“Sonuncu oxucusu qalana qədər

ədəbiyyat əsla ölən deyil...”

Vladimir Sorokinin 2015-ci ildə nüfuzlu "Kommersant" qəzetinin müxbiri Andrey Arxangelskiyə verdiyi müsahibə

Vladimir SOROKİN (Vladimir Georgiyeviç Sorokin) - 1955-ci ildə doğulub. Rus nasiri, ssenaristi, dramaturqu və rəssamıdır. Çağdaş rus ədəbiyyatında konseptualizm və sos-artın ən parlaq nümayəndələrindən biri sayılır.

- Bu yaxınlarda sizi Venesiyada performans göstərərkən gördüyümü xatırladım: onda siz yırtıcı heyvan kürkünə bürünmüşdünüz, əlinizdəki dəyənəkdən isə klaviatura sallanırdı... Bunu edərkən siz kimlə və nəyə qarşı mübarizəyə qalxmışdınız?

- Mən sənət aləmində insanın məhz miqyası uğrunda savaşa qalxmışdım. Sənətin texnologiya ilə əvəzlənməsinə, "sənətin bir proses kimi" və "sənətin bir nəticə kimi" qavranmasına qarşı çıxmışdım. Bu yolla mən sənətin fırçaya, kətanla üzlənmiş çərçivəyə, boyalara, ustalığa, üşüyən naturaçı xanımlara, molbertin üzərindən asılan şlyapaya dönüşünə bir çağırış etməyə çalışırdım...

- Yazıçı Vladimir Sorokinin yaşını öyrənən insanlar heyrətə qapılıb, sual edirlər: "Ola bilməz, canım?!" Siz özünüz necə, buna heç təəccüblənirsiniz?

- Yox. Bir qədər qəribə səslənsə də, tam səmimiyyətlə deməliyəm ki, mənim daxili dünyam hələ də öz tələbəlik illərimdə ilişib, qalıbdır. Buna bir çarə də yoxdur. Daxilən mən həmişəlik bir tələbə olaraq qalacağam. Buna hər hansı əncam da çəkə bilmirəm. Ədəbi tərzdə desəm, mən "o yaşanmış illərin hər hansı ağırlığını, yükünü" əsla hiss eləmirəm. Yəni zərrəcə böyüməmişəm.

- Bəs niyə məhz tələbəlik dövründə?

- Bəlkə ona görə ki, sovet orta məktəbindəki (axı mən üç ayrı məktəbdə oxumuşdum) dəhşətli təhsildən, sovet dövrü üçün "normal" sayılacaq uşaqlıq dövrümdən sonra mən düz dörd il boyu azad həyat tərzi sürdüm: Moskvada keçirdiyim o uğurlu, bəxtəvər illər ərzində mən həm sevgi, həm erotika, həm narkotika, həm ədəbiyyat, həm boyakarlıq, həm də musiqi sahələrində özüm üçün bir xeyli kəşflər etdim, hard-roka və ya sürrealizmə könül bağladım. Həmin dövrdə "samizdat" nəşrlər də həyatımızın adi normasına çevrilmişdilər. Bir sözlə, tələbəlik illəri - həmişə azadlıqla eyniləşdirilir. Bir çoxları o illəri qızıl dövr adlandırır. Elə andeqraund aləminə də mən o illərdə girə bildim.

- Vikipediyaya göz atarkən, ilk hekayənizi 1969-cu ildə yazdığınız diqqətimi çəkdi. Bunu necə başa düşək?

- Heç şübhəsiz, bu, bir yanlışdır. Hələ məktəb illərində yazdığım və sinif yoldaşlarımın arasında dolaşaraq, it-bata düşən bir hekayəm var idi. Ancaq ilk ciddi mətnlərimi mən 1979-80-ci illərdə qələmə almışam. Yəni onları yazarkən mən artıq şüurlu bir fəaliyyətlə məşğul idim. Ona qədərkilər isə sırf əyləncə xarakteri daşıyırdı. Gah erotika, gah elmi fantastika, gah da ov sərgüzəştləriylə bağlı idi ilkin mətnlərim. Yazarkən sən deyən gücənmirdim deyə, onları çox ciddiyə də almırdım. Amma rəssamlıqla mən ciddi şəkildə məşğul olurdum.

