"Post-modernist sənətçi orta yaş

böhranından əziyyət çəkən modernistdir"

Yazar, şair və dramaturq Georgi Qospodinov 7 yanvar, 1968-ci ildə Bolqarıstanın Yambol şəhərində anadan olub. 1989-cu ildən bəri ən çox tərcümə edilən bolqar müəlliflərdən biri olan yazarın dörd şeir kitabı Milli Ədəbiyyat Mükafatına layiq görülüb. Seçilmiş şeirlərinin cildləri alman, portuqal, çex və makedon dillərində nəşr edilib.

Yazara beynəlxalq uğur gətirən "Təbii roman" kitabı 21 dilə tərcümə edilib nəşr olunub, bir çox yerli və beynəlxalq ədəbi mükafata layiq görülüb.

Hazırda Sofiya şəhərində yaşayır.

Bolqar şair və yazar Georgi Qospodinovla roman, modernizm və post-modernizm haqqında söhbəti təqdim edirik.

- "Təbii roman" ("Естественный роман", 1999) kitabınız haqqında çoxlu müxtəlif şərhlər edilib. Onu çox sevənlər də oldu, onda gözlədiklərini tapmayanlar da. Bəs, sizin bu romanı yazanda məqsədiniz nə idi? Oxuculara necə təsir etmək istəyirdiniz?

- Bu mənim ilk romanım idi, ondan əvvəl ancaq şeir yazmışdım. İnsan ilk romanını yazanda dünyanın bütün cəsarətinə sahib olur, hər cür riski gözə alır. Mən özümü romançı kimi görmürdüm və uğursuzluğa düçar olmağa haqqım var idi. Bu düşüncə adamı həmişə azad edir. Mən öz janrını aşan bir roman yazmaq istəyirdim; Gündəlik həyatın qeyri-adekvatlığı və ülviliyi, romanlarda adətən rast gəlinməyən şeylər haqqında roman. Söhbət bizim şəxsi və siyasi fərqlərimizdən gedir... Öz uğursuzluğumuzu necə izah edə biləcəyimiz haqqında bir roman. 90-cı illərin sonları idi, kitab 1999-cu ildə Bolqarıstan üçün çox çətin bir dövrdə çıxdı. Bu, çoxlu başlanğıcları olan, başlayıb fasilələr verən bir romandır, çünki ailələr yalnız romanın əvvəlində xoşbəxt olurlar, başlarına hələ ki pis hadisə gəlməyib. Düşünürəm ki, oxucular bu cəsarətə və məsumluğa, bəlkə də romanın məsumluğuna dəyər verib. "Təbii roman"ın artıq bir müddətdir ki, öz həyatı var və mən də onu hər zaman təqib edirəm. Məni dünyanın çox yerinə aparıb, çox adamlarla müqayisə etdirib, çox müxtəlif formalarda oxunub. İslandiyada onun həyat dolu roman olduğunu yazmışdılar. Halbuki mən dünyanın ən kədərli romanını yazdığımı düşünürdüm.

- Çağdaş ədəbiyyatda modern və post-modern kimi qələmə verilən çoxlu əsərlər var. Sizcə, bu iki janrı bir-birindən fərqləndirən nədir?

- Mən ədəbiyyat tədqiqatçısı olaraq əvvəllər post-modernizmlə məşğul olmuşam. Post-modernizm mənə bir şair kimi də maraqlı gəlirdi. Post-modernizm 1990-cı illərin bolqar ədəbiyyatında ilk dəfə və əsasən poeziyada meydana çıxıb. Nəhəng sosialist realizm irsinin öhdəsindən gəlməli olduğu üçün həlledici rol oynayıb.

Post-modernizm böyük ideologiyalara hörmət bəsləmir. Diktaturalarda yaxşı inkişaf etmir. Bu mənada istəməsə belə xüsusi siyasi məna daşıyır. Mədəni səviyyədə modernizm dünyanı yenidən təsvir etmək və yaratmaq üçün daim yeni yollar icad etdiyi halda ("yeni" və "yenidən" mühüm açar sözlərdir), post-modernizmdə biz açıq şəkildə dərk edirik ki, dünya bizdən çox-çox əvvəl yazılıb və redaktə edilib. Bu, bəzən müəyyən sarkazmın altında gizlənən qəribə kədər yaradır. Zarafat kimi deyə bilərik ki, post-modernist sənətçi orta yaş böhranından əziyyət çəkən modernistdir.

