1897 Osmanlı-Yunan Harbi'nin Sivil Yüzü

ve Fotoğrafların Tarihe Tanıklığı:

Hüseyinzade Ali Bey - Stefanos Stournaras Karşılaşması

Metin İlhan - Siyasal Bilimci Lill Katolik Universitetində və Siyasi Elmlər İnstitutunda müəllimdir. Fransada Əli bəy Hüseynzadə haqqında doktorluq işi üzərində çalışır.

Azerbaycan'ın milli kimliğinin oluşmasında büyük katkısı olan Dr. Hüseyinzade Ali Bey Turan (1864-1940)"ın Arşivi 2007 yılından beri bugün İzmir Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde bulunmaktadır. Geçen yılın Nisan ayında vefat eden kızı Feyzaver Alpsar (1919-2020) babasının şahsi eşyaları, tabloları ve aile fotoğraflarını 2017 senesinde Azerbaycan İstiklal Müzesi'ne bağışlamıştır.

Aile fotoğrafları arasında bulunan ve aynı foto atölyesinde çekilmiş iki resim dikkatleri çekmektedir.

Birisinde Hüseyinzade Ali Bey sivil kıyafetli olarak sakalı saçına karışmış vaz'iyette karşımıza çıkmaktadır, diğer resimdeki genç de sakallıdır. Acaba hakkında Azer Turan1 sayesinde daha fazla bilgi edindiğimiz bu resimdeki Ali Bey'in kardeşi İsmail midir? Hayır, bu meçhul sakallı genç kendi resmini Ali Bey'e bir ithaf yazarak hediye etmiştir: ''Sevgili doktorum Ali Hüseyn'e''. İmzası: S.Stournaras. Bu esrarengiz genç kimdir?

Acaba isminden Yunan olduğu anlaşılan bu esrarengiz genç asıl mesleği hekimlik olan Hüseyinzade Ali Bey'in bir hastası mıydı? sorusuna açıklık getirmek için bu araştırmaya koyulduk.

Sözkonusu iki fotoğraf Volo(s)'ta bulunan ''Stournaras Kardeşleri Güzel Sanatlar Fotoğrafcılığı'' isimli stüdyoda çekilmiştir.

Hüseyinzade Ali Bey'in hayat hikayesinden2 anlaşıldığı üzere Hüseyinzade Ali Bey, Yunan milliyetçilerinin Girit'i işgali üzerine ilan edilen 1897 Osmanlı-Yunan Harbi'ne Hilal-i Ahmer (Kızılay) saflarında hekim olarak katılmıştır.

Askeri Tıbbiye'den 1895 senesinde tabip yüzbaşı rütbesiyle mezun olan Hüseyinzade akabinde deri ve frengi hastalıkları sahasında mütehassıslaşırken kendisinin verdiği bilgiye göre Osmanlı-Yunan Muharebesine ''tayin'' olunmuştur.3 Ali Bey'in bu harpte tuttuğu notlara göre Osmanlı'nın istila ettiği güneydoğu Teselya bölgesinde ''Belediye tababeti''4 yapmıştır. Ve bu bölgenin önemli bir limanı olan Golos'a (Yunanca: Volos) seyahat etmiştir.

İşte bu Volos şehrinde tabip hekim Hüseyinzade Stefanos Stournaras'ın kamerasına sivil kıyafeti içinde poz vermiştir.

Acaba Hüseyinzade Ali ve Stefanos Stournaras'ın bir foto stüdyosunda karşılaşmaları bir tesadüf eseri midir? Fotoğrafçıya bir hatıra resmi çektirmek niyetiyle müşteri sıfatıyla giren Hüseyinzade nasıl da ''Sevgili doktorum'' ithafına mazhar olmuştur? Bu bir saygı ifadesi midir yoksa gerçekten aralarında bir hekim-hasta münasebeti mi vaki olmuştur? Bu ikinci şıkkın gerçeğe yakın olmı ihtimali kuvvetlidir çünkü Stournaras bu harbe bir harp fotoğrafçısı olarak iştirak etmiştir.

Stournaras'ın büyük torunu Nikolas'ın bize verdiği malumata göre büyük dedesi bir muhabere sırasında etrafında patlayan bir bombanın şarapnel parçalarıyla yaralanmıştır. İhtimaldir ki ya muharebe esnasında ya da sonrasında Hüseyinzade tarafından tedavi edilmiştir. 1897 yılının Kurban Bayramını Hipokrat'ın doğum yeri olan Yenişehir'de (Yunanca: Larissa) geçirdiğini not eden Hüseyinzade Hipokrat yemini gereğince tıbbi müdahalesini Stournaras'tan esirgememiştir.

