Xalq yazıçısı Kamal Abdulla:

"Dildə islahat aparmaq mümkün deyil"

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın müsahibəsi

- Kamal müəllim, yaxınlarda ağır əməliyyat keçirdiniz. Heç kimin xəbəri olmadı. İnsanlar var, həyatındakı bu tip hadisələri tez gün üzünə çıxarmaq istəyir, nə əcəb kiməsə xəbər eləmədiniz?

- Şad xəbər deyildi ki, kiməsə deyim.

- İndi özünüzü necə hiss edirsiniz?

- Çox yaxşıyam. Həkimlərimə minnətdaram. Onlar məni çox ağır vəziyyətdən çıxara bildilər. İndi yavaş-yavaş əvvəlki həyat ritmimə, iş rejimimə qayıdıram.

- Yaş keçdikcə ətraf da seyrəlir, 10 il, 20 il əvvəl darıxanda zəng edə, görüşə bildiklərinizin bəziləri daha həyatda yoxdur. Elə an yaranıbmı ki, həqiqətən, unutmağa belə kimisə tapmamısınız?

- Sən demə, həm unutmağa, həm unutmamağa çox adam var imiş. Yəni dost seçimim məqsədli olmayıb. Həyat özü məni hansısa adamlarla yaxınlaşdırıb və müəyyən dostluq münasibətləri yaranıb. Məsələn, orta məktəbdən dostlarım olub. Sonra alim oldum, müxtəlif vəzifələrdə çalışdım, bunun isə onlar üçün heç bir fərqi olmadı. Bu adamlar hansı vəzifədə işləməyimdən asılı olmayaraq, mənə həmin sinifdəki Kamal kimi baxıblar, mən də həmçinin. Məsələn, biri gülçü idi, biri kafedə, o biri "profilaktoriya"da işləyirdi. Məktəbdən tanıdığım bu cür adamlarla ünsiyyətim davam edir. İndi onların sırası yavaş-yavaş seyrəlir. Bu da adama təsir edir, ağırdır. Görürsən, "unutmamaq" çox yerində olan bir sözdür. Nitsşenin bir sözü var, deyir, səhra böyüyür. Yəni insan yaddaşını itirməyə başlayır, mənəvi aləmindən uzaqlaşır, öz sosial-etnik təmayülünü unudur. Bax, səhranın böyüməyi insanın yaddaşının silinməyi ilə bağlıdır. Biz, gərək, elə edək ki, səhra böyüməsin.

- Sizi prinsipial və baş verənləri gec unudan insan kimi tanıyırıq. Amma deyəsən, yaş ötdükcə ürəyiniz yuxalır, küsülü olduğunuz adamlarla barışırsınız. Məsələn, eşitdik Salam Sarvanın səhhətində problem yarananda onu ziyarət etmisiniz...

- Bunu kim necə dərk edir, ora bağlaya bilər. İnsanlar bir-birinin qarşısında yox, yanında olmağı bacarmalıdırlar. Əgər bunu bacarmırlarsa, günah daha ağıllı olandadır. Bu gün mənlə barışmayan, ziddiyyətdə olan adam varsa, deməli, bu şərait öz-özünə yaranıb və mənim də burda hansısa günahım olub. Hər şeyi dərk edəndən sonra bağışlayırsan. Həmin münasibətlərin əksəriyyətində çox şeyi anlamıram, anlamadığıma görə də bağışlamaq bir az çətindir.

- "Yarımçıq əlyazma", bəlkə də, ən çox müzakirə olunan romanınız oldu. Hətta romanın bir hissəsinin təhkiyəsinə, dil-üslub xüsusiyyətlərinə əsaslanıb demək olar ki, sanki "Dədə Qorqud" dastanının növbəti boyunu yazmısınız...

