə ümumiyyətlə həssas idi, onlara nəsə bir yaxşılıq eləmək istəyirdi, pul verirdi. Ehtiyacı olan adam görsə, gizlincə onun cibinə pul qoyurdu.

- Bəzən evin xanımları kişilərin bu səxavətini qəbul etmirlər. Zümrüd xanım bu xasiyyətinə görə danlamırdı evdə onu?

- Atam belə şeyləri gizlində edirdi və hesabat verən adam deyildi. Maraqlı olan odur ki, anam da bəzən atamdan xəbərsiz kiməsə əl tuturdu. Müəyyən müddətdən sonra üstü açılanda anam təəccüblənirdi: "Niyə məndən gizlədir ki, guya mane olacağam?! Əksinə, sevinərdim", - deyirdi. Onun üçün öndə dostunun problemlərinə yardım etmək dururdu. İndi insanların bir-birinə laqeydliyini görəndə heyrətə gəlirəm. Böyüdüyüm mühitdə bu cür yanaşma olmayıb. Bu səbəbdən yaşamaq mənə çox çətindir.

- Onun maraqlı və ciddi tərcümələri var. Tərcüməçi isə birmənalı şəkildə ədəbiyyatın fəhləsidir. Amma tərcüməçilərlə bağlı belə bir fikir də var: "Ədəbiyyatda özünü tapa bilməyənlər, tərcüməçilik edirdlər". Bu fikrə sənin münasibətin necədir? Yəni Natiq Səfərov özü yaza bilmədiyi üçünmü tərcüməyə girişmişdi?

- Atamın gözəl qələmi vardı, gözəl romanlar, hekayələr yaza bilərdi, amma yazmırdı. İstedadını içində boğanlarla bağlı haradasa belə bir fikrə rast gəlmişdim: "O, mübarizədə hansısa klassikə məğlub olduğu üçün yazmırdı". Üstəlik, onun yazıya, mətnə münasibəti çox ciddi idi. Zəif yazmaq onun üçün qəbuledilməz sayılırdı. Onun üçün yazıçı Dostoyevski, Tolstoy səviyyəsində olmalıydı. Bir dəfə müsahibə alarkən soruşmuşdular ki, "Niyə həmişə klassikləri tərcümə edirsiniz, bəs özünüzü nə vaxt tərcümə edəcəksiniz? Demişdi, mən dünya ədəbiyyatında bir hərfəm, hərfi necə tərcümə etmək olar?!". Səfər Alışarlı atam haqqında deyir: "O, siqaretin üstündəki yazıya da ədəbiyyat kimi baxırdı".

Özümü Qullitə bənzədirdim

Bir dəfə evdə köhnə kağızları eşələyəndə onun bir əlyazmasını tapdım. Maraqlı gəldi mənə. Tərcümə mərkəzində olan məzəli əhvalatları qələmə almışdı. Yarımçıq yazı idi. Bilirəm, onsuz da atam onu heç vaxt üzə çıxarmazdı. Təəssüf, mən də səhlənkarlıq edib onu saxlamadım. Uşaq idim, elə bildim, hansısa klassik yazıçının əsəridir. O yazının üslubunu indi də xatırlayıram. Atam öz yaradıcılığına qarşı çox diqqətsiz idi. Arxiv toplamaz, yazılarını çeşidləməzdi. Sadəcə, öz maraq dairəsinə yaxın materialları - yəni idmanla bağlı maraqlı məlumatları toplayırdı. İdman həvəskarı idi. Birlikdə futbola baxırdıq. O vaxt futbol üzrə Dünya çempionatı gedirdi. Mən özümü Qullitə bənzədirdim, qarayanız idim, onun kimi qıvrım saçlarım vardı, atam isə özünə Matteus deyirdi. Almaniya Dünya çempionu oldu. Atamın proqnozları dəqiq çıxırdı. Mübahisə etməyi sevirdim. Cavan vaxtı adam iddialı olur axı. Heç nə bilmir, amma elə bilir ki, hər şeydən xəbəri var. Almaniyanın çempion olacağını dedi və elə də oldu.

- Atalar oğlan övladları olmayanda bəzən qız uşaqlarını oğlan kimi böyüdürlər. Siz evdə iki bacı olmusunuz, hansınızı oğlan kimi böyüdüb?

