Taleyi sözə çevrilən adam
Qulu Ağsəsin poeziyasına fəlsəfi baxış
"Taleyində olan həyatında olmaya bilər..."
Kamal Abdulla
Şeirin metafizik gücü müəllifin dialektik düşüncələrindən yol alır. Əgər şeirin
aurasında adi təsir imkanları yoxdursa, oxucu bir şeirlə bütün poeziya haqqında fikir yaratmağa çalışacaq.
Ona görə də müəlliflər diqqətli
olmalı, şeirin mistikasına nəzər salmalı, onu "cilalanmamış" söz
tədarükçülərinə təqdim etməməlidir.
Qulu Ağsəsin şeirləri
həmin o "cilalanma"
mərhələsinə qədər
bir neçə təfəkkür qəlibindən
keçir. Burada əsas
qəlib "insan"
faktorudur. Şairin yaradıcılığının
nüvəsi insandırsa,
materiyası isə təbiət-insan qarşıdurmasıdır.
Bu qarşıdurmada həm təbiət, həm də insan çulğalaşır,
biri-birindən qopmadan,
ayrılmadan təsvir
olunur. Bu baxımdan demək olar ki, şair
dünyaya natur-fəlsəfi
prizmadan baxır.
Təbiət haqqında qaydalar yazılı olmasa da, şeirdə sanki təbiətin bir qaydası var. O qaydanın birinci müddəası "yaşamaq"dır. Qulu Ağsəs
yaşamağın, daha
doğrusu, necə yaşamağın tablosunu
çəkir. Bu tabloda ağrı da var, sevinc
də var, qələbə də var, ancaq məğlubiyyət
yoxdur. Şair insanı təbiətdə
məğlub yox, qalib kimi təqdim
edir. Bu, bir halda baş verir: "İnsan təbiətlə vəhdət
təşkil edəndə...". Bu o deməkdir
ki, insan nə vaxtsa təbiətdən ayrı
düşsə, məğlub
olacaq. Bu məğlubiyyət
təkcə fiziki anlamda deyil, həm də mənəvi anlamda başa düşülməlidir...
Dan yeri - gecənin göydə od
tutan
bağrıdı.
Xəbərin varmı? -
Bilmirəm.
Bir də yarpaq salma külək
poçtuna.
Bağlıdı.
Xəbərin varmı? -
Bilmirəm.
Ürəyin - içəri qapındı
Sənin,
Aç
görək, nəyin
var
qabında Sənin?!
Qulu Ağsəs
ənənəvi şeir
bütünü sındıran
şairlərdəndi. Bu bütün vaxtı keçib, bunu hamı görmür, bu bütə inananlar hələ də var. Qulu Ağsəs belə şeir bütlərinə
inanmayan, yeni sözün mexanizmini quran, onu sistemli
şəkildə formalaşdıran
şairdir. Söz də
canlı orqanizm kimidir. Şairin də sözə
canlı orqanizm kimi yanaşması vacibdir. Yoxsa şeirin hüceyrələri
olan "hisslər"
ötürülməz, qarşı
tərəfə maraqlı
gəlməz... Sadə dillə
desək, mayasında səmimiyyət və gerçəklik olmayan şeir ölü döl kimidir. O, nəfəs ala bilmir, öncə qeyd etdiyim təbiət qaydasında yer alan birinci
müddəaya, yəni
"yaşamaq" müddəasına
tabe olmur. Qulu Ağsəs şeirin mayasına səmimiyyət
qatır, gerçəklik
onun həyatında olduğu kimi yaradıcılığına da
hopur. Hopur ona görə
ki, kənar təsirləri, ən əsası təqlidçiliyi
onda görmürük.
Qulu Ağsəs küləyi təqlid edir, yağışı təqlid edir, bir sözlə, təbiəti təqlid edir, ancaq kiminsə
intonasiyasını etmir...
Bu dünyada heç kəsə demədim...
O dünyada soruşsalar:
sən kimsən? -
gözümü yumub, ağzımı açacam!
Deyəcəm ki:
altındakı skamyada
bir yol özü oturmayan
yorğun ağacam...
Təbiətə bü cür baxışın olması
üçün insanın
təbiəti uzun müddət öyrənməsi,
nəzəri baxımından
yox, təcrübə
baxımından bilməsindən
qaynaqlana bilər. Şeirin "sirri" ondadır ki, zaman və
məkan anlayışları
dəqiqliklə ifadə
olunub. Bu dünyanın zamanı ilə o dünyanın zamanı müqayisə olunur. Həm də bu müqayisədə
yenə "insan"
faktoru var. Şair bu dünyada heç kimə demədiyini, o dünyada deyəcəyini bildirir, məsələ burada yeni məzmun alır: "Şair nə deyəcək?". Bu sualın cavabı oxucunu təəccübləndirir: "Altındakı skamyada bir yol oturmayan
yorğun ağacam...". Məncə, bu cavaba heç o dünyadakılar
da hazır deyil. Nə də bu cavaba o dünyada məsul olanlar hazır deyil. Şairin taleyi sözə çevriləndə
belə olur... Söz isə müqəddəsdi.