- Sizin yaradıcılığınızı Rusiya ədəbi həyatının son otuz illik dövrü üçün hələ də ən başlıca hadisə sayırlar. Bu məqamı vurğulamaqla, mənim sizə tərif söylədiyimi düşünməyin, çünki bu - əslində bir problemdir. Siz nəinki 1990-cı illərin, hətta öncəki, senzuradan qurtulmuş sovet sənətinin də yetirməsi sayılırsınız. Onda belə çıxır ki, ötən müddətdə rus ədəbiyyatında prinsipial baxımdan yeni heç nə meydana çıxmayıb?! Axı bu, normal hal sayıla bilməz.

- Andrey, bu fikrə şərh verməyəcəyəm... Yaxşı olar ki, biz başqa müəlliflər barədə danışaq. Ən müxtəlif Avropa ölkələrinə səfər edərkən mən də öz tanışlarıma eyni sualı ünvanlayıram: "Çağdaş rus ədəbiyyatından nələri oxuyubsunuz?" Həmin sualla vaxtilə mən köhnə dostum, alman slavyanşünası, öz işinin əsl peşəkarı İqor Smirnova da müraciət eləmişəm. O, yığcam şəkildə demişdi: "Postsovet ədəbiyyatını heç oxuya bilmirəm, çünki o, orijinallıqdan uzaqdır". Bu mövqe ilə mən də razıyam. Çünki postsovet nəsri bir növ özündən əvvəlki nailiyyətlərin qırıntılarından ibarətdir. Problem də elə bundadır. Yeni nəşr olunan hansısa romandan beşcə səhifə oxuduqdan sonra mən də onu bir kənara qoyuram. Çünki içimdəki marağı heç cür körükləmir. Onda belə çıxır ki, yaza bilənlərimiz yoxdur? Axı adamların yazdığı kitablar çap olunur, alınır və oxunur.

Ədəbi həyatın nəbzini daima yoxlayan, bizim əfsanəvi naşirimiz Saşa İvanova da mən bu sualı verdim: axı hara qeyb olub bizim yeni ədəbi ulduzlar? O da dedi ki: "Bilirsən, Volodya, bu problem ulduzlarla yox, səmanın... özü ilə əlaqəlidir". Əslinə qalanda, adam tamamilə haqlıdır. Axı indi heç kim ədəbiyyatdan ekzistensial tapıntı və sarsıntılar ummur. Ondan umulan ya komfortdur, ya da eyforik unutma. Əslində isə bunların ikisi də elə eyni şeydir.

- Demək istəyirsiniz ki, bu - ədəbiyyatın sonudur, eləmi?.. Onun təkrar dirçəlməsi üçün obyektiv şərait yoxdur? Bu, prinsipial baxımdan ədəbiyyatın süqutu deyildirmi? Yoxsa bir az da gözləmək lazım gələcək?..

- Vallah, bu sonla, süqutla bağlı mən bir şey deyə bilmərəm: sonuncu oxucusu qalana qədər ədəbiyyat əsla ölən deyil. Ümid etmək istərdim ki, bu, hansısa bir zolaqdır... İrəlidə nə baş verəcəyini isə söyləmək müşküldür. Çünki hazırda rəqəmsəl və vizual texnologiyalar insanoğlunu fasiləsiz şəkildə cürbəcür sınaqlara çəkir. İnsan isə plastik məxluqdur, sınmasa da, əyilib-burulur. Ən axırda bu əyilib-burulmalar nəticəsində düşəcəyi şəkildən yəqin bir gün onun özü də iyrənəcək. Baxın, məhz onda, bəlkə də, hamı vizual aləmdən bezəcək və təzədən verbal (sözlü - A.Y.) xəyallara, sözlə özünüifadəyə könül bağlayacaq. Məhz onda insanoğlu özünə dönəcəkdir. Əcəb utopik səsləndi, deyilmi?..

