ADƏMİN yediyi buğda

Adəmin yediyi buğda - insan nəslini cənnətdən çıxaran bu nemət həm də Yer üzündə insan həyatının davamı üçün əsas vasitələrdən biri olmuşdur. İlahinin hikmətinə görə, Adəm buğdanı yedikdən sonra özünü dərk etməyə başlamalı və öz azadlığına can atmalı idi. Çörək insanın özünüdərkinin və azadlığının mayasıdır. Demək, insan ağlının, yaradıcılığının, onun yaratdığı dünyanın, can atdığı xəyalların, eləcə də onun bütün fəlakətlərinin, inqilablarının, müharibələrinin mayası çörəkdir, Adəmin yediyi o, ilk buğdadır. Bəlkə də, insan oğlunun unutduğu, amma tapmaq istədiyi, bütün dinlərdə, fəlsəfələrdə, elm və texnologiyada axtardığı o ilk şifrə, o ilahi kod elə məhz Adəmin yediyi buğdadır.

Bu günlərdə 85 illiyi tamam olan xalqımızın görkəmli oğlu, dünya şöhrətli alim, akademik Cəlal Əlirza oğlu Əliyevin bütün yaradıcı həyatı boyu axtardığı, tədqiq etdiyi, yaratmağa, bərpa etməyə can atdığı o ilahi kodun, şifrənin gizləndiyi Adəmin yediyi buğdadır. Yer üzündə həyatın əsası olan o ilk buğda dənəsi insanın özünü dərki və azadlığı sirrini özündə yaşadan "ideal buğda". Bəşər övladı tarix boyu kamilliyə, ideala can atmışdır. Bəlkə də, qarşıda can atılan o ideal elə yaradılışın ilkindədir. XX əsrin elmi, fəlsəfəsi özünün gələcəyə istiqamətlənmiş sürəti, vüsəti ilə bərabər keçmişə, ilkinliyə, rasional düşüncənin doğulduğu mifik təssəvvürlərə qayıdışın insan təfəkkürü üçün son dərəcə zəruri olduğunun fərqinə çoxdan varmışdır. "Quş nə qədər yüksək uçsa, dənçün yerə enər yenə", - deyən Səməd Vurğun da məhz bu çılğın inkişaf əsrinin gedişatını nəzərdə tutmurdumu?! Cəlal Əliyev də bu əsrin yetirməsidir. Zamanından aldığı yüksək elmi-texnoloji biliklərlə yanaşı, fitrətində yaradılmış intuitiv qabiliyyəti, dərin sezgisi ilə həyatın sirrinin həyatın ilkinliyində olduğunu anlayırdı. O, mürəkkəbliyin sadədə, küllün zərrədə olduğunu anlayırdı. O, "idealı" - sabahın verə biləcəyini Allahın insan üçün yaratdığı ən ilk nemətdə axtardı. Bu da onun həyatının missiyası, ömrünün mənası oldu: Yer kürəsinin bir guşəsi olan öz vətənində, insanlığın bir parçası olan öz milləti üçün bütün fiziki, coğrafi, sosial, siyasi şərtlərə rəğmən Allahın ən böyük nemətinin - çörəyin daimiliyini, bolluğunu, kəsilməzliyini təmin etmək, bunun üçün də elmin, texnologiyanın ən son nailiyyətlərindən istifadə edib, çoxillik təcrübə, gərgin əmək və iradə sayəsində təbiətdə yaradılmış yüzlərlə buğda sortu içindən mürəkkəb fizioloji, biokimyəvi, molekulyar-genetik, riyazi və s. elmi yanaşmalarla yüksək məhsuldarlığa malik və eləcə də müəyyən əlverişsiz, ekstremal coğrafi şəraitdə belə öz yüksək keyfiyyətini qoruyub yetişə biləcək "ideal buğda" sortunu - Adəmin yediyi buğdanı əldə etmək, insanlığın çörəyin bol olduğu bərəkət cənnətində yaşaması üçün mübarizə aparmaq.

İndi Cəlal Əliyev özü qarşısında, xalq qarşısında, tarix qarşısında ömrünün 85 illik hesabatını qürurla, yüksək məsuliyyət və iftixar hissi ilə verdiyi günləri yaşayır. Bu 85 ilin zirvəsindən baxdıqda göz önünə elmə həsr olunmuş mübariz və keşməkeşli bir ömür, cənnət timsalı bir Vətəndə ucsuz-bucaqsız taxıl zəmiləri gəlir, çörək ətri hiss edirsən. Cəlal Əliyevin adı bolluq, bərəkət rəmzinə çevrilib.

