"Salam"ın şeir məkanı

Mahirə Nağıqızı poeziyasının semantik-struktur, semiotik, qeyri-səlis məntiq və sinergetik təhlili

Mahirə Nağıqızının "Salam olsun" adlı şeirlər kitabı toplusu, əsasən, Vətən sevgisi, milli kimlik və şəhidlik mövzularını əhatə edir. Kitabın strukturu, xaosdan nizama doğru bir keçidi əks etdirir. Əvvəlki şeirlərdə kədər və itki hissləri ön planda olsa da, sonrakı şeirlərdə qələbə və ümid motivləri güclənir. Bu, sinergetik yanaşmada sistemin özünü təşkil etməsi və yenidən qurulması kimi qiymətləndirilə bilər.

Mahirə Nağıqızının "Salam olsun" kitabı yalnız poetik mətnlər toplusu deyil, həm də kollektiv yaddaşın və milli kimliyin poeziyada yenidən kodlaşdırılmasıdır. Buradakı şeirləri təhlil edərkən biz təkcə bir müəllifin poetik aləmini yox, həm də bütöv bir xalqın taleyini, ağrısını və ümidini oxuyuruq.

"Salam olsun" (eyni adlı üç şeir) əsərləri Mahirə Nağıqızının poetikasında "salam"ın semantik, semiotik, qeyri-səlis məntiq və sinergetik çalarlarını konkretləşdirən parlaq nümunələrdir.

Mahirə Nağıqızının poeziyası obrazlılıq və metaforik qat baxımından zəngin poetik struktura malikdir. Onun şeirlərində metafora yalnız bədii ifadə vasitəsi deyil, həm də tarixi yaddaşın, milli kimliyin, mübarizə ruhunun və zamanla dialoqun semantik yükünü daşıyır.

Azərbaycan - şəfanın, sağlamlığın ünvanı:

"Azərbaycan -

Göyərən ümidlərim.

Dərmanı, davasısan

Min illik dərdlərimin.

Mahirə Nağıqızının milli-mənəvi dəyərlərə əsaslanan poeziyasının poetik-fəlsəfi zirvələrindən biridir.

Mahirə Nağıqızının "Şəhid nəğməsi" şeirində şəhidin məzarı və ruhu canlı simvollar kimi təqdim olunur, sanki torpağın dili şəhidin ruhudur.Şəhidlərin ruhunu narahat etməmək - xalqın borcu və etik məsuliyyətidir.

Boy vermiş məzarın qəbir daşları,

Bir ömrün daşlaşan arzu-kamıdır.

Onların sağlığı döyüşən əsgər,

Məzarı-Vətənin istehkamıdır.

Bu bənd çoxqatlı mənalarla yüklənmiş poetik-fəlsəfi model təqdim edir. Gəlin onu adi təhkiyə ilə izah edək - həm poetik, həm fəlsəfi, həm də arxetipik kodlar əsasında. Əvvəlcə şair fiziki məzarı qeyri-adi şəkildə təsvir edir: "Boy vermiş məzarın qəbir daşları" - burada məzar sadəcə bir ölüm simvolu deyil. "Boy vermək" ifadəsi həyatın davamlılığını, torpaqda belə dirilik işarəsini bildirir. Sanki məzarda belə həyat inkişaf edir. Bu, şəhidin ölümü ilə həyatın gücləndiyi fəlsəfi mesajdır. Qəbir daşları sadəcə daş deyil, bir ömrün yaşanmışlığının, arzularının maddiləşmiş izidir. İkinci misrada bu fikir daha da dərinləşir: "Bir ömrün daşlaşan arzu-kamıdır."Bəli, ömür boyu qurulan arzular, məqsədlər, çatmaq istənilən zirvələr... Hamısı indi daşda həkk olunub. Lakin bu "daşlaşmaq" passivlik deyil. Bu, ömrün yadigar halıdır. Qəbir daşı - həm xatirə, həm ideya, həm də gələcək üçün xəbərdarlıqdır. Yəni ölən insanın arzusu ölməyib, qalanlara vətən üçün yaşamağı xatırladır. Üçüncü misrada qəhrəmanlıq motivi ortaya çıxır:"Onların sağlığı döyüşən əsgər" - şəhidin arzusunu canlı əsgər yaşadır. Burada həyat və ölüm qarşı-qarşıya deyil, eyni cəbhədə dayanır. Əsgər yaşadıqca şəhid unudulmur, əsgər döyüşdükcə şəhidin ruhu yaşayır. Bu, millətin yaddaş və mübarizə davamlılığını göstərir. Son misra isə bəndin kulminasiyasıdır: "Məzarı - Vətənin istehkamıdır" - Şəhidin məzarı sadəcə bir torpaq yeri deyil, Vətənin sərhəddi, qorunma xətti, istehkamıdır. Bu, sinergetik məna daşıyır: ölü bədənlər canlı Vətəni qoruyur. Fiziki yoxluq ruhani və siyasi varlığın bünövrəsinə çevrilir.