- Təxminən 40-50 il əvvəl ədəbi cərəyanlardan birinə, yəni konseptualizmə, məxsus əlamət hazırda ümumi xassəli bir qaydaya çevrilibdir. Belə çıxır ki, hər şeyə rəğmən, bütövlükdə söz adamının iş sistemi dəyişikliyə məruz qalıbdır. Yazıçı əmindir ki, alma ağacının kölgəsində oturub, yazsa, onun mətni ruhən ya Turgenevinkini xatırladacaq, ya da Şukşininkini.

- Haqlısınız. Şəxsən məndən soruşsaydınız ki, müasir yazarların çoxusunun çatışmayan özəlliyi nədir, "özünəməxsus dünyaları" cavabını verərdim. Şərti yanaşsaq, onlar özgəyə aid mebel və əşyalardan yararlanır, özlərininkini isə nə kəşf, nə istehsal, nə də təmir etmək istəyirlər. Məsələn, Prilepinin kitabını oxuyanda orada rastına çıxan palıd oduncaqlı stulların sənə sovet nəsrindən tanış gəldiyinin, ancaq onlara təzədən parlaq lak təbəqəsi və gözoxşayan üzlük qumaş çəkildiyinin fərqinə varırsan. Halbuki biz ədəbiyyatda təkrarsız cəhətlər arayırıq. Platonov, Xarms, Bulqakov, Şalamov, Saşa Sokolov, Mamleyev isə məhz təkrarçılıqdan uzaq sənətkarlardır.

Hərçənd oxşar romanlar oxumağı sevən oxuculara da rast gəlinir. Amma bu, ədəbi fitnesin bir növü sayılmalıdır. Baxırsan ki, eyni yazıçı hər il konveyer işlədirmiş kimi, adama hər barədə tanış gələn, amma guya öz növbəti romanını nəşr etdirir. Yəni pop-ədəbiyyat konveyeri fasiləsiz işləyir. Halbuki mən ədəbiyyatda təknüsxəli, təkrarsız istehsalın tərəfdarıyam. Etiraf etməliyəm ki, son vaxtlar könlümə yatan cəmi iki roman olub: bunların biri Ellisin "Qlamorama"sıdırsa, digəri də Littelin "Lütfkar"ıdır. Yeri gəlmişkən, bəs siz özünüz kimləri oxuyursunuz, kimlər diqqətinizi çəkib?

- Dmitri Danilov. Onu da deyim ki, o, öz mövqeyinə görə tamamilə mühafizəkar birisidir. Ancaq, sizi çıxmaq şərtiylə, o, bəlkə də, yeganə rus yazıçısıdır ki, əsərindəki ifadə dili - əsərin məhz qəhrəmanıdır. Onun yazı dili avtomatik, yəni daxili düşüncə dilidir.

- Onu mütləq oxuyaram.

- Sizin nəsrinizlə bağlı deyəcəyim bu fikir bir qədər absurd səslənə bilər: əvvəllər insanoğlu sizi az, ya da çox dərəcədə maraqlandırırdı. Hətta dəhşətli, əcaib-qəraib olsa belə, hər şey hansısa insanın ətrafında dönüb-dolanırdı. Siz onun təsvirinə can atırdınız. Sonradan insanı bir mənada kənara atdınız. "Buz trilogiyası"ndan sonrakı əsərlərinizdə siz insanı hansısa konsepsiyanın, tarixin, mistik durumun və daha nələrin, nələrin əsirinə çevirdiniz. Belə qənaətə gəlmişəm ki, siz individuumdan tamamən çiyrinibsiniz. "Çovğun" povestinizdə insana bir qayıdış meyli diqqəti çəkməkdədir. Əsərdəki o doktora qoşulmaqla, siz də (şərti mənada!) gah ora, gah bura gedibsiniz, ən axırda isə belə təəssürat yaranır ki, onu da yarı yolda və taleyin ümidinə buraxıbsınız.