"Çörək bol olarsa, basılmaz Vətən" - bunu həm Cəlal Əliyevin doğulduğu, yaşayıb-yaratdığı əsr, həm də bütün insanlıq tarixi deyib. İdrakı və həyat təcrübəsi ilə mənsub olduğu millətin və bütün insanlığın tarixi yaddaşına yiyələnmiş bir fərd fəaliyyət göstərdiyi tarixi şəraitdə Vətəni, dövləti, milləti üçün nəyin daha zəruri olduğunu və bu zərurət üçün nələr edə biləcəyini öz ağlı, fəhmi ilə dərindən dərk edir, bilik, təcrübə və iradəsi ilə bunu gerçəkləşdirir. Bu fərdin öz missiyasını həyata keçirməsi üçün sanki onun ömür yolu da ilahi tərəfindən proqramlaşdırılır, həyatın sınaqlarından keçirilir.

Müqəddəs kitabımız Quranın "Nur" surəsində deyilir: "O, (Allah) Nur üstündə nurdur". Bütün yaradıcı ömrünü ardıcıl və məqsədyönlü bir fəaliyyətlə fotosintezi - Günəş şüaları enerjisinin bitkilərdə xlorofil piqmenti vasitəsilə karbon qazı və suyun iştirakı ilə potensial kimyəvi enerjiyə çevrilməsi prosesini kompleks şəkildə öyrənməyə həsr edən akademik Cəlal Əliyev sözün həm hərfi mənasında, həm də məcazi anlamda Allahın öz işığına doğru yönəltdiyi insanlardandır. Elm işıqdır, Allah nurudur. Alimlər bu nurun daşıyıcıları, bu nurla qaranlığı, nadanlığı, məchulluğu parçalayan, bəşərin qəlbinə, idrakına işıq paylayan fəzilət sahibləridir. Bu elm işığında fotosintezi öyrənmək, işıq içində işığı aramaq sanki "nur üstündə nur" olan Allahın işığına bir addım daha yaxın olmaq deməkdir.

Bu dünyada insan oğlu yaşam tərzinə, fəaliyyətinə, məqsəd və məramına görə bir-birindən fərqlənir. Biri daim işığa doğru can atır, öz düşüncə və əməllərində Xeyiri təcəssüm etdirir, digəri isə Günəşdən gizlənən yarasalar kimi qaranlıqlara tapınır, şərə, şeytana səcdə edir.

Cəlal Əlirza oğlu Əliyev bütün ömrü boyu işığa tapınmışdır. İşığa tapınanlar həyatı sevənlərdir, insan qəlbində və maddədə həyatın əsası olan işığı arayıb tapan, yenidən o işığı başqa bir qəlbə və maddəyə calayıb həyatı çoxaldanlar xeyir və bərəkət yayıcıları, hünər sahibləridirlər.

Qaranlığa səcdə edənlər isə qəlbdə və maddədə olan işığı söndürənlər, həyatı məhv edənlər, hünər sahiblərinin düşmənləridirlər.

İşıq qaranlıqla mübarizədədir. Bu, tarixin, həm də bir insan ömrünün dialektikasıdır. İşığa doğru gedənlər qaranlıqla mübarizədən keçirlər. Cəlal Əlirza oğlu da mübarizələr və ziddiyyətlər içindən keçərək 85 ilin zirvəsinə yüksəlmişdir. Nadanlıq, cəhalət, bədxahlıq... onun da düşməni olmuş, bəzən gizli, məqam tapanda isə açıq-aşkar, bütün kini, düşmənçiliyi ilə xalqın bu sədaqətli oğlunun içində daşıdığı işığı söndürməyə çalışmışdır.

Amma "Allah öz istədiyini işığına doğru aparır", onu himayə edir, üzərinə qoyduğu missiyanı həyata keçirməsi üçün zamanın fitnələrindən qoruyur. Əsl alimlər ömrün ziddiyyətlərini, təlatümlərini daha çox həyatın səthində deyil, ruhun, idrakın dərinliklərində yaşayırlar. Onların şöhrəti də yaşadıqları, dərkinə çatdıqları dərinliklərin ifadəsidir. Cəlal Əlirza oğlu Əliyev ani təsadüflər, zamanın qabarma və çəkilmələri nəticəsində köpük kimi üzə çıxan, kütlənin bu gün başı üzərinə qaldırıb sabah ayaqları altına atdığı "millət qəhrəmanları"ndan deyil, bütün varlığı ilə yarım əsrdən çox bir vaxt ərzində böyük bir səbatla, təmkinlə, hər bir təntənə və cah-cəlalla yaşamaq imkanlarına baxmayaraq, sadə, təvazökar bir ömürlə elmin ağır, keşməkeşli yollarında xalqına xidmət göstərən böyük bir alimdir.