- Türkiyədə çox ciddi alimlərdən biri bu kitabla tanış olandan sonra bir məqalə yazdı ki, Kamal Abdulla "Dədə Qorqud" dastanının on üçüncü boyunu tapıb. Hətta məni qınayırdılar ki, Kamal Abdulla hardansa "Dədə Qorqud" dastanının on üçüncü boyunu tapıb, hətta məni qınayırdılar ki, onu "Yarımçıq əlyazma" adı ilə nəşr etdirib və həmin boyu məhv edib.

- Romanda şifrəli və faktlara əsaslanan nəsnələr var. Yazı prosesində Əlyazmalar İnstitutuna, Dövlət Arxiv İdarəsinə çox gedib-gəlmisiniz?

- Mən nə Əlyazmalar İnstitutuna, nə də Arxiv İdarəsinə getmişəm. Amma Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, rəhmətlik Paşa Əlioğlu yazırdı ki, "Yarımçıq Əlyazma"da əlyazmaların şifrəsinə qədər, hər şey doğru-düzgün düsturla göstərilib. O işarələrin hamısını özümdən uydurmuşam. Sən demə, doğrudan belə imiş. "Yarımçıq əlyazma" 20 dildə çap olundu və bir neçə mükafat aldı. Çox sevinirəm ki, bu roman İtaliyada çap olunandan sonra Umberto Eko məni öz evinə dəvət etdi və roman haqqında, Azərbaycan həqiqətləri haqqında iki saat ərzində çox ciddi və maraqlı söhbətlər etdik. Onu Bakıya dəvət etdim, bu səfərin bəzi nüanslarını dəqiqləşdirdik. Təəssüf ki, ölüm imkan vermədi və bu, arzu olaraq qaldı... Amma onun bir sözü yadımdan çıxmır. Deyirdi, sənin romanın cəlbedicidir, amma onu plyajda oxumaq olmaz.

- Yeri gəlmişkən, deyirlər, bu görüşdə təşəbbüskar Eko yox, siz olmusunuz. Özü də buna görə ona pul ödəmisiniz...

- Bunu deyən adamlar xəbisliklərindən nə edəcəklərini bilmirlər... Mənim İtaliyada bir naşirim var. O iki romanımı çap edib: "Sehrbazlar dərəsi"ni və "Yarımçıq əlyazma"nı. "Yarımçıq əlyazma"ya Ön sözü İtaliyanın məşhur alimi, orta əsr şərq mədəniyyətinin bilicisi, Florensiya Universitetinin professoru Franko Kardini yazıb. O da Eko ilə dost idi. Franko Kardini Ön sözdə yazmışdı ki, şübhəsiz, bu roman Umberto Ekonun xoşuna gələcək. Romanı isə Ekoya italiyalı naşirin özü yollamışdı. Sonra Ekodan mənə kiçik təşəkkür məktubu gəldi. Bir müddət sonra Ekodan ikinci məktubu aldım. Yazmışdı ki, əgər İtaliyada olsanız, sizi evimə dəvət etməyə hazıram. Açığı, İtaliyada olarkən, naşirimlə birlikdə Milana getdim və vaxt təyin edib görüşdük. Hansı təmənnadan söhbət gedə bilər?! Son dərəcə səmimi görüş alındı... Bir ayıb sözü var. Yalan, böhtan danışanlar həmin sözlə tanış deyillər.

- Eko ilə nələrdən danışdınız?

- Əsasən, "Dədə Qorqud" dastanından... Məni evindəki kitabxanaya apardı. Rəfdən qalın bir kitab götürüb dedi: "Bu, Coysdur. O sizdən də qəliz yazır". Məni Coysla müqayisə eləmək ən böyük dəyər idi... Sonra mənə Rusiyada çıxan üç kitabını bağışladı və avtoqrafı da belə idi: "Dostum Kamal Abdullaya".

- "Yarımçıq əlyazma"nın üslubu da fərqlidir. Xüsusən, dastan təhkiyəsini saxlamaq...