- Yazılarınızda Xorxe Luis Borxesi xatırladan çoxlu simvol və təsvirlər var. İnsanların başqa birinə çevrilmələri, əvvəlki mənlikləri ilə qarşılaşmaları, persona kimi öz adınızı istifadə etməyiniz... Kitablarınızda Borxesdən çoxlu sitatlar gətirdiyinizə görə məlum olur ki, Borxesdən təsirlənmisiniz. Lakin Borxesin "Dünya artıq sehrli deyil. Tərk edildin" sözünə qarşılıq olaraq 2017-ci ildə "Məni yalnız vulqar şeylər maraqlandırır" deməyiniz daha realist bir perspektiv təqdim edir. Bu da Borxesvari bir sual olacaq: Kimin tərəfindəsiniz, Borxesin, yoxsa özünüzün?

- Güman edirəm ki, özümün. Amma Borxes və nənəmin səsi (eyni şəkildə) həmişə mənimlədir. Qaranlıqdakı səslər. "Kədər Fizikası" ("Физика на тъгата", 2012) əsərimdə Minotavr və labirint göründüyü üçün Borxes adlı Minotavr olmasa olmazdı. Qeyri-müəyyənlik hissi yaradır, çoxlu çıxış və ehtimal imkanları vəd edir, Borxes bunu edir. Mənim üçünsə reallıqla barışmaq dediyimiz şey həqiqətən vacibdir. Nəticə etibarilə ədəbiyyat və hekayə yazmağın mənası; rahatlamaq, həyat tərəfindən ovsunlanmış şeyləri yenidən sehrləmək, qırılanları yapışdırıb reallıqla uzlaşdırmaq. Kağıza yazdığım ilk şey dəhşətli yuxu idi. Nənəmə başa salmağa çalışanda mənim 6-7 yaşım var idi, o deyirdi ki, yuxuları danışmaq olmaz, yoxsa gerçəkləşir. Belə olan halda yazmaq qərarına gəldim. Yazmağımın əsas səbəbi qorxudur. Bir də zamanın axışını dayandırmaq cəhdi. Axı kitablarımız zaman kapsulları və ya ən qiymətli əşyalarımızı yığdığımız kiçik çamadanlardır. Çünki biz daima qiyamət və xilas olunmağın astanasındayıq.

- Nostalji anlayışı hər iki romanınızda kifayət qədər aydın görünür. Hər ikisində də personajlar özlərinin və ya başqalarının xatirələri ilə, lakin həmişə keçmişdə yaşayırlar. Bu romanlar formaca son dərəcə "çağdaş" olsalar da, mövzuları keçmişə əsaslanır. Bu ziddiyyət əvvəlcədən planlaşdırılmış bir şey idi, yoxsa təsadüfən baş verib?

- Xüsusilə indiki dövrdə nostalji çox aktual mövzudur, ona görə də çox da ziddiyyətli olduğunu düşünmürəm. O hər yerdə var, xüsusən də qlobal pandemiya ilində. Köhnə filmlərə baxırıq, köhnə opera və konsertləri yükləyirik, Feysbukda köhnə şəkilləri paylaşırıq. Bokkaçonun "Dekameron"unun, Kamyunun "Taun" əsərlərinin yenidən bestsellerlər arasında olduğu deyilir. Dünənə aid olan itirilmiş dünyaya qarşı dəhşətli həsrət hiss edirik. Bu kədər və həsrət son on-iyirmi ilin havasında var. Bəlkə də bu, yeni əsrə qədəm qoymaqla bağlıdır. Biz yenə də köhnəyik, XX əsrə aidik. Ən sevdiyim insanlar və yazarlar oradadır. Yeni romanımın adı "Zaman bunkeridir" (“Time Bunkerd”) və o əsər, məhz bu mövzuda yazılıb. Keçmiş sığınacaq ola bilərmi və bu nə qədər təhlükə ola bilər? İndiki zaman artıq bizim evimiz deyilsə və gələcək də bizi rədd edəndə harda gizlənəcəyik?