- Ayaqlarını don vursa da, ən azından o doktor sağ qalır... Əslində isə... özümlə bağlı mən orada az şey görə, sezə bilirəm. Hər şeyə rəğmən, həyatım boyu intuisiyamın diktəsiylə hərəkət etmişəm, əgər hansısa işə girişmişəmsə, onda sırf bir medium (falçı, öncəgörən - A.Y.) kimi davranmışam. Bu səbəbdən də iş başında ikən özünüanalizlə əsla məşğul olmuram. Sadəcə hansısa konstruktiv məsələlərin həllinə köklənirəm. O ki qaldı mətn yaratma prosesinə, mən heç vaxt "bax, burada insanoğlundan uzaqlaşmalı, burada isə... ona azacıq yaxınlaşmalıyam" kateqoriyalarına riayət eləmirəm. Bəli, bu - yetərincə mürəkkəb bir prosesdir, onu kiməsə izah etmək, başa salmaq xeyli qəliz məsələdir. Əgər bilsəydiniz ki, ədəbiyyat hansı zir-zibildən... anladınız da? Düzünə qalsa, biz ədəbiyyatın hansı zir-zibildən sıyrılaraq, meydana çıxdığını da dəqiq anlamaqda acizik. Freyd də bu barədə nələrsə söyləyib, ancaq inanmıram ki, o da hər xüsusda haqlıdır. Əgər siz (gülür)... antropoloji məzmunlu bir sual veribsinizsə... Onu da vurğulamalıyam ki, hə, sovet adamı ilə müqayisədə postsovet dövrünün insanı məni daha betər məyus elədi. Çünki sovet adamının içində müəyyən bir ümid qığılcımı vardı - inanırdı ki, içindəki "sovet, bayağı dərəcədə sovet" maneəsini o, gec-tez aşacaq və siyasi quruluş dağılınca, bu proses də bitəcək. İndi isə məlum olur ki, XX yüzildə kütləvi terrorla müşayiət olunan elə mutasiyalar baş veribmiş ki, o qorxunc seleksiyaların genetik qurbanı sayılan postsovet dövrünün insanı nəinki canındakı sovet irinindən qurtulmağa çalışır, tam əksinə, onu özünün təptəzə qanı kimi dəyərləndirir. Ancaq o cür qana sahib insan da uzaqbaşı bir zombi sayıla bilər. Bu səbəbdən də o, öz ətrafında normal sosium (sosial mühit - A.Y.) yaratmağa qadir deyil. O, olsa-olsa, absurd teatr yarada bilər.

- Son ilyarımlıq dövrdə sizin uydurduğunuz o "Telluriya" məkanında yaşadığımızı etiraf eləməyimiz artıq adi bir qənaətə çevrilibdir. O əsərdən öyrəndik ki, ekstremal istirahət eşqinə düşən turistlər protosovet, başqa sözlə, təzədən bərpa olunmuş "xalq respublikalarına" yollanmağa üstünlük verirlər. Ta 2014-cü ilə qədər bütün bunlar oxuculara utopiya kimi görünürdü. Sonrakı dönəmdə isə sizin xəyal məhsulunuz (əslində isə öncəgörmənizin məhsulu!) sayılacaq bütün qalan məqamları da hamı bir reallıq kimi qəbul elədi. Bütün bunları uydura bilməniz sizin özünüzə dərin qorxu hissi aşılamır ki?

- Andrey, verdiyiniz bu sonuncu sualın özü də, inciməyin, artıq banal bir şey sayıla bilər. Yox, bunlar mənə qorxu hissi aşılamır, əsla aşılamır... Həyat ədəbiyyatdan qat-qat sərtdir. Həm də həyatda baş verənlərdə Telluriyaya xas nişanələr tapmaq xeyli dərəcədə asanlaşıbdır. Məndə elə bir hiss var ki, biz nəhəng bir gəminin sərnişinləriyik, onun göyərtəsi ləngər vurur və az sonra gəmi böyrü üstə çevriləcəkdir. Həm də bu fikir təkcə "Rusiya" adlanan gəmi üçün keçərli deyildir. "Avropa" adlı gəmidə də mebellər öz həmişəki yerlərindən sürüşməyə başlayıb, hərçənd onun göyərtəsindəkilər hələ də ora-bura var-gəl edir, rəqs meydançasındakılar əylənməkdən, bardakılar isə içki içməkdən əsla qalmırlar.