- Təəssüf ki, indiyə qədər sözügedən romanla bağlı məni öyənlər və söyənlər bu məsələyə fikir verməyiblər. "Yarımçıq əlyazma"da üç dil kəsiyi var. Birinci, "Kitabi-Dədə Qorqud"un dili, ikinci, Şah İsmayılın dilinə yaxın bir dil, üçüncü isə müasir dil, təqdim edənin öz dili. Həmişə çalışmışam, kitabı müxtəlif dillərə tərcümə edənlərə bu məsələni başa salım... Romançıların sevdiyi ifadə var: "Ona elə gəldi ki..." Bu ifadə ilə başlayıb bir neçə səhifə ona necə gəldiyini danışırlar. Mən hardan bilim, sənə necə gəldi? Bu tipli ifadələrdən özümü təcrid eləmişəm. Çalışmışam, onun üzündəki ifadəni göstərim, qəlbinin içinə girməyim. Qəlbinin içini hərəkəti ilə, atdığı addımla müəyyənləşdirim.

- Ən çox dil-üslub məsələlərinə görə tənqid olunursunuz...

- Bir dəfə dedim ki, mən Azərbaycan dilində yox, onun potensialında yazıram. Mətn cümlədən ibarətdir. Hər cümlənin özünün müəyyən variantları var. O variantlar həmin cümlənin mənasını ifadə edir. Variantı bir az dəyişəndə artıq başqa məna verir. Ən uzaq variant hansıdırsa, onda yazmağa çalışıram. Mənə o yer maraqlıdır. Ütülü cümlələrlə yazmağa nə var ki?! Məsələn, Mehdi Hüseynin dili ütülü dildir. Potensialda yazmağa çalışmaq dilin müəyyən məqamlarını daha da qabartmaqla bağlıdır. Amma Süleyman Rəhimovun dili başdan ayağa coşqun dağ seli kimidir.

- Elə Ənvər Məmmədxanlının dili...

- Bəli, bəli...

- Ənvər Məmmədxanlını necə xatırlayırsınız?

- Ənvər Məmmədxanlı ilə üç gəncin qəribə bir dostluğu var idi. Bu üç gənc kimlər idi? Rəhmətlik Aydın Məmmədov, Vaqif Bayatlı və mən. Mütəmadi onunla görüşürdük, söhbətləşirdik. O vaxt AzTV-də "Qoşma" verilişinin aparıcısı idim. Ənvər Məmmədxanlını "Qoşma"ya dəvət etdim ki, dil məsələləri ilə bağlı danışaq. Dedi, Kamal, mən televiziyaya getmirəm, incimişəm, amma sənin verilişinə gələrəm. "Qoşma"nın redaktorlarına dedim, növbəti verilişin qonağı Ənvər Məmmədxanlı olacaq. Dedilər, ola bilməz, baxarsan, o gəlməyəcək. Ənvər müəllim televiziyadan əməlli-başlı küsmüşdü. Ona görə də onun verilişə gəlməyinə heç kim inanmırdı. Ənvər müəllim həmin verilişə gəldi. Stalin repressiyalarından, Azərbaycan dilinin cari vəziyyətindən xeyli danışdıq. Ona belə bir sual vermişdim: "Siz Azərbaycan ədəbiyyatının daha yaxşı olması üçün əlinizdən gələn hər şeyi etdinizmi?" Dedi, yox, hər şeyi etmədim... Olduqca səmimi söhbət alındı. Təsəvvür elə, veriliş bitdi, işıqlar yandı. Baxdıq ki, çəkiliş otağına, bəlkə, əlli nəfər toplaşıb. Hamı alqışladı. Onlar Ənvər müəllimin televiziyaya gəlişinin həsrətində olan adamlar idi. Sonra mən həmin verilişi sözbəsöz yazdım, "Ənvər Məmmədxanlının son söhbəti" adı altında qəzetdə çap elədilər.

- Sovetin ən təlatümlü dövründə - 80-ci illərdə radioda "Azərbaycan dili" verilişi aparmısınız. Hansısa formada təzyiqlər olurdu?