Mahirə Nağıqızının əksər şeirləri Vətən, şəhidlik, bayraq, milli ruh və mübarizə ruhu kimi mövzulara köklənib. Hər biri milli mənəvi dəyərlərin bədii ifadəsi olmaqla yanaşı, həm də vətəndaşlıq duyğularının təcəssümüdür. Aşağıda yurd sevgisinə həsr olunan şeirlərinin də mövzu, ideya və semantik yük baxımından təhlilini təqdim edirəm: Bu şeirlər bir poetik sistem kimi oxunanda, semantik mərkəzdə "Vətən - Şəhid - Bayraq - Ana - Qürbət" kimi əsas obrazlar yer alır. Onlar bir-biri ilə məna baxımından əlaqəlidir və birlikdə böyük bir milli poeziya kodu yaradır: bu kodun açarı fədakarlıq, xatirə, təkrarolunmazlıq və təslimsiz ruhdur.

Şairin "Heydər baba dastanı" şeirinin ilk bəndi Azərbaycan xalqının tarixi-siyasi qaranlıq dövrlərindən, ağır sınaqlardan keçən taleyindən başlayır və bu ağır durumun içində çıxış yolunu, ümidi və inamı simvolizə edən Heydər Əliyev obrazında tapır. Bu, həm bir millətin əzablarının, həm də qurtuluşunun dastanıdır. Şeir Qarabağ probleminin simvolik toxunuşları ilə millətin ümidi və dirçəliş arzusu fonunda formalaşır. İdeyası: Şeir xalqın uzun illər çəkdiyi zillət və təzyiqə baxmayaraq, haqq işinin qalib gələcəyi, ümidsizliyin inama çevriləcəyi fikrini əsas götürür. Heydər Əliyev obrazı bu inamın, birliyimizin, ümumxalq dirçəlişinin rəmzidir. Şairin ideyası həm tarixdəki zülmün, həm gələcəyin parlaq perspektivinin, həm də milli iradənin zəfər çalacağına dair əminliyin vətənpərvər çağırışıdır. Şeirdə Heydər baba obrazı klassik bir xilaskar arxetipidir - xalqı zülmdən çıxaran, inamı bərpa edən, ümidi təzələyən el atası - lider. Bu obraz qədim qəhrəmanlıq mifləri və xalq dastanlarında rast gəlinən "müdrik alp-ərən" motivi ilə üst-üstə düşür. "Baba" arxetipi - qoruyucu, bilici, xilasçı kimi mifoloji qatlara malikdir. Şeir Heydər Əliyevi bu mifik müstəviyə qaldıraraq onu xalqın kollektiv yaddaşının bir hissəsi kimi təqdim edir. "Sarı bülbül" mifoloji olaraq həm Azərbaycan xalqının milli ruhunu, həm də mübarizə və ümid simvolunu təcəssüm etdirir.