- 1980-90-cı illərdə yazdığınız bütün kitablarda - əgər bunu doğru anlamışamsa - siz hər birimizin içində gizlənən qəddarlıqdan söz açıbsınız. Əsərlərinizin qiraətindən gəlinəcək yeganə doğru qənaət - insanın öz-özünə də ehtiyatla yanaşmağa başlaması fikridir. Hər birimizin ruhunda, sən demə, bir cəhənnəm uyuyurmuş və onu nə cürsə cilovlamaq gərəkmiş. Hazırda, yəni bu son ilyarım ərzində isə hər şeyi öz girdabına alan ictimai bir fenomen meydana çıxıb və bu, hər hansı motivasiyadan məhrum olsa da, özünü maneəsiz şəkildə büruzə verən amansızlıqdır. Həm də o, daha fiziki yox, məhz mənəvi səciyyə daşıyır.

- Ontoloji səciyyə daşıyır. Rus qəddarlığının əsrlərə sığacaq qədər uzun bir tarixi var. Hazırkı, yəni postsovet amansızlıq da eyni mövzunun bir az fərqli variasiyalarıdır. Onun təsirini hamımız sırf enerji səviyyəsində sezir, hiss edirik və bunu söyləyərkən mən nə televerilişləri, nə siyasəti, nə də hərbi əməliyyatları nəzərdə tuturam. İnsanların küçədəki, metrodakı, sükan arxasındakı davranışlarını qəsd edirəm... Məncə, bunun özündə də biz, ümumilikdə götürəndə, cəmiyyətin təkcə öz tarazlığını, stabilliyini deyil, məhz gələcəyə bəslədiyi ümidlərin puç olma nişanələrini görməliyik. Bu, heç də bizim "başqalarından daha qoparaqlı olmamızdan" irəli gələn yeni imperiya qurmaq ideyamızla və ya hər tərəfdən düşmənlərlə əhatələndiyimizlə də bağlı deyildir: bu - daha dərin bir problemdir. Bu, mindiyimiz gəminin yana əyilməsiylə bağlıdır. Axı zəlzələ başlayanda da bütün məxluqların canını dəhşət hissi bürüyür. Ancaq onlardan bəziləri ulayırsa, digərləri dişlərini qıcayır. Odur ki... içimdə nəyinsə yaxınlaşdığı hissi var. Həm də o hiss təkcə mənə xas deyildir.

- "Telluriya"da gələcək dövrə aid bir çox tiplər təsvir olunub, ancaq aralarında bircəciyi çatmır: bu, bizə o real vəziyyəti bəxş edən və mənim şərti olaraq "katastrofik tip" adlandırdığım kəsdir. O şəxs işlənmiş hansısa günah əməllərə görə bütün dünya-aləmin cəzalanmasını, yerlə-yeksan olmasını arzulayır. Həm də o əsnada onda özünüqoruma instinkti də özünü yerli-dibli büruzə vermir. Həm 24 illik aradan, həm də görünməmiş nailiyyətlərdən sonra belə reaksiyanı siz nə ilə izah edərdiniz? Axı hazırkı dönəmdə ilk dəfə rus insanının əli bütün əvvəlki dövrlərlə müqayisədə daha çox şeyə çatır.