- Bu çağda yaşayan yazarın yazı macərası keçmişdə yaşayan yazarlardan nə ilə fərqlənir? Yoxsa yazı prosesi hər dövrdə eynidir?

- Hazırda problem diqqətimizi yayındıran hər şeydən, xüsusən də sosial şəbəkələrdən özümüzü qorumaqdır. "Kədərin Fizikası"nın bir bölümünü monastrda yazmışdım. Təcrid olunmuş yerlərdə yazmaq üçün hər dəvəti qəbul edirdim, özümə sığınacaq axtarırdım. Dünya indi daha boşboğazlıq səviyyəsindədir. Sözlər ətrafımızda daim bir-birinə qarışır və öz fikirlərimizi eşitmək daha çətin olur. Düşünürəm ki, fərq buradadır. Yoxsa, ağ səhifə və ağ ekran qarşısındakı tənhalıq həmişə olduğu kimi qalır.

- Yaxşı, sizcə, yaşadığımız bu dövrdə hələ də orijinal əsərlər yaratmaq mümkündürmü? Yeni olan hər şeyin sonuna çatdıq?

- Bəli, bunun hələ də mümkün olduğuna inanıram. Ona görə yox ki, subyektlər sonsuzdur, əksinə son dərəcə məhdud saydadır və düzünü desəm, onlarla çox maraqlanmıram. Amma digər tərəfdən, hər danışanın səsi fərqlidir. Hər bir şəxsi hekayə, bütün digər hekayələrə bənzəsə belə, yeni məna ifadə edəcək şəkildə danışıla bilər və ya köhnə mənasını elə təkrarlayar ki, tanımadığımız bir insanı ağlada və ya güldürə bilər. Möcüzə buradadır. Hekayələr gözəgörünməz bir insan cəmiyyəti yaradır, heç vaxt görüşməyəcək olsalar belə, digər insanlara nisbətən bir-birinə daha yaxındırlar.

- "Bu günlərdə hər şey "post", sanki hər birimiz keçmişdə özünəməxsus adı olacaq qədər həqiqi bir şeyin dipnotlarıyıq", deyir Marqaret Etvud. "Həqiqət" çoxdan bəri məlum ola və söylənə bilər? Əgər həqiqət dediyimiz şey heç vaxt kəşf edilməyəcəksə, niyə biz nəyisə söyləmək üçün yeni və fərqli yollar axtarırıq? "Unikal"ı yaratmaq üçün niyə bu qədər səy göstərilir?

- Bəlkə də ona görədir ki, yaşamaq hər gün təkrar-təkrar məna əldə etmək deməkdir. Sivilizasiya bu qədər inkişaf etdiyi halda, bu qədər müdrik, rəssam, yazardan sonra bu gün hardasa kimlərsə başqalarına qarşı ittiham irəli sürür, insanlar öldürülür. İnsaniliyin hüdudları içində qalmaq, bu incə xətti keçməmək zəmanəmizin ən çətin müharibəsi kimi başa düşüləcək. Axı ədəbiyyat bunu edir. Biz özümüzə insan olduğumuzu və arxamızda uzun bir tarixə sahib olduğumuzu xatırlamaq üçün hekayələr yazırıq. Xaosdan və ölümdən qaçmaq üçün hekayələr yazırıq.

- Son olaraq, sizcə, pandemiyanın ədəbiyyata təsiri olacaqmı? Bu vəziyyəti ətraflı müzakirə edə biləcəyimiz mərhələyə çata biləcəyikmi?

- Defonun "Vəba ili gündəliyi" hadisələrdən əlli il sonra ortaya çıxıb. Kitablar indi çıxmağa başlayıb, amma yenə də müəyyən vaxt keçəcək. Ədəbiyyat həmişə fəlakətlərə, epidemiyalara qalib gəlib. Daha sonra onları hekayəyə çevirib. Ədəbiyyatın möcüzəsi budur. Xüsusilə bu gün belə möcüzələrə ehtiyacımız var. Ona görə də ədəbiyyatın gələcəyini yaxşı görürəm.

Hazırladı: Nilufər Hacılı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2022.- 29 oktyabr.- S.31.