- Məni! Çünki oğlan gözləyirmişlər, mən olmuşam! Məni oğlan kimi böyütdüyü üçün atama çox bağlıydım. Bəlkə elə buna görə mən böyüdükcə atam idmanla, yaradıcılıqla bağlı maraqlarını mənimlə bölüşürdü. Bacımla aramızda 4 yaş fərq var, o, daha çox anamın yanında idi, mənsə atamdan qopmurdum. Amma mən tərcümənin necə çətin bir proses olduğunu gördüyüm üçün heç vaxt o işə girişmədim, bacım Sevinc Səfərova ailə qurduqdan sonra yaradıcılıqla məşğul olmağa başladı və məncə, onda alındı. Şahbaz Xuduoğlu ona bu şəraiti yaratdı və bir dəfə elə oldu ki, onun tərcüməsi mənim əlimə düşdü, heyranlıqla redaktə elədim. Görünür, genetik bir şeydir, Sevincin mətni çox xoşuma gəldi. Mən Sevincin mətnində atamın manevrlərini, yanaşmasını hiss etdim.

"Qanun"u yaradanlardan biri

- Natiq Səfərov "Qanun" nəşriyyatının yaradılmasında naşir Şahbaz Xuduoğluya dəstək olub. Biz Şahbaz Xuduoğlu ilə tələbə yoldaşıyıq, çox gözəl xüsusiyyətləri var, amma həm də bir az çətin adamdır. Necə yola gedirdilər? Xatırlayıram, söz düşəndə Şahbaz indi də deyir ki, Natiq mənim ən yaxın dostum idi.

- Çox yaxşı yola gedirdilər. Atam bəzən səbirsizlik edib, səsini onun üstünə qaldırırdı. Aralarında 25 yaş fərq vardı. Övladı yerində idi və bu, sadəcə, ərk idi həm də. Amma Şahbaz bəy çox mədəni davranırdı atamla. Atam əsəbiləşəndə bəzən sakitləşməyi uzun çəkirdi. Şahbaz bəy ona münasibətdə həmişə diqqətli idi. Atamı səbrlə dinləyir, çox sakit cavab verirdi. Sonra atama bu barədə danışanda, o gülürdü. O da çox istəyirdi Şahbaz bəyi. Şahbaz bəy bir neçə insandan biridir ki, ailəmizə olan münasibətini hələ də dəyişməyib. Bu insanlar arasında məmnuniyyələ Kamal Abdullanın, Məmməd Orucun və Azər Abdullanın da adını çəkə bilərəm. Əgər bir insanı sevənlər yoxdursa, o unulur. Adlarını çəkdiyim insanlar atamı unutmağa qoymayanlardır. Mənzil şəraitimiz o qədər rahat deyildi, amma evimiz elə bil ədəbiyyat mərkəzi idi, tez-tez bizə yığışırdılar.

Oljas Süleymenovun "Az i Ya" əsərini atam türk tarixini oxumaq istəyən, lakin rus dilini bilməyənlər üçün tərcümə edib. Atam istəyirdi ki, hər kəs şanlı türk tarixindən xəbər tutsun. Sovet dövründə o əsərin çap olunması çətin idi. Atam tərcümə etsə də, onu itirmişdi.

İtmiş tərcümə

Sən demə, Azər Abdulla o boyda əsərin üzünü sətir-sətir köçürüb özündə saxlayıb. Söz düşəndə deyib ki, məndə var. Beləliklə, "Az i Ya"nı Azər Abdulla xilas edib. Atam onun üzərində yenidən işlədi və əsər çap olundu. Onun tərcüməsi əsasında əsəri Türkiyədə çap etdilər.

- Buna görə Azər Abdullaya xüsusi təşəkkür düşür. Var olsun! Natiq Səfərov erməni müəllif Qrant Matevosyanın "Çəhrayı ilxı" əsərini də tərcümə edib. Bu nəyə lazım idi? Bu əsəri sifarişlə tərcümə edib, yoxsa şəxsi istəyi ilə işləyib?

- Dəqiq bilmirəm. Əslində, Qrant Matevosyan millətçi deyildi, türklərə rəğbəti olan biri olub. Üstəlik, 70-ci illərdə bu məsələ bir o qədər də qabardılmırdı. Bildiyim qədərilə ermənilər də bizim yazıçılarımızı tərcümə edirdilər.

- Tərcümə Mərkəzi yarananda oranın ilk əməkdaşlarından biri də Natiq Səfərov olub. Niyə aralanmışdı oradan?

- Aydın Məmmədovla çox yaxın münasibəti olub atamın. Məlum qəzadan sonra Aydın Məmmədov dünyasını dəyişdi və atam da uzaqlaşdı oradan. Aydın müəllim, İntiqam Qasımzadə gəlirdilər bizə. İntiqam müəllim bu gün o xoş münasibətini bizdən əsirgəmir. Atam daha çox sərbəstliyi sevirdi. Ümumiyyətlə, yaradıcılıq sərbəstlik, asudəlik sevir, görünür, rəhbərlik dəyişəndən sonra müəyyən şeylər atamın azadlığına mane olub.