Poeziyada təbii xassələrə
diqqət yetirsək,
ilk olaraq qarşımıza
"dərketmə", "anlama" və ya "qavrama" kimi nəsnələr çıxacaq. Bu nəsnələr
kosmoqonik hipotezdə -
kainatın mənşəyini
müəyyən etmədə
açar rolunu oynamış olur. Nə qədər qəribə səslənsə
də, poeziyada kainatın mənşəyi
haqqında nümunələrə
az rast
gəlinmir. Hə, onda demək
olar şair həm də filosofluq edir. Bəli, bu belədir. Mən belə şair filosofları müasir dünyanın "hikmət
texnoloqları" və
ya "söz mühəndisləri" adlandırardım.
Qulu Ağsəs müasir dünyanın "söz
mühəndisi" kimi
həm gənclərin
zövqünü oxşayır,
həm də yaşlı nəsillərin.
Bu məsələ şairi daha aktual edir. Yəni şair əgər ancaq gənclərin zövqünü aşılayırsa,
belə demək mümkünsə, ancaq gənclər üçün
yazırsa, bu hələ hər şey demək deyil. Məsələ bütün yaş
qruplarında, lap uşaqlar
üçün də
yaza bilməkdir.
Qulu Ağsəs uşaqları
da nəzərə alır. Şeiri hamı üçün əlçatan edir, bir az da şeiri yumşaldır,
onun tərkibinə
"duyğu məlhəmi"
əlavə edir...
Canım-gözüm, şükür
de ki,
Ölsən də başın
üstdəki -
Pəmbə buluddu, daş deyil...
Sevməyi var, sancmağı
var
Baxma hərdən uçmağı
var -
Ürək yuvadı, quş
deyil...
İfadələrin axıcılığı və
təsvir imkanları göz önündən kino lenti kimi
keçir. Hər kadrda stop deyirsən, təkrar-təkrar baxmaq istəyirsən. Ölümün də bu cür pozitiv qarşılanması, ancaq
yaşamağın əsl
mənasını anlayanda
mümkündür. Qulu Ağsəs
yaşamağın mənasını
bilir. Bəlkə də o mənada
spesifik nəsə var, bilmirəm. Onu bilirəm ki, şair ölümün arxasınca su atmaqla, bunun uğura işarə etdiyini bildirir. Ölümün uğuru nədir
bəs? Bəlkə
qurtulmaqdı, bəlkə
yenidən doğulmaqdı,
bəlkə elə hər şeydi ölüm...?! Ürək
ali prinsip
olduğuna görə,
başlanğıc da,
son da ona aiddir. Ürək həm bütün başlanğıcların, həm
də bütün sonların özüdü...
Şair ürəyini yuva kimi təsvir edir. Həqiqətən belədir. Sözün
alt qatında ilişməmək
üçün bir məqama diqqət edək: "Aqnostiklər
mövcud biliklərin
dərkini inkar edirlər, ancaq ürəklə bağlı
fikirlərində hissi
önə çəkən
idealistlər bu məsələdə sentimental olduqları üçün
həm də bir az həssas
görünürlər. Düşünürəm ki, Qulu Ağsəs
mövcudatla bağlı
sentimental deyil, ancaq hissləri düşüncələrdə
ələnir, rasional fikirlərində yeni forma
və məzmun alır.
Səssiz
gecədir... Çox var
Hələ sübh azanına.
Qələmim balta kimi
yenə doğrayıb tökür
gönüqalın gecəni
heca-nın qazanına...
"Qələmim balta
kimi" birləşməsinə
başqa şeirlərdə
rast gəlmədim. Bəlkə də
bu birləşmədən
də güclü ifadələr var, ancaq bu misranın
davamında gələn
"yenə doğrayıb
tökür gönüqalın
gecəni heca-nın qazanına" birləşməsi
fizika qanunlarına ziddir, şair bütün varlığı
ilə assosiativ yanaşır. Bu yanaşma həm də ortaya maraqlı bir estetik nümunə təqdim edir. Bu təqdimatda xüsusi
bir tərənnüm
olmasa da, hadisələrin canlanması,
fərqli məcrada inkişafı, yaşamağın
yeni simasını görə bilərik.
Qulu Ağsəs lakonik ifadələrlə, bir az da obrazları sadələşdirməklə
uğurlu dialoqlar qurur. Bu dialoqlarda
hamı özünü
görə bilər.
Sevən də, sevməyən də, duyan da, duymayan
da, inanan da, inanmayan da...Ancaq şairin şeirləri bir məsələ bir az üstünlüyü
əldə verir. O məsələdə heca
və sərbəst şeirlərin müqayisəsindədi.
Sanki şair sərbəst
şeirlərdə daha
narahatdı, heca şeirində isə daha rahat, daha
sərbəstdi. Qəribə
görünə bilər,
aşağıdakı nümunəyə
baxaq:
Təzədən qaramat basar dünyanı,
Hanı doğan Günəş? Körpəsi hanı?
...Görsən hər tərəfdən əlin
üzülür,
Görsən üşüyürsən...yandır özünü...
Şair ruhunda daşıdığı
"dərviş" missiyasını
layiqincə yerinə yetirir. Həm də dünyanın
faniliyini, onun bağışlamadığı günahları yaxşı
görür. Şairlərin
isə bir günahı var: "o da günahlarının olmamasıdı...".
Tural Cəfərli
Ədəbiyyat qəzeti.-
2022.- 23 aprel.- S.26.