Aleksey Domnin
(1928-1982) - şair, yazıçı,
jurnalist, folklor araşdırmaçısı. Ömrünü "İqor
polku dastanı"nın
araşdırmasına həsr
edən atası Mixail Domninin təsiri ilə o da folklor araşdırmalarına
başlayıb. Universitetdə
diplom işini də həmin dastandan yazıb, 1967-ci ildən 1977-ci ilə qədər isə dastanın tərcüməsi
ilə məşğul
olub. Tarixi povestlərin, böyüklər
və uşaqlar üçün şeirlərin,
nağılların müəllifidir.
Bir müddət Rusiyada yaşayan etnik azlıq komilərin və permyakların folkloru ilə maraqlanıb, həmin motivlər əsasında "Kudım-Oş
haqqında rəvayətlər"
və "Ovçu Per haqqında rəvayətlər" poemalarını
yazıb.
Kudım-Oş komilərin
və permyakların əfsanəvi qəhrəmanıdır.
Əfsanəyə görə,
bu xalqlar Oşdan törəyib.
Kudım-Oş
haqqında rəvayətlər
1
Nəğmələrin geniş qanadlarında
Sizi qədim rəvayətlər yurduna
Aparacağam ki,
mənim sözlərim
Toxum kimi qəlbinizdə cücərsin.
Qədim nəğmələrin
nəqarəti var,
Hər xalqın
da başlanğıcı
mövcuddur.
Qədim-qədim zamanlarda
parmada*
(Parma - tayqa)
Boz gözlü çudinlər*
yaşayırdılar.
(Çudinlər
və ya çudlar -
komilərin əcdadları,
qədim xalq)
Dar və qaranlıq idi kor qazmalar,
Geniş idi ətrafdakı meşələr.
Dadlı idi maralların ciyəri.
Onlara istilik verirdi günəş,
Quşlar xəbər
gətirirdi uzaqdan.
Rəqs edirdi
gur alovun dilləri,
Qovlayırdı gecənin
ruhlarını.
Əcdadların adəti
necəydisə,
Elə də yaşayıb ömr edirdilər.
Qocalıqdır insanı
əldən salan
Və əgər
hansısa qərib qocanı
Ölüm unudurdu,
aparmırdısa,
Həmin qoca gizlincə bir cığırla
Dağa gedib mağara qazıyırdı
Və özünü
orada dəfn edirdi.
Cavan Oş öz doğma qəbiləsində
Bahar vaxtı oyanan torpaq kimi
Güc-qüvvətə dolub yetkinləşirdi.
İti ağıl verilmişdi gənc Oşa.
Ölülərin kölgəsini
görürdü,
Uçan oxu havadaca tuturdu,
Gözbağlıca oynayırdı
ayıyla.
Onun anasısa
- cadugər Pevsin
Bacarırdı yuxuları
yozmağı.
Bilirdi ki, harda
dincəlir Oypel -
Meşələrin və çayların tanrısı.
Əgər kimsə
pis niyyətlə gəlsəydi,
Onu kor edərdi gizli sehrlə.
Heyvanı tələyə
sala bilərdi,
Yumşaldardı düşmənin
qılıncını.
Qəbilənin şamanı
Çikış qarı
Gecə dağa
çıxıb söhbət
edirdi
Süra-Peley adlı
hiyləgər ruhla.
Cadu edib diriltməyi bilirdi
Öldürülmüş adamları
bu şaman.
Göbələk çəkirdi,
dəfinə vurub
Qovlayırdı xəstəliyi
və şəri.
Oşun atası
pamdı* qəbilədə
(Pam - başçı, kahin)
Gedərdi Yuqranı
yağmalamağa.
Bir gün onu gətirdilər
yürüşdən
Ürəyində lələkli
bir ox ilə.
Şaman Çikış
uzun müddət dəf çaldı,
Quş kimi çırpındı ocaq
başında.
Amma onu ölülər diyarından
Qaytara bilmədi,
çəkə bilmədi.
Onlar pamı
torpağa tapşırdılar,
Ayağına ayı başı qoydular,
Üzünü də maska ilə örtdülər,
Gecə düşənəcən
şənlik etdilər.
Onlara baxırdı
kor gözlərilə
Taxta boz büt. Qanlı dodaqlarından
Axıb yerə
tökülürdü piy
və bal.
Qəbiləyə təzə
pam lazım idi.
Ağsaqqallar ocaq başında Oşu
Pam təyin etdilər. Ona verdilər
Hakimiyyət nişanəsi
əsanı
Və bürünclə
bəzədilmiş kəməri.
Hamı ilə birgə Pevsin qarı da
Yerə qədər
təzim etdi oğluna.
Qurd tanıyır
maral cığırlarını.
Düşmən bilir qənimətin yerini.
Düzəngahda çudların
qəbiləsi
Quş yuvası
kimi açıq-aşkardı.
Vaxtaşırı düşmən
qəbilələri
Pusqu qurub hücuma keçirdilər,
Günü-gündən əriyirdi
qəbilə.
Oş məsləhət
tonqalını qaladı.
- Düşmən
ona görə hücum edir ki,
Bizdən uzaq dağlardadır tanrılar.
Biz onların yanına köçməliyik,
O məskəndə
qazmaları qazıyıb
Ətrafına hasar da çəkməliyik.
Oypel bizi qoruyacaq. Necə ki,
Torağay qoruyur balalarını.
Bu cəsur sözləri eşidənlərin
Dilləri qurudu ağızlarında.
Hətta İnva
çayı da sakitləşib
Tanrıların qəzəbini
gözlədi.
Şaman Çikış
hirs içində kükrədi:
- Hər
kimsə ki müqəddəs
dağa gedib
Haram qatar torpağın yuxusuna,
Qoy elə əlləri qurusun onun!
Oş qəzəblə
qışqırdı:
- Siz
özünüz
Mənə əsa verib pam elədiniz.
Cəsurları səsləyirəm
özümlə,
Amma kim ki siçan kimi gizləndi,
Qəniməti olsun qoy düşmənlərin,
Qorxudan sıxılsın
qabırğaları.
Adamları sarsıtdı
bu kəlmələr,
Çayın dalğaları
kükrəyib coşdu.
Oş qaldırdı
əllərini günəşə:
- Günəş,
sən aç bizim gözlərimizi,
Vəhşi ağlımızı
nura qərq elə!
Və qaranlıq
çökdü yerin
üzünə,
Təkcə çılpaq
zirvə nura qərq oldu.
Birinci Oş çıxdı sıldırımları,
Göstərdi ki, harda
şam ağacından
Ucaltmaq lazımdır
möhkəm qalanı.
Zaman keçər, ağacları
çürüdər,
Amma həyat çayı axar, qurumaz.
Beləliklə, ilk kötük
və ilk qazma
Oşun şəhərinin
əsası oldu -
Bu diyarın paytaxtı Kudım-Karın*.
(Kudımkar
- Rusiyanın Perm
vilayətində şəhər.
Adını qədim
komi dilində
mənası "ölü
su" olan
Kuva çayından götürüb)
Ədəbiyyat qəzeti.- 2025.-
16 may (№17).- S.32.
Aleksey Domnin
Ədəbiyyat
qəzeti.- 2025.- 16 may (№17).- S.32.