- Günel Natiq atasının xatirəsini yaşatmaq, onu xatırlatmaq üçün nə etmək istəyərdi?

"Natiq Səfərov adına mükafat?"

- Əlbəttə, hər bir övlad valideyninin xatirəsini daha geniş miqyasda yaşatmaq istəyər. Şahbaz Xuduoğlu tərcüməçilər, ədəbiyyatçılar üçün Natiq Səfərov adına mükafat təsis etmək fikrindəydi. Bu sahədə müəyyən uğurları olan insanlara təqdim etmək üçün. Yəqin, başqa problemlər bu ideyanın qarşısını kəsdi. Özüm imkan daxilində vaxtaşırı atam haqqında yazılar yazıram, dostları yazır. "Azərbaycan" jurnalının, "Ədəbiyyat qəzeti"nin rəhbərliyi bu yazıları məmnuniyyətlə çap edirlər, buna görə sağ olsunlar.

- Natiq Səfərov məclis adamı idi. Həm baməzəliyi, həm dürüstlüyü, həm də istedadı ilə hər kəsin hörmətini qazanmışdı və dostları onunla eyni məclisdə olmaqdan zövq alırdılar. Bəs Zümrüd xanım buna necə münasibət göstərirdi? Natiq müəllimin "yeyib-içməkləri" onun ürəyindən idi?

- Əlbəttə, yox. Hansı qadının ürəyindən ola bilər? İlk növbədə atamın sağlamlığına görə narahat idi. Anam çox ciddi qadındır, normal qarşılamırdı bunu. Anamda artıq ailə təcrübəsi yaranmışdı, başa düşürdü ki, belə adama...

- (Zarafatla). Gərək ümumiyyətlə ərə getməyəsən...

- (Gülür). Əslində, bəlkə də elədir. Bəlkə də, səhv etdiyini anlamışdı, amma artıq ailə idilər və anam Natiq Səfərov kimi istedadlı, yaradıcı adamın qadını olduğunu bilirdi. Dediyim kimi, anamı hər şeydən əvvəl atamın sağlamlığı düşündürürdü. Atam anamla ailə qurduğundan məmnun idi və son anında belə, "Nə yaxşı ki, səninlə evlənmişəm", - dedi anama.

- Natiq Səfərovu tez itirdik və elə həyat eşqi ilə aşıb-daşan adamın çox faciəli ömür finalı oldu. Bilirəm, sənin üçün çətindir, amma xahiş edirəm, bir qədər o faciə ilə bağlı məlumat ver bizə.

- Biz o vaxt bacımın yanında, Türkiyədə idik. Atam yenidən Tərcümə Mərkəzinə qayıtmışdı. Nəsə işdə xətrinə dəymişdilər, belə deyək də, depressiyada olub. O, həssas qəlbli idi, mübarizə apara bilməyəndə bunu ürəyinə salır, özünü cəzalandırır, təskinliyi içkidə tapırdı. O gün yenə evdə bir qədər içib və divanda yuxulayıb. Sonra yuxulu-yuxulu siqaret çəkəndə, xəbəri olmayıb, siqaretin közü divanın süngərini alışdırıb. Qəfildən od götürüb onu. Evdə heç kəs yox, eyvandan köməyə adam çağırıb, dadına yetişən olmayıb. Handan-hana kömək ediblər. Təcili yardım gəlib, xəstəxaya aparıb. Kimsəsiz kimi elə dəhlizdə uzadıblar onu. Ağlı üstündə olub, deyib mən yiyəsiz deyiləm, amma səhiyyəmizi bilirsiniz də. Sonra qohumlarımız xəbər tutub, nə lazımdırsa ediblər. Bizə xəbər çatdı, avtobusla qayıtdıq. Anam onun yanından bir gün olsa çəkilmədi. Güclü iynələr vururdular ona, ağrıları yox idi, əslində, yanıq ağrıları dözülməz olur. Danışırdı, gülürdü. Şahbaz bəy onun ziyarətinə gələndə gələcək planlarından danışırdı. Bir sözlə, qətiyyən ümidini itirməmişdi. Sən demə, ağrı sağalmağı, bədənin mübarizə apardığını bildirir. Bir gün anamdan qayğanaq istəyib. Anam tez hazırlayıb, yedirdib ona. Qəfildən halı pisləşib, xırıltı ilə anama deyib ki: "Zümrüd, deyəsən, mən burdan çıxmayacam". Sonra komaya düşdü və ayılmadı...

Söhbətləşdi: Əyyub QİYAS

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 16 yanvar.- S.16-17.