İngilis yazar Alen de Botton:

Dindar gözəl sonluqla bitən çox-çox uzun bir hekayəyə inanır, bu fikirlə hərəkət edər və həyatlarını bu şəkildə davam etdirərlər

İsveçrəli-ingilis yazar Alen de Botton 20 dekabr 1969-cu ildə İsveçrənin Sürix şəhərində anadan olub. Misir əsilli Qilbert de Botton və Cakelin Barkverin tək övladı olub. Səkkiz yaşına qədər Sürixdə yaşayıb, bu illərdə fransız və alman dillərini öyrənib. 1977-ci ildə İngiltərəyə köçərək Oksfroddakı Draqon məktəbində oxumağa başlayıb. Daha sonra Harrou dövlət məktəbinə gedib. Məktəbi bitirdikdən sonra Kembric Universitetində təhsilini davam etdirib. Tarix üzrə təhsil alıb. 1991-1992-ci illərdə təhsilini Londondakı Kral Kollecində fəlsəfə üzrə davam etdirib. Harvard Universitetində Fransız fəlsəfəsi üzrə doktorantura təhsili almağa başlasa da, geniş ictimaiyyət üçün kitablar yazmağa başladığı üçün bu araşdırmadan imtina edib.

İlk romanı olan "Eşq haqqında esselər" 1993-cü ildə nəşr edilib. Kitab məhəbbət mövzusunda yazılıb. 1994-cü ildə "Romantik hərəkat" və "Öp və danış" adlı romanları yayınlanıb. "Öp və danış" romanında qız dostunun bioqrafiyasından bəhs edilib. Bu isə ədəbiyyatda bir ilk idi.

Beşinci romanı olan "Prust həyatımızı necə dəyişdirə bilər" kitabını 1997-ci ilə bitirib. Kitab İngiltərədə bestseller olub. Bu kitab yazar Prustun həyatı haqqındadır.

Yazar 2000-ci ildə satışa çıxan "Fəlsəfənin təsəllisi" kitabında fəlsəfə ilə ədəbiyyatı sintez edib. 2006-cı ildə tamamlanan "Status narahatlığı" kitabında cəmiyyətin haqsız fikirlərinə qarşı çıxan filosoflardan bəhs edilir. 2006-cı ildə yayımlanan "Sevincin memarlığı" əsərində qəribə formalı evlər, binalar, tikililər təsvir edilib. 2009-cu ildə yazarın "İşin zövqü və dərdi" və "Hava limanında bir həftə" adlı iki romanı işıq üzü görüb.

Romanları 20-dən çox dilə tərcümə edilib. Fəlsəfə anlayışını dəyişdirən yazarın ondan çox romanı və beş sənədli filmi var.

1998-2000-ci illərdə müxtəlif ingilis qəzetlərinə məqalələr yazıb, hər bazar günü "İndependent" üçün müntəzəm olaraq köşə yazır.

2003-cü ildə Şarlotta adlı qadınla ailə qurub, iki oğlu var. Ailəsi ilə birlikdə Londonda yaşayır.

Əsərlərində ədəbiyyatın həyatla əlaqəsini uğurla şərh edən, müxtəlif mövzu və anlayışları fəlsəfi dillə işləyib gündəlik həyatla əlaqələndirən İsveçrə əsilli ingilis yazar Alen de Bottonla kommunikasiya əsrində medianın dili və keçmişdən bu günə dəyişən məlumat mənbələri haqqında söhbəti təqdim edirik. Yazar mediadan əldə etdiyi məlumatlarla yaşayan müasir insanlarla qədim informasiya mənbələrindən asılı olaraq yaşayan insanların təfəkkür və yaşayışındakı fərqliliklər haqqında maraqlı açıqlamalar verib.

- İnsanlara yalnız yaxşı xəbərlər təqdim olunsaydı, bu gün dünya necə yer olardı?

- Yaxşı xəbər pis xəbərin əksi deyil. Təkcə yaxşı xəbərlər də faydalı deyil. Mövcud problemləri bilməliyik. Bizə həqiqətən lazım olan, bizim ehtiyac duyduğumuz isə (buradakı xəbərlə əlaqəli) "nələr edə biləcəyimizi" vurğulayan xəbərlərdir. Bu, hökumətlərin xəbərlər məsələsini ən yüksək səviyyədə necə idarə etdiyidir.

Hökumətlərin ehtiyacı, hər hansı bir şey haqqında, sadəcə məlumat sahibi olmaq deyil. Onlar, həmçinin baş verən hadisələrə necə reaksiya verəcəklərini və hadisələrlə bağlı nələr edilə biləcəyini bilməlidirlər. Əgər biz adi vətəndaşlar olaraq bir şeydən xəbərdar ediliriksə, eyni zamanda oxuduğumuz xəbərlər və fəlakətlərlə bağlı nə etməli olduğumuza dair faydalı təkliflərdən də xəbərdar olmalıyıq. Təəssüflər olsun ki, bizə verilən xəbərlərdə mövcud problemlərin həlli ilə bağlı təkliflər barədə bizə məlumat verilməməsinin səbəbi media qurumlarının "funksional təkliflər"lə verdiyi xəbərlərlə müqayisədə "qorxu" və "ümidsizlik" tərkibli xəbərlər verildiyində daha çox pul qazanacağını bilmələridir.