Cəlal Əliyev 1928-ci il iyun ayının 30-da Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan şəhərində anadan olmuşdur. Naxçıvan Müəllimlər İnstitutunun təbiətşünaslıq-coğrafiya fakültəsini (1944-cü il) və Azərbaycan Dövlət Universitetinin biologiya fakültəsini (1951-ci il) fərqlənmə diplomu ilə, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının aspiranturasını (1954-cü il) "bitkilərin fiziologiyası" ixtisası üzrə bitirmişdir.

Cəlal Əliyev "Mikroelementlərin buğdanın inkişafına və məhsuldarlığına təsiri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını (1955-ci il) və "Bitkilərin fotosintez fəaliyyəti, mineral elementlərlə qidalanması və məhsuldarlığı" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını (1971-ci il) müdafiə etmişdir. O, özünün yarım əsrdən çox ardıcıl və məqsədyönlü fəaliyyəti ilə kənd təsərrüfatı bitkilərinin, başlıca olaraq buğdanın məhsuldarlıq proseslərinin nəzəri əsası kimi fotosintezin kompleks şəkildə tədqiq olunmasını inkişaf etdirir.

Elm təbiəti təkmilləşdirir. Elmin özü isə təcrübə ilə təkmilləşir. Cəlal Əliyev fotosintez və məhsuldarlıq prosesləri üzrə fundamental tədqiqatlar aparmış və bu tədqiqatların həyata tətbiq edilməsinin ən yüksək nümunəsini dünya elmi ictimaiyyətinə nümayiş etdirə bilmişdir.

Bu gün Azərbaycanın çörəklə təmin olunduğu buğda əkini sahələrinin böyük hissəsini Cəlal Əliyevin yaratdığı "ideal tip"ə yaxın yüksək məhsuldar və ekstremal şəraitə davamlı buğda şortları təşkil edir.

Dünyanın bir çox məşhur alimlərinin fikrinə görə, akademik Cəlal Əliyevin fundamental tədqiqatlarının nəticələri dünya elmi praktikasında daha geniş istifadə olunmalıdır. Dünya şöhrətli alim, doktor S.Benival Cəlal Əliyevi tanınmış elm korifeyləri, Nobel mükafatı almış alimlərlə müqayisə edərək bildirmişdir ki, əgər Nobel mükafatı müəyyən bir işin nəticəsinə görə verilirsə, Cəlal Əliyevin kompleks şəkildə apardığı tədqiqatların hər bir istiqaməti bundan yüksəyə layiqdir.

Akademik Cəlal Əliyevin həyat və fəaliyyətini daha yaxından izlədikcə onun obrazını səciyyələndirən iki xarakterik cizgini daha aydın, daha qabarıq görmək olur: işıq və məhsuldarlıq. Həm fitrətində, varlığında olan nur, həm də yarım əsr fotosintezin (işığın təsiri, bilavasitə iştirakı ilə nəsə yaratmaq) tədqiqi ilə məşğul olmaq bu insanın xarakterinə, əməllərinə bir işıq, bir aydınlıq yaymışdır. Bu işıq onun insanlara xeyirxah münasibətində bir millət vəkili kimi minlərlə qaçqın ailələrinə olan himayə və qayğısında təzahür edir.

Akademik Cəlal Əliyevin mənsub olduğu ailəni bütün xalqımız yaxşı tanıdığına görə həm də belə ifadə işlədə bilərik ki, bu nur, bu işıq tutqusu işığa canatım, həm də onun daşıyıcısı olduğu genlərindədir. Əgər akademik Cəlal Əliyev ömrünü həyatın başlanğıcı olan təbiətdə üzvi maddələrin ilk yaradıcısı rolunu oynayan bitkilərdə fotosintez prosesinin bioloji məhsuldarlığının ilkin əsasını öyrənməyə həsr edibsə, onun daşıdığı genin digər daşıyıcısı xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev isə həyatın ən yüksək və ali forması olan cəmiyyətdə, bütöv bir millətin və dövlətin həyatında öz fitri ağlının və təcrübəsinin işığını ictimai-siyasi proseslərə nüfuz etdirmiş, cəmiyyət həyatında sülhün, sabitliyin təmin olunması üçün bütün varlığı ilə çalışmışdır. Bu da bir işıq tutqusudur. "Nur üstündə nur olan" Tanrıya xidmətdir. Allah istədiyi adamları öz işığına yönəldir.