- Açıq desəm, hansısa təzyiq görmədim. "Azərbaycan dili" verilişinin redaktoru Qulu Məhərrəmli idi. Aydın Məmmədovla birgə aparırdıq verilişi. İstədiyimizi deyə bilirdik, "Qoşma" verilişində də həmçinin.... İlk dəfə olaraq Azərbaycan Televiziyasında adı çəkilməyi belə qorxulu olan insanlar - Almas İldırım, Əli bəy Hüseynzadə, Haşım bəy Vəzirov haqqında verilişlər getdi.

- Bəziləri deyir ki, Azərbaycan dilinin hazırkı potensialı modern əsər yazmağa, akademik düşüncəni realizə etməyə imkan vermir. Bu barədə sizin mövqeyiniz önəmlidir.

- Azərbaycan insanı hansı təfəkkürə sahibdirsə, dili də ona uyğundur. Bu gün azərbaycanlı alim qeyri-səlis məntiqlə bağlı əsərlər yazırsa, onun dili necə ölə bilər? Təfəkkürün yüksəkdirsə, dilin də yüksək olacaq.

- Ümumiyyətlə, dildə hansısa islahata zərurət varmı?

- Dildə islahat aparmaq mümkün deyil, amma nitqdə olar. Nitq individual xüsusiyyətdir. Amma dil sənin beynində bir strukturdur. Sən orda necə islahat apara bilərsən?! Sən, sadəcə olaraq, dünyagörüşünü, dünyadakı elmi-intellektual potensial barədə təsəvvürlərini genişləndirə bilərsən. Bu vasitə ilə də dilini inkişaf etdirə bilərsən.

- Kamal müəllim, uzun illərdir ortaq türk dili barədə danışırlar. Bu məsələ isə yalnız danışıqlarda özünü qoruyub saxlayır. Nəticələrlə nə vaxtsa tanış olmaq mümkün olacaqmı?

- Mən həm də İstanbulda yerləşən Mərmərə Universitetinin professoruyam. Bu yaxınlarda orda "Aşkar və gizli "Dədə Qorqud" mövzusunda çıxış etdim. Ordakı nitqimlə bağlı mənə bir sual verən olmadı ki, siz bu sözü işlətdiniz, nə deməkdir? Ortaq türk dili öz-özünə yaranan bir şeydir. Onu yaratmaq mümkün deyil.

- Sizin barənizdə "Azərbaycanda magik realizmin banisi", "Azərbaycanda ilk postmodern mətnlərin müəllifi" kimi ifadələr də yazırlar. Maraqlıdır, sizə qədər Azərbaycanda bir neçə müəllifdə magik realizm ştrixləri olub. Məsələn, Mövlud Süleymanlı... Heç kim müəllifi özündən yaxşı tanıya bilməz. Kamal Abdulla motivlərini fərqləndirən nə oldu?

- Bu suala cavab vermək çətindir. Çünki yazanda hansı üslubda, cərəyanda yazacağımı qarşıma məqsəd qoymuram. "Platon, deyəsən, xəstələnib" kitabıma görə Rusiyada mənə "Qızıl Delviq" mükafatı (N.Y. - mükafatın əsl adı: "Söz və Vətənə sədaqət") verildi. O mükafatı verərkən belə bir səbəb göstərdilər: intellektual nəsrə gətirdiyi yeniliyə görə. Bunun adını belə qoyaq: intellektual nəsr. Ekonun dediyi "Sənin əsərini plyajda oxumaq olmaz" fikri ilə də səsləşir. Bunun üçün, gərək, oxucunun müəyyən intellektual hazırlığı olsun... Məsələn, mənim "Parisin seçimi" adlı hekayəm var. Paris qızıl almanı üç ilahədən birinə verməlidir; ya ən gözəl saydığı Heraya, ya Afroditaya, ya da Afinaya. Mifoloji tarixə görə, Paris bu almanı Afroditaya verir. Nəticədə nə baş verir? Troya müharibəsi. Amma "Parisin seçimi" hekayəsində Paris bu almanı Heraya verir. Çünki ona nəsə vəd eləmişdilər, Afrodita dünyanın ən gözəl qadınını, Afina ən böyük müdrikliyi, Hera isə hakimiyyət. Mənim hekayəmdə Paris hakimiyyəti seçir... Yəni tarix belə də ola bilərdi. Belə ola bilsəydi, nə olardı? Tarixin görünməyən tərəfi...

