"Min bir mini-esse
dükanı" silsiləsindən
1. Selincer effekti
C.Selincer
9 hekayədən və
bir povestdən sonra ömrünün son gününəcən susub.
Müsahibə verməkdən
də qaçıb. Qapalı həyat tərzi keçirib. Hamı nəsə yazdığını güman
edib.
Meksika yazıçısı Xuan Rulfo
da beş-altı hekayədən
və "Pedro Paramo" romanından
sonra ömürlük
susdu.
Görəsən, müasir Azərbaycan
ədəbiyyatında "Selincer effekti" ilə yaşayan yazıçı, şair
varmı?
Hamı
görünməkdən, tanınmaqdan
ötrü dəridən-qabıqdan
çıxır. Sosial
şəbəkədə bir
gün görünməsə,
mətbuatda bir gün adı çəkilməsə, həmin
günü ömürdən-gündən
saymayanlar var.
Azərbaycan nasiri Saday Budaqlı da çoxdandır,
90-cı illərdən bəri
nəsə yazır.
Bu arada xeyli tərcümələr edib.
M.Bulqakovun "Ustad və Marqarita" romanını gözəl
tərcümə etdiyini
deyirlər. Razıyam.
Bir xəbərçilik edim:
Qazaxda, ata evində masasının üstündə əlyazmalarını
gördüm. Marağımı
görüb dedi ki, bir roman yazır. Dedim, qağa, hazır olanda ver, oxuyum. Sonra əlavə etdim ki, niyə çap etmirsən?
Susdu...
Amma gənc yazıçılar
hələ də onun köhnə povestlərini oxuyurlar - onu müasir nəsrimizin usta adları sırasında görürlər.
Bir rus yazıçısı
var - Saşa Sokolov. Kanadada
yaşayır. Son illər
heç nə çap etmir. Onu Rus Selinceri də adlandırırdılar;
ədəbi gündəmdə
olmağa heç bir ehtiyac duymur.
Amma dediyinə görə,
nəsə yazır. Çap üçün hazır mətnlər də var...
Müsahibələrinin birində Saşa Sokolov bir hadisədən çox təsirləndiyini qeyd edir. Yunanıstanda bir xanım yazarla tanış olur. Həmin xanımın çox yazdığını, amma
yazdıqlarını çapa
vermədiyini eşidir.
Rəflər yaşı
əllini keçmiş
bu xanımın əlyazmaları ilə dolmuşdu. Özü də günün 12 saatını yazırdı,
bu işdən də ləzzət alırdı. O vaxtdan Saşa Sokolov bu üsuldan istifadə etməyə çalışır.
Onun üçün ədəbi cameədə
qətiyyən görünmək
maraqlı deyildi...
Yazdıqlarını çapa verməmək bir sufi iradəsi, sufi davranışıdı
düşüncəsindəyəm...
2. Qovaq yarpağı
Çində qəribə adətlər,
rituallar çoxdur. Onlardan biri də
ayrılıq zamanı
qovaq yarpağı bağışlamaqdır. Deyilənlərə
görə, Tan dövrü
şairləri ayrılarkən,
xatirə olaraq bir-birinə söyüd və qovaq yarpağı
bağışlayırlarmış.
Çuvaş şairi Gennadi Ayqinin 1964-cü ildə yazdığı iki misralıq "Dostluq səhifələri" şeirini
oxuyanda həmin adət yadıma düşdü. Şeirin
məzmunu belədir
ki, şair gəzinti zamanı yerə düşmüş yarpağın
şeir kitabında iki səhifə arasına qoyulmasını
xahiş edir.
1936-cı
ildə Zadonskda Osip və Nadejda
Mandelştam cütlüyünün
yaşadığı Karl Marks küçəsi, 8 nömrəli
evin qabağında qoca qovaq ağacından
çağdaş rus
şairi Vladimir Aristov
bir esse yazıb: "Mandelştamın
qovağı". Həmin
yazını internetdə
axtarışa verib tapdım. Bu mövzuda
"Mandelştamın söyüd
və qovaq yarpağını Du Funun
kitabının arasına
qoyaraq" adlanır
(Şeirin bir parçasını rus dilindən sətri tərcümə etdim).
Zadonskda
evinin qabağında
-
K.Marks küçəsi,
nömrə 8-də
məhz
həmin,
daha doğrusu, həmin yeganə
söyüddən, həmin söyüddən
və qovaqdan
ovcumla qoparılmış yarpaq
Tan dövrü səkkizinci əsr
sənə bərabər olan
yeganə şairin bioqrafiyasının
səhifələri arasına qoyulmuş...
Hüseyn
Arifin ev kitabxanasında,
Əhməd Cəmilin
bağışladığı şeir kitabının arasında qurumuş qovaq yarpağını görənlər olub. Qovaq yarpağı Əhməd Cəmilin bu şeiri olan
səhifənin arasına
qoyulub:
Qoşa
qovaq kölgəsində
Bir gəlin durmuş bayaqdan.
Sanki solğun bir yarpaqdı,
Külək salmış budaqdan.
Beləcə, bir qovaq yarpağı VIII əsr Çin şairi Du Funu, rus şairləri
O.Mandelştamı, V.Aristovu, Azərbaycan şairləri Ə.Cəmili,
H.Arifi, çuvaş şairi G.Ayqini bir yaddaş məkanında yaşada bilir...
3. Uzaqdan salamlaşmaq
Aleksandr
Blok Puşkinin evinin yanından keçəndə
həmişə şairin
evinə salam verirmiş.
Nə gizlədim, hər dəfə Gəncədən
keçəndə Şeyx
Nizaminin məqbərəsini
salamlamağa "bir növ adətkərdə
olmuşam".
H.Arif Fəxri xiyabanın yanından keçəndə S.Vurğunu
salamlamağı ustadına
bir ömürlük ehtiram borcu hesab
edirdi:
Nə göydən haray var, nə yerdən aman,
Sükuta
bürünüb Fəxri
xiyaban.
Yaz da, qışda da onun yanından
Bir dəfə salamsız ötmədim, ustad!
1989-cu ildə "Moskovskiy Komsomolets" qəzetində
uşaq yazıçısı
Yuri Kovalın bir müsahibəsi qarşıma
çıxmışdı. Müsahibədə onun bir etirafı o qədər xoşuma gəldi ki, dəftərçəmə
köçürdüm. Y.Koval deyir: "Mənim sevimli yazıçım Nikolay Vasilyeviç
Qoqoldur. Hərdən düşünməyə belə
qorxuram ki, əgər
təsadüfən N.Vasilyeviçə rast
gəlsəm, mən nə edərdim? Gözəl yazıçılar
ilə - Anna Axmatova ilə, Mixail Zoşşenko ilə, Yuri
Oleşa ilə mənə görüşmək
nəsib olub. Amma Qoqola yaxınlaşmaq mümkündürmü? Uzaqdan
salamlaşmaq - ən doğru yol budur".
Bir neçə dəfə İsmayıl Şıxlı
qarşıma çıxıb.
Salam verib özümü
təqdim etmək şansım olub. Ən azından, bir kənddən olmağımı bəhanə
də edə bilərdim.
Amma böyük yazıçıya
və şəxsiyyətə
uzaqdan salam vermək daha münasib idi. Çünki ədəbi
və əbədi Ruh ilə əl
verib görüşəsi
deyildim ki...
Rüstəm KAMAL
Ədəbiyyat qəzeti.-
2024.- 20 dekabr, №50.- S.24.