Akademik Cəlal Əliyevə xas olan bir xarakterik cizgi də onun olduqca əməksevər və məhsuldar olmasıdır. Bu həyatsevər və işgüzar insanın adı çəkiləndə sanki bir bərəkətlilik duyulur. Yarım əsrdən artıq bir dövrü əhatə edən elmi və əmək fəaliyyəti, onlarca yüksək məhsuldar və ekstremal şəraitə davamlı "ideal tip"ə yaxın buğda sortlarının yaradılması və çox geniş tətbiqi, müxtəlif elmi istiqamətləri qovuşduraraq, biologiya, kimya, riyaziyyat, fizika, aqrokimya üzrə ali məktəb məzunlarından elmi kollektivin hazırlanması, fiziki-kimyəvi biologiya və gen biotexnologiyası sahəsində tədqiqatların respublikada inkişafı ilə əlaqədar ən yeni avadanlıqlarla təchiz olunmuş elmi laboratoriyaların yaranması, onun təşəbbüsü ilə məhsuldar işləyən kollektivdə 250-dən çox elmlər namizədi və elmlər doktorunun hazırlanması (onların 80 nəfərini bilavasitə özü hazırlamışdır), əməkdaşları ilə birlikdə layiq görüldüyü Beynəlxalq Soros Fondunun 8 qrantı, 600-dən çox elmi məqalə, o cümlədən 25 monoqrafiya və kitab, müxtəlif ölkələrin, beynəlxalq elmi mərkəzlərin məşhur alim və mütəxəssisləri ilə dostluq və elmi əlaqələr, "Əməkdar Elm Xadimi" fəxri adı (1982), "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində xidmətlərinə görə" medalı (1946), iki dəfə "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordeni (1978 və 1986), Azərbaycan Respublikasının "İstiqlal" ordeni (1998), Gürcüstan Respublikasının "Şərəf" ordeni (2003), dörd dəfə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı - bütün bunlar bir ömrün qazancı, bir insanın uğurlarıdır. Azərbaycan MEA-nın akademiki (1980-ci il), Rusiya Kənd Təsərrüfatı Elmləri Akademiyasının (1995-ci il), Ukrayna (1995-ci il) və Belarus (1996-cı il) Aqrar Elmlər akademiyalarının xarici üzvü, Bitkilərin Molekulyar Biologiyası üzrə Beynəlxalq Cəmiyyətin (1994), Amerika Bitki Bioloqları Cəmiyyətinin (1994), Fotosintez Tədqiqatları üzrə Beynəlxalq Cəmiyyətin (1995) üzvü, Yaponiya Bitki Fizioloqları Cəmiyyətinin (1997) və Hüceyrə Sitresi üzrə Beynəlxalq Cəmiyyətin daimi üzvü, UNESCO yanında Bioetika, Elmi Biliklərin və Texnologiyaların Etikası üzrə Azərbaycan Milli Komitəsinin sədri (1999), "Azərbaycanda biologiya elminin yeni sahələrinin inkişafı" fondunun prezidenti (1994), Azərbaycan MEA Botanika İnstitutunun Məhsuldarlıq proseslərinin molekulyar-genetik əsasları şöbəsinin müdiri - budur şöhrətli akademikin elm zirvəsində mövqeyi!

Bu gün cəmiyyətimizdə işıqla qaranlığın, quruculuqla dağıdıcılığın, bilik və təcrübə ilə naşılıq və nadanlığın, sədaqətlə xəyanətin... mübarizəsi getdiyi dövrdə 85 yaşı tamam olan akademik Cəlal Əliyev öz işıqlı zəkası, məhsuldar əməyi, Vətənə, xalqa tükənməz məhəbbəti və sədaqəti ilə yeni cəmiyyət quruculuğu üçün insanlarımıza bir nümunədir. Bəlkə, özünün ağır və gərgin əməyi, tükənməz səbri, sadəliyi və təvazökarlığı ilə zamanın doğurduğu yeni tip "qəhrəmanlar"dan daha çətin təqlid olunan bir nümunədir. Amma bu nümunədə xeyir, bərəkət, ardıcıllıq, kəsilməzlik, təbiətin və Allahın insan qəlbinə və əməllərinə bəxş etdiyi işıq var.

Afaq ƏSƏDOVA,

"ELM" qəzetinin baş redaktoru

Elm.- 2013.- 30 may.- S.16-17.