- Deməli, siz də "Sənət sənət üçündür" devizini əsas tutursunuz?

- Əlbəttə, sənət sənət üçündür. Kimin üçün yazırsan? Heç kim, özün üçün yazırsan, özünə pıçıldayırsan.

- Axı bu gün kütləyə işləyən müəlliflərin əsərlərinin tirajı on minlərlədir, əsl sənət nümunələrinin əksəriyyətinin tirajı isə qat-qat az...

- Görünür, onları da bəyənən var.

- Bu yaxşı haldır, ya pis?

- Həm yaxşıdır, həm pis. Əgər zövqləri xarab eləmirlərsə, olsun, yazsınlar, tirajlasınlar. Amma elə əsərlər lazımdır ki, onu oxuya-oxuya düşünəsən, hansısa aləmə yaxınlaşasan, özünü insanların yerinə qoyasan.

- Zamanı qabaqlamaq kimi xüsusiyyətiniz var. Götürək elə "Dəvə yağışı" hekayənizi. Texnologiyanın bugünkü vəziyyətini 10-15 il əvvəl qələmə almısınız...

- 10-15 il olmaz, 30 il olar, rəhmətlik Vaqif İbrahimoğlu "Dəvə yağışı"nı iki dəfə səhnələşdirib.

- İndi buna yazıçının təxəyyül genişliyi deyək, ya olacaqlardan xəbəriniz var idi?

- Heç nədən xəbərim olmayıb. Xatırlayırsansa, "Dəvə yağışı" belə başlayır: Xəbərlər proqramının sonunda diktor elan edir ki, sabah havada dəyişiklik olacaq, havadan yerə yağış yerinə, dəvə yağacaq... Bilirsən, dünyanın elə vaxtı gələ bilər ki, göydən dəvə yağar.

- Yazıçı hər şeyə hökm verə bilər?

- Bəli, mətn odur. Mətn odur ki, sən ürəyin istəyəni edə biləsən.

- Vaqif İbrahimoğlu qeyri-reallıqla reallıq arasında var-gəl edən belə bir hekayəni necə səhnələşdirmişdi?

- Bir gün mənə zəng etdi ki, iki gün sonra "Yuğ"a gəl, "Dəvə yağışı"nı səhnələşdirmişəm. Mənə çox qəribə gəldi. Vaqifin premyeralarından sonra balaca bir otağa yığışıb müzakirələr aparardıq. Çox maraqlı günlər olub o balaca otaqda... Gördüm, Vaqif "Dəvə yağışı"nı elə günə qoyub ki, hekayədən heç nə qalmayıb. Müzakirədə dedim ki, Vaqif, sənin əsas sənət kredon sözlə mübarizədir, yəni hərəkətin sözlə mübarizəsi. Baxdı mənə, gülümsədi... On gündən sonra yenidən zəng elədi. Dedi, iki gün sonra teatra gəl, "Dəvə yağışı"nı yenidən qurmuşam. Dedim, yəqin Vaqif məni başa düşüb, sözləri yerli-yerində verib, çox toxunmayıb. Baxdım, bu dəfə "Dəvə yağışı" ümumiyyətlə sözsüz oynanıldı.