- Məsələ də ondadır ki, insanlar onları gələcəkdə daha firavan, nizamlı bir dünyanın gözlədiyini hiss eləmir və sezmirlər. Krım məsələsindən sonra Rusiyanın düşdüyü vəziyyətin tam ciddiyyətini görməzlikdən gəlmək üçün gərək əsl danabaş olasan axı. Cavanlardan vaxtaşırı eşitdiyim qənaət budur: "Burada məni heç bir istiqbal gözləmir". Ölkəni tərk etmək barədə söhbətlər adi şeyə çevrilib. Bütün bu nəhs gözləntilər ucbatından da toplumun əsasları sarsılmağa başlayıb. Postsovet insanı niyə özünə bunca nifrət bəsləsin axı? Çünki nə umduğu o azadlığa hələ qovuşubdur, nə də iqtidar prinsipini dəyişdirə bilibdir. Hakimiyyət vaxtilə necə vampir idisə, eləcə də qalıbdır.

- Onda gəlin, bu şərə məhz nəyin qarşı çıxmalı olduğu barədə danışaq. Son dövrdə etiraf olunur ki, biz dinc əxlaqdan, sülh (barışıq) ənənələrindən, başqalarıyla dinc yanaşı yaşama konseptindən yerli-dibli məhrumuq. Halbuki vaxtilə cəmiyyətimizdə: "Dünyaya - sülh, davaya - yox, "Dostluq" (pioner) dəstəmizin şüarı budur" kimi devizlər də az olmayıbdır. Ancaq nüvə bombası şəklinin üzərindən çalın-çarpaz xətlərin çəkildiyi və sülh göyərçininin təsvir olunduğu bütün o plakatlardan sonra da dünyaya sırıdığımız sülh ideyası daxili məzmundan məhrum, içiboş bir şey çıxdı.

- Sanki biz dostluq anlayışından tamamilə xəbərsizmişik. Mən Sovet hökumətinin hamı ilə "dirsək təması" qurmasını nəzərdə tuturam... Hər yerdə körüklədiyi o dostluq ideyaları ilə əslində hakimiyyət ilk növbədə öz-özünü aldadırdı. Kommunal mənzildə yaşayanlar arasındakı dostluq adətən məcburi xarakter daşıyır. Məncə, biz indinin özündə də dünyanın hətta atomlarına qədər parçalanmış, yad fərdlərdən ibarət bir cəmiyyətinə sahibik. Yeri gəlmişkən, Andrey, sovet dövründən biz nə qədər uzaqlaşırıqsa, o, şəxsən mənə daha eybəcər və dəhşətli görünməyə başlayır. O, həqiqətən də bir Şər imperiyası idi. İqtidarın xalqla fasiləsiz davası və başlının başını saxlamağa çalışdığı bir ölkədə "Dünyaya - sülh!" çağırışı bəyəm hədsiz gülünc səslənmirmi?!

Hazırda qarşılaşdığımız bəlaların bir çoxu Sovet quruluşundan miras aldığımız psixoloji komplekslərdən irəli gəlir və bu yerdə mən özüm üçün səciyyəvi sayılacaq bənzətmədən yararlanmağa məcburam: öz sovet mirasımızı biz vaxtında, yəni 1990-cı illərdə həmişəlik dəfn eləyə bilmədik. Dəfn olunmadığı üçün o da həm mutasiyalı, həm də yarıçürümüş halda sonrakı həyatımızda təkrar zühur elədi. Odur ki, həmin əcaib məxluqla indi yanaşı yaşamağa məhkumuq. Fiziologiyasına, sinir mərkəzlərinə yaxından bələd olan tiplər isə onu görünməmiş bir məharətlə oyatmağa, diriltməyə nail oldular. Gərəkli nöqtələrə lazım bildikləri iynələri sancdılar. Bu sayədə bizim öz milli vudumuzu yaratdılar. Bu eksperimentin sonuclarının gələcəkdə müsibətlərə yol açacağından mən hələ də qorxuram.

- Bəs nifrətin o yeni dilini necə, heç mənimsəyirsinizmi? Axı bənzər məsələlərdə siz sərrafsınız.

