Açar

Hekayə

Biz Ağdamı tərk edəndə mənim 8, kiçik qardaşım Şahinin 6 yaşı var idi. Hər şey dəqiq yadımdadır. Şahin adında bir qardaşımız da olmuşdu. O, Birinci Qarabağ müharibəsində Sırxavənd döyüşündə qəhrəmancasına şəhid olmuşdu. Onu Ağdam qəbiristanlığında dəfn etmişdilər. Atam televizor və radio ustası olduğu üçün rayonda hamı onu Əsəd kişi kimi çağırardı. Anam evdar qadın idi. Səliqəli, tədbirli, ev işlərini yaxşı bacaran qadın idi. Qardaşım Şahini Milli Qəhrəman Allahverdi Bağırovun qəbrindən 10-15 metr aralıda dəfn etmişdilər.

Bizim Ağdamda ikimərtəbəli evimiz, gözəl həyətimiz, bağımız var idi. Evimiz mərkəzi bazara yaxın bir yerdə idi. Kiçik qardaşıma döyüşdə həlak olmuş Şahinin adını vermişdilər.

1992-93-cü illər idi... Ermənilər getdikcə quduzlaşırdı. Ailədə və məktəbdə həmişə ermənilərin vəhşiliyindən, azərbaycanlılara qarşı nifrətindən, qəddarlıqlarından danışılardı. Erməni separatçıları və millətçiləri Xankəndidə azərbaycanlılara qarşı çox azğınlıqlar edirdi. Xüsusilə, Şuşa şəhərinin işğalından sonra bizim qadınlara və uşaqlara divan tuturdular. Atam onların murdar hərəkətlərini bildiyi üçün anama, mənə həmişə onlardan kənar gəzməyi məsləhət bilirdi. İmkan daxilində onlarla heç bir yaxınlığa razı olmurdu. Rayonda ən çox danışılan söhbətlər ancaq bu mövzuda olurdu. Bir gün atam evə gəlib anama dedi ki, biz də hazırlaşmalıyıq, ermənilər Şuşadan sonra Ağdamın işğalına başlayacaqlar. Yaxın kəndlərin əhalisi Ağdam mərkəzinə doğru hərəkət edirdi. Təəssüflər olsun ki, rayon rəhbərliyi, partiya komitəsinin məsul işçiləri tədbirlər görüb əhalini işğalçıya qarşı müqavimət göstərməyə hazırlamaq əvəzinə, evlərinin parketini belə söküb aparırdılar. Anam bunlara inanmadığını deyir, evdə səliqə-sahmanla məşğul olurdu. Qəfil ermənilər hücuma başladı. Ağdam cavanlarının düşmənə müqavimət göstərməsinə baxmayaraq arxalı erməni quldurları qəfil Ağdam şəhərinə hücuma başladılar. Hamı kimi biz də rayonu tərk etməli olduq. Anam bizə deyirdi: "Narahat olmayın, tezliklə öz evimizə qayıdacağıq. Bu açarla da evimizin qapısını açıb həmişə olduğu kimi öz evimizdə rahat yaşayacağıq". Çətinliklər görməyən bütün qarabağlılar kimi biz də bu ağır çətinliyə dözməli olduq. Psixoloji vəziyyətimizdə çətinliklər başladı. Atam ailəni dolandıra bilmədiyi üçün qəflətən dünyasını dəyişdi. Atam Ağdamdan çıxmamışdan əvvəl mənə və anama həmişə deyirdi: "Əgər erməni əsirliyinə düşmə təhlükəsi olarsa, sizə verdiyim balaca bağlamada olan zəhəri içib özünüzü öldürün. Düşmən əlinə düşməyin, çünki Qarabağ millətçiləri içərisində Zoriyan adlı biri azərbaycanlılara qarşı son dərəcə qəddarcasına rəftar edir, azyaşlı körpələri öldürür, hətta bir dəfə azyaşlı azərbaycanlı qızını can verdiyi halda bataqlığa atıb özünün ayaqları palçığa batmasın deyə, körpəni tapdalayıb üstündən keçibmiş. Və qız bataqlıqda kimsəsiz vəziyyətdə qalıb ölmüşdü. Azərbaycanlılar qadınların namus-qeyrətini öz canlarından əziz tutublar. Bu, namus-qeyrət məsələsidir". Anam bizə həmişə deyərdi: "Darıxmayın, pis günün ömrü az olar. Yaxınlarda Ağdama qayıdacağıq. Sənin də, Şahinin də toyunu o gözəl həyətimizdə, evimizdə edəcəyik". Evin açarını anam həmişə öz çantasında saxlayardı. Həmin açarı tez-tez çantasından çıxarıb bizə göstərər və darıxmamağı tövsiyə edərdi. "Allah atanıza rəhmət eləsin. Bu gözəl evimizdə normal yaşayıb dincəlmək ona qismət olmadı. Atanızın ölənə qədər "Qarabağ" və "Ağdam" sözü dilindən düşmədi".

Mən artıq universiteti bitirmişdim. Jurnalist kimi fəaliyyət göstərirdim. Atamın tikdirdiyi evdə biz cəmi 3-4 il yaşaya bildik.

Anam bizə həmişə deyirdi: "Darıxmayın, qismət olsun, bizim qüdrətli ordumuz Qarabağı zalım və faşist erməni tapdağından xilas edəcək. Hamı kimi biz də öz yurd-yuvamıza qayıdacağıq".