- Zamanı qabaqlamaqdan danışmışkən, bir sual da verim. Bilirik ki, ya dünyadan köçəndən sonra, ya da elə sağlığında söz, fikir adamlarının əsərlərindən sitatlar, deyimlər hansısa digər tənqidçi, oxucu tərəfindən hardasa qeyd olunur və beləliklə, yayılıb aforizmə, məşhur sitata çevrilir. Siz isə "Seçmələrin seçməsi - Qranulalar" adlı kitabda müxtəlif əsərlərinizin "şah beytləri"ni seçib toplamısınız. Sizcə, bu prosesə süni müdaxilə deyil? Ya yazıçını özündən yaxşı heç kim tanımır, deyə heç kimə güvənmədiniz?

- Yaxşı yox, özümü harada daha inamlı hiss etdiyimi bilirəm. Özümü kimdənsə nə yaxşı, nə pis hesab edirəm. Qranula nə deməkdir? - Cövhər. Məqalənin, şeirin cövhəri. İstəmədim, bu fikirlər itsin. Sanki o fikirlər mənə bu cür xitab etdi: baxmayaraq, bir-birimizdən uzaqdayıq, mən başqa şeirdən, başqa romandan, o biri başqa hekayədəndir, bizi bir-birimizin yanına qoy, onda sən görərsən ki, biz tamamilə yeni işıqda özümüzü göstərərik.

- Heç fikirləşmisiniz ki, kaş məmur kimi fəaliyyətim olmazdı, bütün vaxtımı, həyatımı yazı-pozuya həsr edərdim?

- Əgər məmurluq həyatımın bütün guşələrinə bu qədər nüfuz etməsəydi, bəlkə də, bir-iki romanım çox olardı.

- Ümumiyyətlə, məmur Kamal Abdulla yazıçı Kamal Abdullaya mane olurmu?

- Əlbəttə, çünki sən məmur kimi tam sərbəst deyilsən. İnsan daxilən azad olmalıdır. Əgər daxilən azad deyilsənsə, bu sənin yazında da özünü göstərəcək. Mətndə istədiyin kimi davranmaq üçün azad olmalısan. Əgər belə olmasan, mətn səni öz arxasınca aparacaq, sən mətni yox.

- Xudu Məmmədov deyir, məhdudiyyət kəşfin anasıdır. Yazıçı üçün də belədirmi?

- O məhdudiyyəti heç bir zaman hiss eləməmişəm. Heç kim mənə deməyib ki, Kamal, sən bunu belə yazma, belə yaz. Onu ancaq tənqidçilər deyib.

- Ədəbi tənqid zəruri olmadığını düşünürsüz?

- Mən tənqidçilərin missiyasını başa düşə bilmirəm. Tənqidçi romanından bir cümləni götürüb təhlil edir ki, bu cümlə düzgün yazılmayıb. İndi mən yazıçı nə etməliyəm? Gedib o kitabı təzədən çap edib həmin cümləni tənqidçi istəyən kimi yazmalıyam? Tənqidçi əsərin qayəsindən, oxucu ilə təmasından danışmalıdır.

- Sizcə, Azərbaycanda ədəbi tənqid nə vəziyyətdədir?

- Maraqlanmıram. Bir dəfə dedim ki, gərək, ədəbi tənqid öz ömrünü çoxdan yekunlaşdıraydı. Tənqid ancaq mənfini görən adam deyil. Bizimkilər bilirsiniz, necə yazırlar? Mən bunu çox təriflədim, qoy burda da mənfi nəsə yazım, deməsinlər ki, yarınmağa çalışıram. Biabırçı, gülməli məntiqdir.

- Yazıçı vəzifəyə gedəndən sonra hesabla yazmağa vaxtı az olmalıdır. Amma praktikaya baxanda görürsən ki, bizdə yazıçılar-şairlər vəzifəyə gedəndən sonra daha çox yazırlar, kitabları çıxır. Bunun səbəbi qayğıların azalmasıdır, ya mühitin dəyişməsi?

