Kiper də hadisədir, xalis ədəbiyyat hadisəsi

Qriqore Kiper Kişineunun çağdaş ədəbi coğrafiyasında, bəlkə relyefində və ya landşaftında demək daha doğru olardı, vacib ərazi, nöqtədir, ötən yüzilliyin sonu və yeni minilliyin yaşadığımız hissəsində ciddi imzadır (illərlə bağlı qeydlər elə illər sonra daha aydın hiss olunacaq). Onun poeziyası gündəlik həyatın, gerçəkliyin zərif lirizmindən doğur, meditativ, pessimist, melanxolik, amma çox dəqiq, bir qədər asketik cizgilərlə təzahür edir. Robert Frost yadıma düşür. O deyirdi ki, mən yüngülçəkili optimizmdənsə, ağırçəkili pessimizmə üstünlük verirəm.

Kiperin şeirlərini diqqətlə oxuyanda (yəni "tərcümə edəndə" deməkdi bu!) XX əsr Avropa poeziyasından oxuduğum yaxşı şairləri xatırlayıram. Birini qeyd edim.

Bu, Kiperdir:

Sənin sükutunu

və evin yaxınındakı qarı oxumaq,

səbəbsiz üşümək üçün

nə qədər zaman gərəkəcək?

Bu da Tranströmer:

Dili yox, sözü, sözü olanlardan yoruldum,

qar altında uyuyan adaya üz tutdum.

Sözsüzdü vəhşi təbiət.

Yazılmamış səhifələr uzanırdı dörd bir tərəfə.

Qarda cüyür izlərini gördüm,

Danışırdı - sözsüzdü.

Kiper temperamentiylə çox maraqlıdı, bunu tərcümə prosesindən dəfələrlə hiss etdim. Günəşli Kişineuda soyuq skandinaviyalı kimi "dəydi gözümə"; bu isə o deməkdir ki, o, müəyyən qədər təklənib, başqa iqlim qurşağına köçüb; öz ədəbi mühitində yeni, yaxud başqa (laşmış) olmağın bir başqa təzahürüdür bu. Onu bir neçə dəfə Kişineuda müşahidə eləmək imkanım olmuşdu. Əlimi ürəyimin üstünə qoyub əminliklə deyə bilərəm ki, "göründüyü kimi olan, olduğu kimi görünəndir", üstəgəl, şeirləri də görünəndir, vizualdır:

Külək ağacları əyir,

Uzaq xatirələr

küləyə cavab verir.

Yalnız arabir

şimal sularının axını üzərində əyilirəm,

səni yaddaşımdan

sanki zərif şitillik çiçəyi kimi

çıxarıb qoxulayıram.

Şair eyni zamanda formula yaradandır, hamı yox əlbəttə ki. Öz klassiklərinə büt kimi tapınan, onların söylədikləri həqiqətləri, düsturları yalnız onların söylədiyi biçimdə qəbul etməyə öyrəşmiş "tipik bir şərqli kimi" mənə (nəbadə, əruzda, yaxud qafiyəli və hecada deyilmiş bir mətləblə bir başqa cür rastlaşaq, olmaz!)Kiperin təqdimatında təklif olunan təkliyin klassifikasiyası, formulu çox böyük həzz yaşadır; əlbəttə, əqli həzz:

Çoxüzlüdür təklik:

özününkülərin arasında,

özgələrlə,

özünlə üzbəüz qalanda.

Öz tarixçəni, əhatə olunduğun insanları, müşahidələrini dəqiqliklə yazanda sən öz ölkənin tarixini də yazmış olursan, bu mənada Kiper həqiqi vətənpərvərdir.

Fikrimcə, Kiperin ən böyük uğuru oxucunu temperamenti ilə "götürməsində", yazdığı, göstərdiyi hər bir şeyi "sakitcə" etməsindədir, təbiət hadisəsi kimi; necə ki, külək əsir, necə ki, yağış yağır, ağaclar yarpaqlarını tökür və ya yenidən yaşıllaşır.

Kiper də hadisədir, xalis ədəbiyyat hadisəsi.

Səlim Babullaoğlu

Ədəbiyyat qəzet.- 2025.- 16 may (№17).- S.3.