Əta Tərzibaşı: “Bu ehtiram üçün çox minnətdaram”

İraqda Füzuli yubiley tədbirlərinin iştirakçıları səhər tezdən Kərkük şəhərinə yola düşdülər. Bağdaddan şimala təqribən 250 kilometr məsafədə yerləşən bu şəhərin adı Azərbaycan oxucularına yaxşı tanışdır. İraq-türkman folklorunu içərisinə alan bir sıra kitabların üstündə bu adı dönə-dönə oxumuş və sevmişlər: "Kərkük bayatıları", "Kərkük ata sözləri və məsəlləri" və s.

İraq-türkman folkloru ilə maraqlanan hər kəs yaxşı bilir ki, bizim üçün çox doğma olan bu mənəvi sərvətin layiqincə toplanması, nəşri və tədqiqi böyük alim Əta Tərzibaşının adı ilə ayrılmaz surətdə bağlıdır.

Azərbaycan-Türkiyə ədəbiyyatşünas və folklorşünaslarının İraq-türkman folkloru ilə bağlı təkrar-təkrar müraciət etməli olduqları ən etibarlı mənbə Əta bəyin kitablarıdır ("Kərkük xoyratları və maniləri", "Kərkük şairləri" və s.).

Bu mənəvi haqqa görədir ki, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi İraq-türkman ədəbiyyatının ağsaqqalı Əta Tərzibaşını Birliyin fəxri üzvü seçməyi qərara almışdır. Kərkükə yetişən kimi, şəhərin geniş salonunda veriləcək konsertdən əvvəl Birliyin sədri Anarın təklifi ilə nümayəndə heyəti üzvlərindən bir qrupu - Sabir Rüstəmxanlı, Yaşar Qarayev, Qəzənfər Paşayev və Ayaz Vəfalı Əta Tərzibaşının evinə - onun görüşünə getdi.

Qocaman alim qonaqları böyük səmimiyyətlə qarşıladı. Bu görüşdən xeyli məmnun olduğunu dedi.

Qəhvə süfrəsi ətrafında keçən söhbəti Yazıçılar Birliyinin sədri Anar gəlişinin məqsədini söyləməklə başladı:

- Sayın Əta Tərzibaşı, bildiyimiz kimi, dahi şair və mütəfəkkir Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyi YUNESKO-nun qərarı ilə dünya miqyasında qeyd edilir. Mədəniyyət aləmindəki bu tarixi hadisənin ən mühüm səhifələrindən birini ölməz şairin doğulduğu, yaşayıb-yaratdığı və nəhayət, qoynunda uyuduğu qədim İraq torpağında keçirilən tədbirlər təşkil edir. Biz dini müqəddəslərlə yanaşı, şairin İmam Hüseyn məscidindəki türbəsini ziyarət etdik. Bu gün isə böyük Füzulinin nəvə-nəticələrinin məskun olduğu Kərkükün qonağıyıq. İlk arzumuz sizi görmək oldu. Siz Kərkük xoyrat və manilərinin, Kərkük havalarının ən mötəbər toplayıcısı və tədqiqatçısı olaraq təkcə İraqda deyil, həmçinin Türkiyədə, Azərbaycanda və daha başqa ölkələrdə geniş şöhrət qazanmış alimsiniz. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sizi Birliyin fəxri üzvü seçib və üzvlük vəsiqəsini sizə təqdim etməyi mənə tapşırıb. Bu şərəfli vəzifəni mən məmnuniyyətlə yerinə yetirirəm.

Yazıçılar Birliyinin sədri Anar Birliyin fəxri üzvü vəsiqəsini Əta Tərzibaşıya təqdim etdi.

Sonra mətbuat və informasiya naziri Sabir Rüstəmxanlı Əta Tərzibaşının İraq-türkman folklorunun mötəbər tədqiqatçısı kimi xidmətini ayrıca qeyd etdi. S.Rüstəmxanlı İraq-türkman ədəbiyyatı ağsaqqalının xalqın mənəvi sərvətinin qayğı ilə toplanmasına, dərin elmi məsuliyyətlə də öyrənilməsinə və təbliğinə həsr olunmuş yarım əsrlik tədqiqatçı-yaradıcı ömür yolunu yüksək qiymətləndirdi. O, Əta Tərzibaşının monumental "Kərkük xoyratları və maniləri" kitabının Azərbaycanda nəşrinə ehtiyac duyulduğunu və bu iş üçün Nazirliyin lazımi səy göstərəcəyini söylədi.

Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru Yaşar Qarayev dedi: - Əgər desəm ki, "Əta Tərzibaşı" adı və imzası Azərbaycanda çağdaş bədii və elmi yaddaşa müqəddəs örnək və rəmz kimi daxil olub - zənn edirəm ki, səhv etmərəm, əksinə, neçə-neçə ədəbi nəslin qənaətini və etirafını ifadə etmiş olaram. "Əta" sözü məncə, İraq türkmanlarının Xəzər sahilindəki soydaşlarına Kərkük xoyratlarından ilk müjdəni, ilk sorağı gətirənlərin "atası" deməkdir.

"Tərzibaşı" sözü isə - mənim üçün bu xoyratların ilk müasir tədqiqi üsulunun, təhlili tərzinin başında duran mənasını verir.