"Heydər baba dastanı" şeiri milli yaddaşın və ruhun poetik kodu, azadlıq və qurtuluş ideyasının simvolik dastanıdır. O, tarixin qaranlıq səhifələrini açıq şəkildə göstərir, lakin ümidsizliyə batmır, əksinə milli iradə və inamı önə çəkir. Heydər Əliyev obrazı isə müdrik xilaskar arxetipi kimi bütün bu tarixi və ideoloji yükü daşıyır, xalqın ruhunu canlandırır, gələcəyə inam verir. Bu şeir həm də çoxqatlı semiotik sistem kimi işləyir, xalqın mədəniyyət kodlarını, mifoloji və arxetipik simvolları bir araya gətirərək milli kimliyi təzələyir və gələcəyə yönəldir.

Mahirə Nağıqızının poeziyasında Tanrıya müraciət təkcə ibadət deyil, insanın varlıq qarşısında duyduğu heyrət və minnətdarlığın poetik ifadəsidir.

Mahirə Nağıqızının şeirlərində bayraq milli kimliyin, mənəvi varlığın və mədəni irsin təcəssümüdür. Bayraq dalğalandıqca tarix canlanır, şəhidlər xatırlanır, qəhrəmanlıq oyanır. Bu obraz poeziyada həm ruhani güc, həm də kollektiv yaddaşın işarəsi kimi çıxış edir. Bayraq burada fəlsəfi baxımdan xalqın özünüdərkidir - onun keçmişi, bu günü və gələcəyini birləşdirən simvol. Arxetipik olaraq isə bu obraz qəhrəmanlıq, vətənə bağlılıq və milli birlik motivləri ilə qovuşur.

"Zaman-zaman" ifadəsi Mahirə Nağıqızının poetik dilində sadəcə təkrarlanan zaman formulu deyil, tarix boyu axıb gələn hadisələrin, dönüşlərin metaforasıdır. Bu ifadə ilə şair tarixin dərinliklərinə enir, xatirələr, qırılmalar, dönüm nöqtələri ilə danışır. Burada iki zaman ölçüsü - xronos (sabit zaman) və kairos (anın gücü, fürsət zamanı) - bir-biri ilə dialoqa girir. Bu, poetik struktura qeyri-xətti zaman dərinliyi bəxş edir. Arxetipik olaraq bu zaman çoxlu dönüş, çevriliş və taleyüklü anlar arxetipi ilə bağlıdır.

"Yerim ocağında sənin..." bayatısından fraqment:

Yerim ocağında sənin,

Qalım qucağında sənin.

Nə gözəldir yaşamağım,

Vətən, qucağında sənin.

Mahirə Nağıqızının doğma Laçını tərənnüm edən bayatısı milli və insanlıq mifoloji kodlarının zəngin toplusudur. Bayraq arxetipi - həm qoruyucu, həm ilahi, həm qəhrəmanlıq simvolu kimi çıxış edir. Burada zamanın dövriyyəsi, sınaq və zəfər, atalar irsi, kollektiv şüur və insanın daxili aləmi - bütün bu elementlər mifoloji sistem kimi bir-birinə bağlıdır. Bu mifoloji-arxetipik kodlar bizim köklərimizi xatırladır, ruhumuzun dayanıqlığını, kimliyimizi və davamlılığımızı qoruyur. Eyni zamanda, bu kodlar gələcək nəsillərə həyat fəlsəfəsini və milli-mənəvi dəyərləri ötürmək üçün mədəniyyətin ən dərin qatlarını təşkil edir.

Mahirə Nağıqızı müasir Azərbaycan poeziyasında həm ənənəyə hörmət edən, həm də onu yeni fəlsəfi səviyyədə inkişaf etdirən şairdir. Onun poeziyası dərin insanizm, zəngin mifoloji-arxetipik qatlar və zamanın çağırışlarına poetik cavabdır. Bu isə onu modern Azərbaycan poeziyasının ən önəmli və orijinal səsindən birinə çevirir.

Ramazan QAFARLI

Ədəbiyyat qəzeti.- 2025.- 13 iyun, №21.- S.22.