KİV və ədəbiyyat

Hər kəs fərqli fikir söyləyə bilər

Aydındır ki, hər bir Milli ədəbiyyat, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatı əsas etibariylə doğma ana dilində yaranır. Amma müxtəlif dövrlərdə və müxtəlif səbəblərdən başqa dillərdə yazan şairləri, yazıçıları ədəbiyyatımızdan çıxarmaq ədalətsizlik olardı. Nizami, Xaqani, Məhsəti və XII əsrin bütün başqa Azərbaycan şairləri, sonrakı əsrlərdə yaşamış bir çox başqa şairlərimiz yalnız fars dilində yazıb yaradıblar. İndi onları ədəbiyyat tariximizdən silməliyik?

Bu cəhətdən ən böyük nümunə dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvidir. Gəncədə doğulmuş, ömrü boyu burda yaşamış və burda dəfn olunmuş Azərbaycan türkü Nizaminin Azərbaycan şairi olması, bəzi fars şovinistlərindən başqa, heç kəsdə şübhə doğurmur. Amma onun Azərbaycan dilində bircə misrası belə olmaması da faktdır. Rus dilində yazan müasir yazıçılarımız bu cəhətdən Nizamini xatırlayanda, onlara: "Gör özlərini kimlə müqayisə edirlər, Nizamiylə!” - deyirlər. Bu əslində bilərəkdən sözü dəyişmək, bir növ cığallıqdır. Heç kəs heç bir müasir yazıçımızı sənətkarlıq baxımından Nizamiylə müqayisə edə bilməz. Söhbət yalnız ondan gedir ki, başqa dildə yazan yazıçılar hər dövrdə olduğu kimi bizim günlərdə də var. Onların arasında çox istedadlı, çox məşhur və Azərbaycanın adını şöhrətləndirən yazıçılar ədəbiyyatımızda layiqli yer tutur. Onları inkar etməklə ədəbiyyatımızı xeyli kasıblaşdıra bilərik.

Nizami Gəncəvini misal çəkəndə deyirlər ki, o, farsca yazsa da əsərlərinin ruhu türk ruhudur. Doğrudur, Nizaminin əsərlərində xeyli türk sözləri, farscaya çevrilmiş zərb-məsəllərimiz var; müəyyən dərəcədə bəzi türk mif və əfsanələrindən istifadə də edib. Amma ərəb əfsanəsi əsasında farsca yazdığı "Leyli və Məcnun"da türk ruhunu nədə görürlər? Nizaminin başqa poemalarının da süjetləri ondan daha əvvəl İran şairi firdovsinin "Şahnamə"sində qələmə alınıb. Nizaminin qəhrəmanları İran (fars) Sasani padşahları Xosrov, Bəhram, Makedoniyalı İskəndərdir. Onda gəlin Nizamini günahlandıraq ki, qəhrəmanları türklərdən çox başqa millətlərin nümayəndələridir, özü də fars dilində yazıb-yaradıb. Əlbəttə, məsələnin bu cür qoyuluşu absurd olardı.

Yaxud başqa bir misal. Məlum olduğu kimi, Nəsimi də, Füzuli də əsərlərini üç dildə - türkcə, ərəbcə və farsca yazıblar. Deməli, bu məntiqlə belə çıxır ki, bu dahi şairlərimiz ərəb dilində yazanda ərəb, farsca yazanda fars, Azərbaycan türkcəsində yazanda Azərbaycan şairləri olur?

M.F.Axundov komediyalarını Azərbaycan dilində yazıb, "Şərq poeması"nı farsca, bəzi yazılarını rusca. Onu necə müəyyənləşdirək - komediyalarında Azərbaycan dramaturqudur, poemasında fars şairi, başqa yazılarında rus yazıçısı?

Müasir dövrdə rusca yazan Çingiz Aytmatovu yaxud Oljas Süleymenovu misal çəkərkən, yenə də "onların əsərlərinin ruhu millidir" - deyirlər. Ancaq unudurlar ki, müasir dövrün böyük yazıçısı, bütün türk dünyasının iftixarı olan Çingiz Aytmatovun rus dilində yazdığı elə əsərləri də var ki, onlarda nə Qırğızıstan həyatı, nə də türk ruhu ifadə olunub. Məsələn, "Kassandra damğası", "Ana Məryəm qarlarda" yaxud "Sahillə qaçan köpək". Deməli, sırf qırğız həyatından yazdığı "Cəmilə", "Əlvida Gülsarı", "Ağ gəmi", "Gün var əsrə bərabər" və başqa əsərlərində Ç.Aytmatov qırğız yazıçısıdır. Qırğızıstana və türk dünyasına aid olmayan əsərlərində yox? Bu da bir absurd fikirdir.

Başqa bir absurd fikir belədir ki, "Çingiz Abdullayev bu qədər tərcümə olunursa, deməli, onun yazdıqları əsər deyil" ("Azadlıq" qəzeti, 15 aprel 2009). Bu sözlərdən belə məntiqi nəticə çıxarmaq olar ki, əsər yalnız az tərcümə olunan, ya heç tərcümə olunmayanlardır.

Bu fikirləri səsləndirən Nizami Cəfərov yalnız Çingiz Abdullayevi deyil, onun haqqında Nizamidən fərqli fikirdə olanları da günahlandırır.

"Şərq" qəzetində (15 aprel 2009) belə deyir:

"Mənim şəxsən Çingiz Abdullayevlə düşmənçiliyim yoxdur. Amma o, böyük ədəbiyyat, böyük ziyalı iddiası ilə çıxış edəndə ola bilər ki, onun özü ağlında olan kimlərsə fikirləşə bilər ki, bəlkə doğrudan da bu belədir".

Bu YAP-ın üzvü professor Nizami Cəfərovun fikridir. YAP sədri, Prezident İlham Əliyevin fikri isə başqadır. O, öz şəxsi təşəbbüsüylə Çingiz Abdullayevi Azərbaycan ədəbiyyatında xidmətlərinə görə Xalq yazıçısı adı və "Şöhrət" ordeniylə təltif edib.

Nə olar, bizdə demokratiyadır. Hər kəs fərqli fikir söyləyə bilər.

Faiq Kazımov

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-24 aprel.-S.6.