Bu iki insanın harp ortamında birbirlerine yakınlaşmalarının san'at vesilesiyle gerçekleşmiş olması muhtemeldir. Zira 1867 senesinde Volos'a 45 km uzaklığında olan ve bugün şirin bir tatil köyü olarak bilinen Zagora'da doğan Stefanos Stournaras 1889 yılında Güzel Sanatlar Akademisi'nden mezun olmuştur.5 O vakit Teselya Osmanlı'nın bir eyaletidir ve bu bölgeden Osmanlı ancak 1881 senesinde çekilecektir. Beş nüfüslu aileyi geçindirmek zorunda olan denizci babası Stefanos'u İzmir'de tüccarlık yapan bir ahbabının yanında çıraklık yapması için gönderir. Bu tüccar Stefanos'un paketler ve çuvallar üzerinde çizimler yaptığını görünce onu güzel sanatlar okuması istikametinde teşvik eder.

1880'li yıllarda Atina Güzel Sanatlar Akademisi'nde resim ve gravür tahsil eden Stefanos para kazanmak için o zamanlar yeni bir teknoloji olan fotoğrafçılığa merak sarar. Ve ileriki yıllarda yani 1892'de Volos'taki ilk foto stüdyosunu da açar.

Resme de istidadı olan Hüseyinzade Ali Bey Teselya'da hizmeti sırasında Osmanlı askerlerini resmetmiştir ve bu döneme tanıklık eden ''Lamya Sırtlarında Türk Askerleri'' isimli sulu boya çalışmasını yapmıştır ve bu çalışmanın II. Abdülhamid'e hediye edildiği söylenmektedir.6

Stournaras-Hüseyinzade dostluğunun devamına dair Hüseyinzade Ali Arşivi'nde bir belge yoktur ve Stournaras'ın kişisel arşivi 1954 yılında Volos çevresinde vuku bulan bir deprem neticesinde yok olmuştur.

Merak konusu olan bir husus da bu iki insanın hangi dilde konuştuklarıdır. Hüseyinzade'nin Tiflis Cimnaziyası'ndan aldığı diplomada onun orta derecede Yunanca bildiği yazmaktadır.

Osmanlı Teselyası'nda dünyaya gelen Stournaras'ın çevresinden Türkçe öğrendiğini de varsayabiliriz ancak büyük ihtimalle ki bu iki sanatsever o dönemin geçerli lisanı olan Fransız diliyle iletişim kurmuşlardır. Bugün Yunanistan'da fotoğrafçılığın ''azizi'' olarak kabul edilen Stournaras'ın eski Selanik'i gösteren kartpostalları da mevcuttur. Bunların birisinde Osmanlı Hastanesi'ni ve Osmanlı Kışlası'nı görmekteyiz. Stournaras ayrıca 1897 Mayısında Volos'ta Osmanlı-Yunan Mütarekesi'ni imzalayan heyeti de görüntülemiştir. Bu fotoğrafta Ethem Paşa, Enver Bey ve Niyazi Bey görülmektedir. 1907'de Bordeaux'da düzenlenen Dünya Fotoğrafçılık Sergisi'nde Stournaras gümüş madalyaya layık görülmüştür.7

1928 yılında 51 yaşında ölen Stournaras iki erkek çocuğuna fotoğrafçılık mesleğini yadigar bırakmıştır ve günümüzde büyük torunu Nikolas bu ecdat mesleğini Atina'da devam ettirmektedir.

Hüseyinzade Ali Turan'ın oğlu Selim Turan (1915-1994) ressam olup soyut türünde resmin Türkiye temsilcilerindendir. Hüseyinzade'nin kızı Feyzaver Alpsar ise bir sanat galerisi sahibiydi.

Hüseyinzade, Teselya Harbi sırasında başka bir ressamla da tanışmıştır:

Theodor Rocholl (1954-1933). Ama bu karşılaşma yürüttüğümüz diğer bir araştırmanın konusudur.

1 Azer Turan: Əli bəy Hüseynzadə.Moskva "Salam press" 2008

2 Ali Haydar Bayat: Hüseyinzade Ali Bey. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yanınları

Ankara 1998, s.12 Ali Bey Biyografik muhtasar malumat

3 Gözde Güngör: Hüseyinzade Ali Turan'ın Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme.

İzmir 2015 Basılmamış doktora tezi, s.27

4 G.Güngör: aynı eser,s.27

5 Nikos Anagnostakis: Stefan Stournaras. Fotoğrafçılığın Azizi. Archipelagos Yayınları 2007 (eser Yunancadır),s.XI

6 Ali Haydar Bayat: a.e. s.28

7 N. Anagnostakis: a.e., s.XI

8 Gözde Güngör: a.e. s.27-28

Metin İlhan

Ədəbiyyat qəzeti.- 2021.- 23 yanvar.- S.6-7.