- Məni narahat edən bir məsələ olanda gecə 4-də durub yaza bilirəm. Əsas məsələ odur ki, mövzu səni tapsın. Ondan sonra sanki həmin mövzu ilə izdivaca girirsən. Xoşladığın qadından əl çəkə bilmədiyin kimi, mövzudan da əl çəkmək mümkün deyil. Nə zaman harda olduğundan asılı olmayaraq, yazırsan.

- Deyirlər, cavanlığınızda yaman davakar olmusunuz...

- İndi də az davakar deyiləm.

- Bəziləri sizi tənqidə dözümsüz yazıçı kimi tanıyır...

- "Yarımçıq əlyazma"ya görə məni xalq düşməni elan etdilər. Dedilər, belə "Dədə Qorqud" olmaz. Mənə "Azərbaycan dilini bilmir" dedilər. Daha nələr dedilər. Mən onların hansına nə dedim? Bu da tənqid deyil, böhtandır. Tənqidi edirdi Tehran Əlişanoğlu, Aydın Talıbzadə, Niyazi Mehdi və normal düşünə bilən insanlar.

- Sizi tənqid edən şəxslərə qarşı söz müstəvisində "hücumlar" təşkil etdiyinizi deyənlər də var...

- Kamal Abdullanın işi-gücü yoxdur? Bəs bu romanları nə vaxt yazır? Məni o qədər insafsızcasına tənqid ediblər ki... Kimlərisə "sənət dostlarım" öyrədib, kimlərsə öz qandıqları qədər yazıblar...

- Elə adamlar var, təriflərin hansının səmimi, hansının boğazdan yuxarı olduğunu tez aydınlaşdırır. Bəs siz necə?

- Əgər əleyhimə işləyən insanlara vaxtilə olmazın yaxşılıqlar eləmişəmsə, heç onların ata-babalarının eləmədiklərini onlar üçün eləmişəmsə, deməli, adamtanıyan deyiləm.

- Dünyanın bir çox yerində Xalq yazıçısı və bunabənzər fəxri adlar yoxdur. Yazıçıya fəxri ad verilmə məsələsinə necə baxırsınız?

- Desəm ki, yox, mənlə bərabər bu adı alan digər şəxslərə münasibətdə yaxşı səslənməz. Desəm ki, bəli, fəxri ad olmalıdır, yenə də bununla axıra qədər barışa bilmirəm. Xalqın yazıçısı olmaqla Xalq yazıçısı olmaq arasında fərq var. Amma sənə deyim ki, cənab Prezident bu adı mənə verəndə çox sevinmişəm.

- Axır vaxtlar nə oxuyursunuz?

- Son zamanlar Platonov məni yaman cəlb edir, "Çevenqur"u oxuyuram. Bəzi hekayələrini oxumuşdum. Onun nəfəs genişliyinə heyran olmamaq mümkün deyil.

- Bəs yerli ədəbiyyatdan?

- Kamal Abdullanı oxuyuram... Ciddi deyirəm, öz əsərlərimi yenidən oxuyuram və görürəm ki, bir çox məsələləri ürəyim istəyən kimi yazmışam.

- Ədəbi prosesin sükunətindən gileylənənlər də xeylidir. Müşahidələriniz nə deyir?

- Çox gözəldir. İnsanlar yazır, oxuyur və təhlil edir. Bu göstərir ki, ədəbi proses var və kənardan tonqala odun atmaq lazım deyil.

- Bir çox dilə tərcümə olunmusunuz. Maraqlıdır, bu, naşirlərin təşəbbüsü olub, ya birbaşa özünüzün?

