Günəşlənən bir qızın sevgi çiçəkləri

Gənc şairə-esseist Seyid Aynurun "Lal gəmilər" adlı ilk kitabı işıq üzü görüb. Kitaba tanınmış ədəbi-tənqidçi, professor Vaqif Yusifli ön söz yazıb. Tanıtım məqsədilə həmin məqaləni dərc edirik. Qeyd edək ki, "Lal gəmilər"in II Türk Ədəbiyyatı Festivalı çərçivəsində təqdimatı nəzərdə tutulur.

Vaqif YUSİFLİ

Seyid Aynuru nə görmüş, nə də şeirlərini oxumuşdum. Amma şeirlərini oxudum və indi onu görürəm də, duyuram da. Təsəvvür edirəm ki, ürəyi - içi həyat eşqi, yaşamaq yanğısı ilə dolu bir qadın xəstəxana pəncərəsindən çölə boylanır və düşünür: müharibələri, köçkünləri, əsirləri, səngərdə düşmən snayperinə tuş gələn əsgəri, zibilliklərə atılmış körpələri. O qadın yaralı göyərçin kimi titrək, payız yarpaqları kimi solğundur. Dərdlər ona qadınlığını da unutdurur.

Seyid Aynurun şeirləri barədə söhbətə niyə məhz "Qadın" şeirindən başladım? Bunun iki səbəbi var: birincisi: onun bütün şeirlərində bir qadın obrazını gördüm. Bu qadın bu dünya və bu həyatla üz-üzədir. Və ən çox da özüylə. Dünya, həyat və öz ürəyiylə baş-başa qalan bu qadın anlamaq dərdi ilə yaşayır. İnsan bütün ömrü boyu bu anlamaq, dərk etmək həqiqətinə can atır. Və bu həqiqətə qovuşur. Seyid Aynur da bu həqiqət yolunun yolçularındandır. İkincisi: Seyid Aynur şairdir və onun şair obrazını şeirlərinin nə dərəcədə poetik olmasında, fikrin hissiyyatla qovuşmasında, obrazlı ifadə tərzinə, şeirin yaraşığı olan bədii təsvir vasitələrinin orijinallığında müşahidə edirəm.

And olsun təbiətə,

kəsilmiş ağacların

o səssiz hönkürtüsünə!

Mən sevgi şeirlərini

Heç vaxt vərəqdə yazmadım:

Musiqi kimi gəldi,

Nəğmə kimi zümzümə etdim.

Üşüdü misralarımdakı ağaclar,

Bir quş qanadı kimi.

"Ağac" adlı bu şeiri niyə misal gətirirəm? "Kəsilmiş ağacların hönkürtüsü" və misralardakı üşüyən ağaclar - bu ifadələr sırf metaforalardır. İnsana məxsus olan xasiyyət və əlamətlərin təbiət üzərinə köçürülməsi həmişə uğurla nəticələnmir, amma Seyid Aynurun təkcə bu şeirində deyil, digər şeirlərində də metaforalar orijinal təsir bağışlayır. Təbii ki, kəsilmiş ağaclar hönkürə bilməz, bir şeirin misralarında ağaclar üşüyə bilməz. Amma insanla təbiətin vəhdətini əks etdirən metaforalar bütün əsrlər boyu şeirimizdə işlənib, Seyid Aynur da bu ənənəyə özünün metaforik düşüncə tərzindən təzə çalarlar artırır. Təkcə metaforalar deyil, təşbehlər də onun şeirlərinə poetik naxışlar, rənglər qatır.

Bir başqa şeirinə müraciət edirəm:

Həsrətin doğum günü,

Fotoalbomları vərəqləyirəm

şəkillər qovuşa bilməyənlər üçün

təsəllidir.

Ürəyimdə ayaq səslərin eşidildi:

Tap! Tap!

Adın dilimdə çiçəkləyirdi

ləçək-ləçək -

Yaz gəlmişdi.

Bir fotoya baxmaqla "həsrətin doğum günü"nü, "qovuşa bilməyənlərin təsəllisi" kimi xatırlamaq adi bir təəssüratdır. Amma yazın gəlişi və bir adın dildə çiçəklənməsi bu adiliyi poetikləşdirir.

Seyid Aynurun Xocalıya, Qarabağa və müharibədə döyüşən əsgərlərimizə həsr etdiyi neçə şeiri var - bu şeirlərin müəllifinin qarabağlı olduğunu düşünürəm. Dəxli yox, heç qarabağlı olmasın, amma o hisslər, o yanğılar ki var, onların ürəyin kardioqrammasından keçib, o hissləri, o yanğıları vaxtilə Qarabağ həsrətiylə çırpınan, indi isə qələbə sevinciylə yaşayan bir şair-qadın yaza bilər.

Quruyar gözlərimdən axan çaylar

Dalğalanar göydə zəfər bayrağı.

Duman olub çəkilər,

Gözümüzdən vətənsizlik qorxusu.

Xoşbəxtlikdən hamıyla qucaqlaşar

Doğmalaşar insanlar.

Həqiqətin dilində azan verər,

Yarası sağalan Şuşa məscidi.

