“Starik”

Dünyasını dəyişən, həyatda olmayan insanlar haqqında yazmaq - xatirələri dilə gətirmək, yaddaşı bərpa etmək deməkdir. Nədənini bilmirəm: xatirələr mənim üçün yolayrıcında - keçmişlə gələcəyin arasında durub, ürkək-ürkək ətrafa boylanmaqdır. Axı hansı səmtə üz tutasan, illər o qədər uzaqdadır ki, hara, kimə əl edəsən?! Sərt, acımasız, biganə illər - saymazyana yanından ötüb-keçən insanlara çəkib. Ancaq o üzlər ki, var, doğma üzlər - lap yaxındadır, əlini uzatsan çatar, nəfəslərini belə hiss edirsən.

Düşüncələr beləcə Krılovun arabasına dönüb bizi çəkdikcə çəkib, Allah bilir hara aparır?! Təki zamanında cilovu çəkə biləsən, ünvana - mənzil başına sərgüzəştsiz-olaysız yetişəsən...

Bir etiraf da bulunum: həyatımda (və Allahın xoş saatında) iki dəfə "aldanmışam". İbtidai məktəbin üçüncü sinfini təzəcə başa vurmuşduq. Qonşum və sinif yoldaşım məni dilə tutdu: "Kitabxanaya yazılmışam, gəl gedək sənin də adını yazdıraq". Üz tutduq kitabxanaya - əski adıyla "Müəlimlər evi"nə. Kitablarla aramda olan dostluq belə yarandı. Qonşum isə o gündən gözə dəymədi...

Hərbi xidməti təzəcə başa vurub vətənə qayıtmışdım. Bakı şəhərində, vətəgədə (Hövsan qəsəbəsi) işə düzəlmişdim. Günlərin bir günü, ara-sıra şəhərdə görüşdüyüm bir həmyerlim məni şeir dərnəyinə dəvət etdi: "Orada çoxlu dostlarım var, yazılarını oxuyarsan, sənə yol göstərərlər". Həmyerlim sonralar orada görünmədi. Mən isə V.İ.Lenin adına mərkəzi şəhər kitabxanasının nəzdində fəaliyyət göstərən şeir dərnəyində olduqca maraqlı insanlarla qarşılaşdım, dostlar tapdım... Dərnəyin rəhbəri unudulmaz şair Vilayət Rüstəmzadə idi.

Xatirələrin işığında (yaddaşıma güvənib) yola çıxıram. Vilayət Rüstəmzadə özünün geniş əlaqələrindən istifadə edib, tanınmış şair və yazıçıları görüşə dəvət edərdi. Cəmil Əlibəyov, Ələviyyə Babayeva, Xəlil Rza Ulutürk, Ənvər Yusifoğlu və başqa ədiblərlə olan görüşləri yaxşı xatırlayıram.

Belə görüşlərin keçirildiyi keçən əsrin 70-ci illəri sovet dövrü olsa da rəsmiyyətdən kənara çıxırdı, qızğın müzakirələrə səbəb olurdu və ətrafına yaddaqalan auditoriya yığırdı.

V.Rüstəmzadə istedadlı tərcüməçi idi. Onun tərcüməsində A.S.Puşkinin, Qafqaza sürgün olunmuş dekabrist-şair Yakov Polonskinin, A.Blokun, M.Svetlovun, Taras Şevçenkonun, Yan Raynisin, F.Q.Lorkanın, Vitezslav Nezvalın, Emilio Balyarasın, Qaysın Quliyevin, Rəsul Həmzətovun ("Mənim Dağıstanım" kitabının birinci hissəsinin tərcüməsi də ona məxsusdur) və s. şeirləri ədəbi ictimaiyyət arasında maraqla qarşılanırdı. Onu da xatırlayıram ki, görkəmli elm və dövlət xadimi Əziz Əliyevin əsərlərinin tərcüməsi Vilayət müləllimə tapşırılmışdı.

Hərdən xatirələrini - şəxsi həyatında qarşılaşdığı hadisələri, təcrübələrini bizimlə bölüşərdi, dəyərli məsləhətlər verərdi. Şeirlər öz yerində, deyərdi mütləq nəsr əsərləri oxuyun. Azərbaycan yazıçılarının yaradıcılığından örnəklər gətirərdi.