- Bəzən təkliflər nəşriyyatlardan gəlib. Bəzən də kitabımı tanıdığım elm adamına vermişəm, onun vasitəsilə çap olunub. Məsələn, Yaponiyanın görkəmli alimi Azərbaycan Dillər Universitetinə qonaq gəlmişdi, rus dilini də bilirdi. "Yarımçıq əlyazma"nın rusca versiyasını ona bağışladım və bir müddət sonra məktub yazdı ki, kitabı yapon dilinə çevirirəm. Yapon aliminə necə diktə edə bilərdim ki?.. Amerikada bir neçə nəşriyyat barədə mənə məlumat verdilər. Onların arasında birini seçdim və əlaqə yaratdıq, iki romanım Amerikada çap olundu. Heç kimi məni oxumağa, nəşr etməyə, mükafat verməyə məcbur edə bilmərəm.

- Türkiyədə çap olunan "Ərməğan" kitabında da xeyli xarici müəllifin sizin haqqınızda məqaləsi var...

- Bəli, Avropanın bütün ölkələrindən alimlərin elmi və bədii yaradıcılığım haqqında yazı yazanlar var. Mən onlara necə deyə bilərəm ki, məni təriflə?!

- Bunların fonunda Kamal Abdullanı dünyaya çıxan yazıçı adlandıra bilərikmi?

- Hər yazıçı barədə bu sözü demək olar. Sən dünyaya çıxırsan, Azərbaycan da bir dünyadır.

- Söhbət xarici oxucu auditoriyasının müəllifi tanımasından gedir...

- Xarici ədəbi prosesə daxil olmağa hələ çox var.

- Heç vaxt Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəaliyyəti ilə bağlı nə müsbət, nə də mənfi istiqamətdə fikir bildirməmisiniz. Səbəbi nədir?

- Mən Yazıçılar Birliyi haqqında heç vaxt obyektiv danışmaram, çünki şəxsən subyektiv adamam. Xalq yazıçısı Anar mənim dostumdur. Mən onun haqqında ancaq sevə-sevə danışa bilərəm.

- Ədəbi inkişaf, yeni imzaların üzə çıxarılıb püxtələşməsi istiqamətində hansı alternativ təklifləriniz var?

- Mən bu amalla Bakı Slavyan Universitetində, Azərbaycan Dillər Universitetində Yaradıcılıq fakültəsi yaratdım. O fakültədə yetişən gənclər Azərbaycanın tanınmış simalarıdır.

- Bəs niyə Yaradıcılıq fakültəsinin fəaliyyəti zəiflədi? Bəlkə əvvəlki həvəsiniz qalmayıb?

- Ola bilər. Bilirsən, son toplaşanlarda əvvəlki daxili potensialı görmədim. Amma insanların buna ehtiyacı var. Tutaq ki, şeir yazırsan, amma intellektual çəkisi olmur. Çalışdım, bu adamlara mifologiya, dünya mədəniyyəti, Azərbaycan ədəbiyyat tarixi haqqında məlumatlar verilsin. Görkəmli ədəbiyyatşünaslar və mədəniyyətşünaslar həmin fakültədə çalışırdılar. İndi nəsə o proses səngidi. Həmişə onun tərəfdarı olmuşam ki, insan çoxlu kitab oxumalıdır.

- Bəlkə, ümumi kitaba yanaşmanın da bu prosesin səngiməyində bu və ya digər şəkildə rolu var?

- Son vaxtlar qərib bir fikir beynimi tərpətdi. Düşündüm, həyatımda rast gəldiyim insanlar arasında çox müdrik, ağıllı, ləyaqətliləri var ki, heç biri kitab oxumayıb. Ona görə düşünürəm ki, çoxlu kitab oxumaq yaxşı şeydir, ya yox?

- Hazırda nə yazırsınız?

- Mənim "Dədə Qorqud"la bağlı böyük silsiləm var. Onları birləşdirib tək kitab şəklində çapa hazırlayıram: "Gizli "Dədə Qorqud", yaxud yeni mənalar axtarışında". Bu kitab dastanın bizə görünməyən yerlərini işıqlandıracaq.

Söhbətləşdi: Nadir YALÇIN

Ədəbiyyat qəzeti.- 2024.- 20 dekabr, №50.- S.4-5.