2020-ci ilin sentyabrında ordumuz hücuma keçib 44 gündə 30 il işğal altında olan ərazilərimizi azad etdi. Sevincimizin həddi-hüdudu yox idi. Qarabağlılar hər gün iş yerində mənə deyirdilər: "Bu günlərdə Qarabağa ilk xüsusi səfər olacaq. Səni də siyahıya salmışıq. Hazırlaş, avtobusla gedəcəyik". Bu xəbəri sevinclə anama dedim. Onun belə sevincini və şadlığını son 30 ildə ilk dəfə gördüm. Evimizin açarını dərhal çantasından çıxarıb mənə göstərdi və Ağdama səfərin zamanı mütləq evimizə gedib, qapımızı açıb, evin havasını dəyişməyi mənə bir vəzifə kimi tapşırdı. Mən anama "Arxayın ol, söz verirəm, mütləq tapşırığını yerinə yetirəcəyəm" dedim.

Avtobus Ağdamın ərazisinə çatanda bildirildi ki, artıq şəhərin ərazisinə daxil oluruq. Avtobusun şüşəsindən çölə baxanda ancaq səhranı və xarabalıqları gördüm. Fikirləşdim, yəqin, Ağdama hələ çox qalır... Bir az getdikdən sonra sürücü elan etdi ki, Ağdam şəhərinin mərkəzindəyik. Düzü, inanmadım. Gördüyümüz yer Ağdama heç oxşamırdı. Ora daha çox xarabalıqlara bənzəyirdi. Şəhərin mərkəzi hissəsi baxımsız vəziyyətdə idi. Ancaq bir məscid var idi. Çox baxdım... Şəhərin mərkəzində olan bazarı tapa bilmədim. Mən bazarı tapsaydım, onda evimizi də tapa bilərdim, çünki evimiz bazara yaxın bir yerdə idi. Məcbur qalıb ehtiyat üçün Ağdamda durduğum yerdən şəhərin, əgər ora "şəhər" demək olarsa, fotosunu çəkdim. Səfərə çıxanda anam evimizin açarını mənə vermişdi. Çantamdan açarı çıxarıb ona baxa-baxa şəhərin hər yerini seyr etdim. Şəhərdə bir tikili belə qalmamışdı ki, onu çəkim. Nəhayət, qərara gəldim ki, Ağdam bazarının yanından Seyidlər kəndinə gedən hissəsində bir yerdən torpaq götürüm. Onu heç olmasa qayıdanda atamın qəbrinin üstünə səpərəm. Çünki anam mənə mütləq evimizə gedib, həyətimizə-bacamıza baş çəkməyi dəfələrlə tapşırmışdı. Özümü sanki təqsirkar bilirdim. Nə üçün evimizi tapıb, qapımızı açıb, evimizə baş çəkməmişəm. Bilmirdim nə edim. Gördüklərimi anama necə izah edim ki, onun tapşırığını nə üçün yerinə yetirə bilməmişəm?

Evə gəldim, özümü ələ alıb sözə başlamaq istəyəndə anamın birinci sualı belə oldu: "Evimizə baş çəkə bildinmi? Evimiz yerindəmi?". Mən susdum. Elə bil dilim tutulmuşdu. Xeyli üzümə baxdıqdan sonra soruşdu: "Niyə cavab vermirsən? suallarımı cavabsız qoyursan". Onun suallarına cavab verə bilmədiyim üçün susurdum. Nəhayət, məcbur olub Ağdamın xarabalıq ərazilərindən çəkdiyim fotoları ona göstərdim. Anam inanmadı. Sonra məcbur olub orada gördüklərimi bir-bir söylədim. Anamın halı pisləşdi, rəngi saralmağa başladı. Xeyli müddətdən sonra birtəhər özünə gəldi. Anam dedi: "Sabah atanın qəbri üstə gedək, Ağdamdan gətirdiyin torpağı onun qəbri üstünə səpək". Anam özünə gəldikdən sonra məndən soruşdu: "Qardaşın Şahinin qəbrini ziyarət edə bildinmi?". Xeyli susdum. Axı, mən qəbiristanlığa getmişdim. Nəinki, qardaşımın, hətta Milli Qəhrəman Allahverdi Bağırovun qəbrini tapa bilməmişdim. Ağdam qəbiristanlığı yerlə-yeksan edilmişdi. Bir dənə də olsun başdaşı yox idi. Kimin qəbrinin harada olmasını müəyyən etmək mümkün deyildi. Atam sağlığında danışardı: "Erməni faşistləri azərbaycanlıların nə qədər tarixi abidələri, qəbiristanlıqları vardırsa, hamısını dağıtmışdılar". Atam bunu danışanda ona inanmırdıq. Bunu isə mən öz gözlərimlə gördüm və şahidi oldum.

Qəbiristanlıqda qardaşım Şahinin qəbrini tapa bilmədim və burada özümü təqsirkar bilən kimi hiss etdim. "Qayıdanda anama nə cavab verəcəm?". Belə də oldu. Atamın qəbri üstə getdik. Ağdamdan gətirdiyim torpağı qəbrinin üstünə səpdik.

Səfərə çıxarkən anamın mənə verdiyi açarı çantamdan çıxarıb özünə qaytaranda o, təəccüb dolu nəzərləri ilə üzümə baxdı. Mən isə qəhərimi gizlədə-gizlədə dedim:

- Ay ana, bu açarları xatirə olaraq saxla. Ağdamdakı evimizə isə yeni açarlarla qayıdacağıq...

Akif RƏFİYEV

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 2 aprel.- S.4.