Bədii sözün keşikçisi

Vaqif Yusifli haqqında düşünəndə yadıma bir rəhmətlik şairin sözü düşdü: "Mənə deyirlər təvazökar ol. Təvazökar olaram e, amma bunu kim biləcək?"

Vaqif Yusifli bu sözün ən müstəqim mənasında təvazökar insandır, amma təvazökarlığının dəyərləndirilməsi onu heç vaxt qayğılandırmır. Vaqif səs-küysüz, gurultulu şüarlarsız, şok iddialarsız, sensansion bəyanatlarsız, sadəcə, ədəbiyyata xidmət edir. Mən onu söz sənətində həqiqi dəyərlərin keşikçisi adlandırardım. Bəzən elə olub ki, hansısa bir şairin ya nasirin yaradıcılığı diqqətini Vaqifin onun haqqında yazdığından sonra çəkib. Məsələn, nə yazıq ki, erkən itirdiyimiz çox istedadlı şairə Nisə Bəyimin şeirləriylə mən ilk olaraq Vaqifin onun haqqında yazısından tanış oldum, sonra şairənin başqa kitablarını oxudum və mən də onun haqqında yazı yazdım.

Həmişə bu fikirdə olmuşam və bunu dəfələrlə demişəm, yazmışam ki, tənqid - ədəbiyyatın ən çətin sahəsidir və tənqidçi istedadı ən nadir istedadlardandır. Ancaq mən "tənqid" sözünün özünü qəbul etmirəm. Məndən olsa "tənqidçi" sözünü "təhlilçi" sözüylə əvəz edərdim. Çünki bədii əsərə obyektiv qiymət verərək "tənqid" adıyla kimisə yıxıb-sürümək deyil. Və eyni cür kimisə yersiz, şit təriflərlə göylərə qaldırmaq deyil. Bu peşəni seçənlərin müqəddəs vəzifəsi "düzü düz, əyrini əyri" yazmaqla ədəbiyyatı tənzimləməkdir, ədəbi əsərləri TƏHLİL etmək, açmaqdır. Tənqidçi, ya tərifçi yox, təhlilçi. Bəzən əsl təhlilçi yazıçının özünün belə dərk etmədiyi, amma sövq-təbii duyğularla əks etdirdiyi mətləbləri açıb müəllifin özünə göstərə bilər. Təhlilçinin müqəddəs vəzifəsi, ümumən, ədəbi prosesi diqqətlə izləmək, milli söz sənətini başqa ədəbiyyatlarla, başqa sənət sahələriylə, ilk növbədə teatr və kinoyla müqayisədə şeirin, nəsrin inkişaf yollarını araşdırmaq, ədəbiyyatı hər növ büdrəmələrdən qorumaqdır. Bir sözlə bədii sözün keşiyində durmaqdır. Artıq yarım əsrdən artıqdır ki, Vaqif Yusifli məhz bu işi şərəflə, namusla, gündəlik zəhmətiylə görməkdədir.

Vaqif Füzuli şeirinin pərəstişkarıdır, saatlarla Füzuli qəzəllərini onların mənasını dərk edə-edə, sirlərini aça-aça əzbər deyə bilər. Mənə elə gəlir ki, Füzuli Vaqifçün ədəbiyyatda bir növ məhək daşıdır. Əlbəttə, bu o demək deyil ki, hamı - şair də, nasir də, dramaturq da Füzuli üslubunda yazmalıdır. Yox. Füzuli yaradıcılığının dərinliyi və içdənliyi bütün türkcə yazanlarçün örnəkdir, əlçatmaz örnək.

Xəlqə ağzın sirrini hərdəm qılır izhar söz.

Bu nə sirdir kim, olar hər ləhzə yoxdan var söz?

Artıran söz qədrini sidqilə qədrin artırar

Kim nə miqdar olsa, əhlin eylər ol miqdar söz.

Mənə elə gəlir ki, Füzulinin bu beytlərini Vaqif Yusiflinin bütün yaradıcılığına epiqraf qoymaq olardı. Tənqidçilərlə bağlı belə bir lətifə var. Deyir, tənqidçinin özü üçün nə daha faydalıdır: bir yazıçını kəskin tənqid etmək, ya tərifləmək, mədh etmək? Cavab verirlər: Əlbəttə, kimisə sərt tənqid tənqidçi üçün daha faydalıdır. Niyə? Ona görə ki, birin tərifləyəndə tək bir o özü razı qalır, bütün başqaları rəncidə olurlar. Amma kimisə amansız tənqid edəndə o özü, əlbəttə, pəjmürdə olacaq, amma bütün başqa həmkarları ləzzət alacaqlar. Bu sözlər, əlbəttə, zarafatdır. Yazıçıların əksəriyyəti, kimisə, başqasını tərifləyəndə qısqanmırlar ya kimisə əsassız tənqid edəndə sevinmirlər. Və həqiqi sözün keşiyində duranlar da heç vaxt bu "müdrik" məsləhətlə davranmırlar.

Vaqif Yusifli ədəbi əsərlərə məhz yüksək bədii zövq, professionallıq, insaf və ədalət naminə qiymət verməyi, təhlil etməyi bacaran, xeyirxah və tələbkar ədəbiyyat keşikçisidir.

Sənə yeni-yeni uğurlar, Vaqif!

Həmişə əsl ədədiyyatın keşiyində belə sayıq dayan.

ANAR

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 21 aprel.- S.11.