İnsan təbiəti belədir. Xəbərləri azad bazarın insafına buraxdıqda xarab olmuş/təhrif olunmuş məhsullar almağımıza təəccüblənməməliyik. Bunu bir restoran nümunəsi ilə izah etmək olar. Əksər restoranlar, sağlamlığımız üçün zərərli olmağına baxmayaraq, bizə həddindən çox yağ və duz yedizdirir. Bunu kommersiya xarakterli olduqlarına və məhsullarının ləzzətli olmalı olduğunu düşündüklərinə görə edirlər. Biz də bunlardan xəbərdar olmalı və buna cavab olaraq düzgün olan nədirsə, onu etməliyik.

- Xəbərləri ilahi bir qüvvədən (göydən) alan qədim insanla xəbəri başqalarının hazırladığı mənbələrdən alan müasir insan arasındakı fərqlərdən danışa bilərsinizmi?

- Güman edirəm ki, ilahi qüvvə dedikdə, dinin əbədi təlimlərini nəzərdə tutursunuz. Əgər, həqiqətən nəzərdə tutduğunuz budursa, əslində vəziyyət bu şəkildə reallaşır: Dindar insanlar adətən hazırda baş verənlərlə o qədər də maraqlanmır. Çünki onlar gözəl sonluqla bitən çox-çox uzun bir hekayəyə inanır, bu fikirlə hərəkət edir və həyatlarını bu şəkildə davam etdirirlər. (Bu dinlər İslam, Buddizm, Hinduizm və s. ola bilər) Başqa sözlə, insanlar gündəlik hadisələrlə müqəddəs kitabara/təlimlərə inanmadıqları dərəcədə, həddindən artıq məşğul olmağa başlayır və onları çox vacib hesab edirlər.

- Kitabınızda "Elçilər hökumətlərə nəzarət etmək üçün məsuliyyət daşıdıqlarını söyləyirlər", deyirsiniz. Diqqətçəkən cümlədir. Bu məsuliyyəti necə izah edərdiniz?

- Bu suala cavab verərkən digər ölkələrlə öz ölkəm Böyük Britaniyadakı xəbərlər arasında bir xətt çəkməliyəm. Ümumiyyətlə, İngiltərədə xəbərlərə münasibət hökumətin bütün fəaliyyətlərinə son dərəcə düşməndir. Hakim fikir budur ki, hökumət tamamilə yalan danışır. Siyasətin içində olan hər kəs, buradakı anlayışa görə, iblisvari pisliyə malikdir və eyni zamanda oğru olmayan heç kimin siyasətçi ola bilməyəcəyinə inanılır. Digər ölkələrdə vəziyyət belə olmadığına görə sitat gətirdiyiniz cümləni başqa ölkələr kontekstində istifadə etməzdim.

- Post-həqiqət (post-truth - "post-həqiqət", həqiqətləri ümumi obyektiv dəlillər əvəzinə ümumiləşdirilmiş hisslər və inanclar toplusu ilə təsvir edən fəlsəfi və ya siyasi anlayışdır - tərc.) kontekstində bu gün reallığın əhəmiyyəti varmı? Xəbərlərin yeri nədir?

- Heç bir halda biz post-həqiqət dövründə yaşamırıq. Sadə dillə desək, siyasətçilərin, əgər "dünya düzdür" desələr, buna inanacaq insanların var olduğunu bildikləri bir dövrdə yaşayırıq, deyə bilərik. Belə bir dövrdə bütün namuslu insanların edəcəyi - həqiqətə sadiq qalmaqdır.

- Bəzən dayandığımız yer baxdığımız yeri inşa edir. Siz Londonda yaşayan bir yazar olaraq Şərqi necə görürsünüz? İstanbul, Qahirə, Şam, Qüds dayandığınız yerdən necə görünür?

- Mən dünyanı Şərq və Qərb kateqoriyalarına ayırmıram, belə düşünmürəm. Ancaq hər hansı bir yad/naməlum yerin həm heyrətamiz, həm də zəif başa düşülməsi adi haldır. O yad yer yeni insan kimidir. Onlarda sənin qüsurlarının bəzilərinin olmadığını düşünərsən, çünki onların da sənin kimi olduğuna inanmaq istəmirsən.

- Qədim dövrlər o dövrün insanları üçün toxunma, Orta əsrlər eşitmə, Yeni dövr isə rəsm və media ilə bərabər görmə dövrü idi. Sizcə, qarşıdakı dövrdə yeni insanlıq anlayışı necə olacaq?

- Bağışlayın, buna cavab verə bilmərəm...

Hazırladı: Nilufər HACILI

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 20 avqust.- S.6.