- Heç nədə olmasa da, ölkəmiz nifrət dili baxımından həmişə zəngin sayılıb. Bunun şahidinə çevrilməkdən ötrü pik saatda sovet avtobusuna bircə kərə minmək də yetərli idi. Ələdüşməz material yığa bilərdiniz! Həm də bu məsələdə xüsusi diqqət-filan da gərəkmir, çünki qulağım yetərincə həssasdır. Ancaq indiki və rəsmi səviyyəli nifrətdə yeni imperiya iddiaları da sezilir... Bu çılğın və ədəbsiz dilin ardında əslində biz isterika və bir az da zəiflik sezə bilərik. Yəni elə bir təəssürat yaranır ki, sanki adamlar dişlərinin dibindən çıxanı bir-birinə məhz indi deməyə çalışırlar, çünki sabah buna görə və bir başqasına çımxırmağa (bəlkə də!) fürsət tapmaya bilərlər. Hər şeydə bir vurnuxma, əcələlik hiss olunur. Əgər bu davranışı o köhnə totalitar rejimlərlə tutuşdursaq, görərik ki, vaxtilə bunları bizə sırıyanlar sabahkı günə inam hissi aşılamağı da unutmurdular. Kütləvi terror da buna rəvac verirdi. Onlar əmin idilər ki, "dəmir pərdə" mövcud olduğu müddətcə gələcəklə bağlı zəmanət də məhz onların ixtiyarında qalacaq. Bu inam hissi "Pravda" qəzetinin hər bir sətrinə hopmuşdu. Odur ki, indi telediktor: "Nüvə silahımızla biz Amerikanı bir yığın külə döndərərik" deyəndə, mən artıq ona inanmıram. Heç onun özü də dediklərinə inanmır. Qumarbazlar demişkən, ona "deyiləni edir", vəssalam. Bir sözlə, biz so-o-o-n dərəcə qəribə bir dövrdə yaşayırıq! O, adama Qoqoldan çox Xarmsın əsərlərini xatırladır...

- Bu dəhşət saçan zombini tam şəkildə yuxuya vermək, uyutmaq üçün onu hansısa tövbəyə, öz səhv və günahlarını etirafa sövq eləmək necə, sizcə, mümkündür?

- Tövbə aktı yalnız dərin sarsıntı sonrası mümkün olur. Onu hazır resept şəklində vermək imkansızdır. Məncə, sözügedən durumda könüllü tövbə baş tutan deyil. Tövbədən ötrü gərək başın harayasa zərblə çırpıla, yerində şiş əmələ gələ və sən o şişi tumarlayaraq öz-özünə sual verəsən ki, görəsən nədə səhvə yol verdim axı? Tövbədən öncə gərək özünü kənardan, həm tam şəkildə, həm də hər cür bəzək-düzəksiz görməyi bacarasan.

- Rusların idrak tipinin ən köklü problemi də onun məhz mücərrədləşə, özünü kənar gözlə görə bilməməsindən irəli gəlmirmi? Bəlkə də, bu - prinsipial qüsurdur, sırf tək yöndə və tək müstəvidə mövcudluqdan qaynaqlanır, hə? Bu həm də bir ömrü güzgüsüz yaşamağı xatırladır.

- Qulaq asın, axı indi biz hansısa insan barədə yox, böyük bir ölkədən danışırıq. Həm özünü kənardan görməkdən, həm də işlədiyi günahların dərkindən ötrü o, məhz böyük müsibətlərə, sarsıntılara düçar olmalıdır. Hər şeyin öz yolunda getdiyi bir vaxtda axı kim tövbə eləyər?!

- Sözünü etdiyimiz tarixi dövr əslində çağdaş mədəniyyətin gücsüzlüyünü bir daha gözlər önünə sərir. Sizcə, bu, onun görünməmiş məğlubiyyəti sayılmazmı?

- Mədəniyyət - avar çəkən qaba qadın yox, zərif bir xanımdır və sovet dövrüylə bağlı gördüyü "deja vu" onu hədsiz dərin sarsıntıya uğradıbdır. Özünə gəlməsi üçün də bir az vaxta gərək duyur. Bir hovur şezlonqda otursa, bütün sarsıntısı keçib-gedəsidir.

Dilimizə çevirdi: Azad Yaşar

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 29 iyul.- S.14-15.