Moskvada işlədiyi zaman (keçmiş SSRİ Ali Sovetində 10 illik tərcüməçilik fəaliyyəti) ora gələn məktublardan söz açardı: ermənilər həmişə torpaq iddiasında (!) olardı. Azərbaycandan göndərilən məktublar (şikayət xarakterli) isə oxşar məzmunda idi: - qonşu çəpərimi basıb, filankəs danamı oğurlayıb.

Mənim yaddaşımda o, yaraşıqlı kişi kimi qalıb: bəstəboydu, qıvrım saçları vardı, həyat eşqiylə dolu gözləri... və əlbəttə ki, çöhrəsinə məxsusi əzəmət gətirən bığlarını qeyd etməsəm olmaz...

Bir dəfə gülə-gülə: "Sağına əl gəzdir, sol tərəfi bir az qayçıla deyə-deyə, Xəlil Rzanın bığını qırxdırmışdıq...".

Dərnəyin bir-iki üzvü və mən ona "Starik" ayamasıyla müraciət edərdik. Baməzəydi, zarafatından qalmazdı. Tədbirlərdə olurdu, kimsə dil-boğaza qoymayanda (hələ gənc idik) uzaqdan səslənərdi: "Ey sən, orda səbət məsələsini yada sal". Və yaxud bizlərdən kimsə şeir oxuyanda tənqidə məruz qalırdı, ağlamalı duruma düşürdü. Bu zaman Vilayət müəllim müəllifin köməyinə çatardı: "Ay filankəs, yəqin, səndə nə görüblərsə tənqid edirlər! Tənqidə gəlməyən şeir, şeir deyil!".

Bir dəfə tanınmış yazıçılardan birinə (xaricdə yaşayır) dərnək illərindən söz açdım. Təşəkkür edib, qayıtdı ki, "bağışla, heç nə xatırlamıram". Demək arxada qalmış o illərlə bağlı xatirəsi yoxdu...

Doğrudan da, aradan çox illər keçib... Mən Rusiyaya üz tutdum... V.Rüstəmzadə maşın qəzası keçirdi... Həyat ziqzaqlardan ibarətdir. Bəlkə də elə ömrümüzü gözəlləşdirən, rəngarəng edən, yolayrıcında (!) bizi gözləyən "tale mətnləridi", - xəyallarımız, duyğularımız, ağrılarımızdı! Yoxsa adi canlılardan fərqimiz olmazdı... Ağaclar budana-budana yaşayar...

Zəruri bir haşiyə... Vilayət müəllimi şeir dərnəyinə getməmişdən çox-çox əvvəl tanıyırdım. Bilirdim ki, SSRİ xalq artisti İsmayıl Dağıstanlının qızı ilə (ailədə 3 bacı olublar) ailə qurub. İ.Dağıstanlının həyat yoldaşı Luiza xanımın ata ocağı ilə (Ağdaş) mənim ata evim qonşu olublar. Aramızdan beş-altı yaşlı uşaqların rahatlıqla aşıb keçdiyi alçaq bir hasar ("möhrə" deyərdik) olub.

Yeri gəlmişkən, Luiza xanımın atası Məmməd Əliyev Ağdaşın ilk aktyorlarından olub. Keçən əsrin əvvəlləri (1908-ci il aprel ayının 20-si) Zülfüqar Hacıbəyov, Muxtar Əfəndizadə (Parlament dövrü millət vəkili) və Məsim Şıxıyevin (Maqsud Şeyxzadənin atası) dəstəyi ilə açılan Ağdaş teatrında yaxından iştirak edib...

Bu səhər rəflərdəki kitablarımın tozunu alırdım. Təsadüfən unudulmaz şair Vilayət Rüstəmzadənin şeirlər kitabı ("Qəlbimin gözü ilə". Bakı. Yazıçı 1979) gözümə dəydi. Vərəqlədim, o günləri bir daha xatırladım. Yaşasaydı avqust ayında yubiley ilini (85) qeyd edəcəkdi...

9 avqust 2022-ci il

Fəxrəddin Əsəd

Ədəbiyyat.- 2022.- 13 avqust.- S.31.