Əlbəttə, böyük mənəvi dəyər və sərvət kimi bütövlükdə İraq-türkman folkloru ilə bizi ilk dəfə görüşdürən kitabın titul səhifəsində xalq şairi Rəsul Rzanın və professor Qəzənfər Paşayevin qoşa adı yazılıb. Lakin məhz bir xoyratçı kimi onların ikisi də, üstəlik görkəmli türkman alimi və ictimai xadimi Əbdüllətif Bəndəroğlu da Əta Tərzibaşından başlayır. Təsadüfi deyil ki, bizim doğma və ana Kərkükə səfərimiz də Əta Tərzibaşını ziyarətlə başladı.

İraqda gəzdiyimiz müqəddəs yerlərin və adamların siyahısı tamamilə təbii və qanunauyğun olaraq Əta Tərzibaşı ilə və onun mənzili ilə tamamlanır. Mən bunu Füzuli soydaşlarının folklor sərvətinə bəslədiyi böyük və fədakar məhəbbət üçün bütövlükdə Azərbaycan xalqının Əta Tərzibaşıya səmimi ehtiramının bir əlaməti və təzahürü hesab edirəm.

Bu gün ona təqdim olunan Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü kitabçası da elə bunun əlamətidir və mən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü kimi onu birinci təbrik etmək fürsətindən istifadə etmək istəyirəm. Güman edirəm ki, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun çapa hazırladığı folklor antologiyaları silsiləsinin "İraq-türkman folkloru" cildinin hazırlanmasında Əta Tərzibaşı bir redaktor, tərtibçi və ekspert kimi iştirak edəcəkdir.

İraq-türkman folklorunun tanınmış tədqiqatçısı professor Qəzənfər Paşayev göstərdi ki, mərhum xalq şairimiz Rəsul Rza ilə birlikdə nəşr etdirdiyi "Kərkük bayatıları", daha sonra özünün geniş müqəddimə və izahlarla çapa hazırladığı "İraq-türkman bayatıları", "Arzu-Qəmbər dastanı", "Kərkük mahnıları", "Kərkük ata sözləri və məsəlləri", "Kərkük folklor antologiyası" və bu qəbildən olan digər kitabların Azərbaycan oxucuları arasında şöhrət qazanmasında ustad Əta Tərzibaşının haqqı çox böyükdür. O dedi: - 50-ci illərin axırlarına qədər bizdə İraqda yaşayan soydaşlarımız barədə, onların ədəbi-bədii sərvəti haqqında, demək olar, məlumat yox idi. 50-ci illərin sonunda Rəsul Rza, Bəxtiyar Vahabzadə və Qasım Qasımzadənin İraq səfərindən qayıdarkən gətirdikləri hədiyyələrin, mən deyərdim, ən qiymətlisi Əta bəyin üç cildlik "Kərkük xoyratları və maniləri" kitabı oldu. Mən İraqda işlədiyim illərdə Əta Tərzibaşının türkman söz və musiqi folklorunu necə fədakarlıqla topladığının, tədqiq və nəşr etdiyinin şahidi oldum. İraq-türkman folkloruna dair ilk dərsimi 1964-cü ildə Bağdadda "Qardaşlıq" klubunda Əta Tərzibaşı ilə üç saatlıq görüşümüz zamanı aldım. İraq-türkman folkloru materiallarının ölkəmizdə dəfələrlə, həm də kütləvi tirajlarla çapı sahəsində gördüyüm işlərdə, eləcə də bu zəngin mənəvi sərvətin tədqiqinə həsr olunmuş doktorluq dissertasiyamın yazılmasında Əta Tərzibaşı əsərlərinin böyük köməyi olmuşdur və bu köməyi heç vaxt unuda bilmərəm.

Ayaz Vəfalı dedi: - Əta bəy, mən Bakıdan Bağdada yola düşərkən "Gənclik" nəşriyyatında çapa hazırlanan "Füzuli xəlqiliyi" kitabımın ottiskini - basmasını özümlə gətirmişəm. Onun səhifələrinə baxsanız yer-yer sizin üç cildlik "Kərkük xoyratları və maniləri" kitabınıza isnad olduğunu görərsiniz. Sizin ərəb əlifbası ilə çap olunmuş həmin əsərinizi mənə 60-cı ilin əvvəllərində mərhum şairimiz Qasım Qasımzadə vermişdi. O vaxt mən Füzuli və xalq yaradıcılığı mövzusunda dissertasiya üzərində işləyirdim. Bu kitablarla tanışlıq mənim mövzunu, demək olar, tamamilə yeni bir baxımdan görməyimə kömək etdi. Füzuli irsinin xəlqiyyat qaynaqlarını İraqdakı soydaşlarımızın sinəsində əsrlərlə yaşayıb gələn böyük söz xəzinəsindən ayrı necə təsəvvür etmək olarmış?! Sonralar mənim ayrı-ayrı yazılarım barədə "Qardaşlıq" jurnalında dediyiniz xeyirxah fikriniz, həmçinin zəhmət çəkib avtoqrafla göndərdiyiniz "Kərkük xoyratları və maniləri" (İstanbul, 1975) monumental kitabınız heç zaman unutmayacağım hədiyyələrdəndir.

Söhbət zamanı Əta Tərzibaşı gördüyü işləri doğma xalqı qarşısında bir övlad borcu kimi qiymətləndirdi. Ümidvar olduğunu söylədi ki, dahi Füzulinin yubiley tədbirləri uğurla keçəcək və ədəbi-mədəni əlaqələrimiz bundan sonra mahiyyətcə tamamilə yeni bir mərhələyə qədəm qoyacaqdır.

Əta Tərzibaşı axırda söhbət iştirakçılarına "Kərkük havaları" və "Kərkük şairləri" adlı üç cildlik kitabını hədiyyə etdi.

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-20 oktyabr.-S.2.