Dayanıb namaz qılar

üzünü küləyə tutan çiçəklər.

Dağlara düşən şəhid qanı dönüb

qırmızı lalə olar.

Mən Seyid Aynurun "Tunel" şeirini müharibə mövzusunda yazılan ən gözəl - ən nisgilli şeirlərdən biri hesab edirəm. Bu şeirdə Seyid Aynurun "analar - oğullar - şəhidlər" düşüncəsinin uğurlu nümunəsi sayıram.

Seyid Aynurun şeirlərində fikir, düşüncə materialı aparıcıdır. Burada mən dahi V.Q.Belinskinin bu fikirlərin xatırlayıram: "Şeirin poetik olması üçün nəinki təkcə rəvanlıq və ahəngdarlıq azdır, hətta hiss özü də təklikdə kifayət eləməz. Çünki hər cür poeziyanın əsl məzmununu təşkil edən də elə budur. Bu fikir poeziyada həyatın müəyyən bir tərəfinə baxış kimi özünü göstərir, şairin əsərlərini ilhamlandıran və yaşadan bir başlanğıc kimi meydana çıxır". Seyid Aynurun əksər şeirlərində fikir ön plandadır, yəni şairin bir şeirdə nə demək istədiyi bizə məlum olur. Təbii ki, hər hansı fikir bədiiyyatla yüklənməlidir. Fikrin özü də mənalı olmalıdır ki, onu rövnəqləndirən bədiiyyatla qovuşsun. Məsələn, "Xudayarın nəğməsi" şeirində əsas fikir məlumdur - onun oxuduğu mahnının necə bir əks-səda doğurduğunu, bu mahnının bütün Azərbaycana yayılması…bildiyimiz o mahnının Xudayarın - o döyüşçünün adı ilə məşhurlaşması... Amma bu fikri qüvvətləndirən də şairin gözəl, orijinal təşbehləridir. Belə misalların sayını artıra da bilərik.

Dünya xəritəsində - bizdən çox-çox uzaqlarda - Sakit Okeanın Şərqi Asiya sahilləri yaxınlığındakı adalarda bir dövlət yerləşir - Yaponiya. Və Yaponiya qədim bir tarixə, zəngin bir mədəniyyətə malikdir. XX əsri həm də yapon əsri adlandırmaq olar. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yaponiya çox sürətlə inkişaf etməyə başladı və dünya dövlətləri arasında iqtisadi cəhətdən ən irəli mövqelərə çıxdı. Dünyanın Xirosima, Naqasaki yaraları var və yaponlar bu dəhşətli faciələri özlərinin müasir texnologiyaları ilə unutdurmağa çalışdılar.

Yapon ədəbiyyatı bizə çox az məlumdur, amma bu naməlumluq get-gedə azalır. Son illərdə AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunda yapon ədəbiyyatı ilə bağlı tədqiqat işləri aparılır. Amma yapon ədəbiyyatı ilə bağlı tanışlığı ilk dəfə Xalq yazıçısı Elçinin tərcümə və tərtib etdiyi "Nərgizin bir ləçəyi" toplusu ilə tanışlıqda əldə etmişik (1979). Bu topluda yapon poeziyasında çox geniş yayılmış hayku və renki şeir növləri toplanmışdır. Daha sonralar şair Rasim Qapracanın tərtib etdiyi "Yapon ədəbiyyatında haykular" və şair-tərcüməçi Səlim Babullaoğlunun tərcüməsi ilə "Səsindən tanıdılar payızı" toplusu nəşr olundu.

Miniatür şeir janrı bütün dünya poeziyasında işlənib və işlənməkdədir Azərbaycan poeziyasında rübailəri və bayatıları xatırlayın. Yapon ədəbiyyatındakı haykuların hər biri üç misradan ibarətdir. Bu haykularda qafiyənin varlığı hiss olunmur. Amma əsas odur ki, bu üç misra arasında müəyyən bir fikir və məntiqi əlaqə olsun. Və o üç misra bədiiliyin tələblərinə cavab versin. Onların bir neçəsini misal gətirmək istəyirəm:

Əlimdə güzgü,

Günün işığı düşər

Gülümsəyib, göz vurar təbiət.

***

Qışın qarından qaçırdım,

Baxdım

Saçlarım ağarıb.

***

İnsanın heyvanlardan

Tək fərqi

Düz xətlər cıza bilməsi oldu.

***

Dənizdə konsert,

Qağayıların səsi

Eşq balladası.

Mən Seyid Aynurun esselərini də oxudum. Onun şairliyi bu esselərə də hopub. Xüsusilə, "Şuşa" essesi xatirələr işığında bizi Şuşaya aparır. Hiss olunur ki, Seyid Aynurun içində və ruhunda Şuşa əbədi bir nəğmədir.

Əziz oxucu! Mən Seyid Aynurun ədəbi dünyası ilə sizi qismən də olsa, tanış etdim. Qoy bu ədəbi dünya əbədi dünyaya dönsün. Yazsın, yaratsın, Şuşadan doymadığı kimi şeirdən də doymasın!..

Vaqif YUSİFLİ

Ədəbiyyat qəzeti.- 2023.- 3 iyun. S.30.