Üzeyir Hacıbəyli: ədəbi-mədəni

dəyərlər və mənəvi-estetik zənginlik

AMEA-nın Əsas binasında “Üzeyir Hacıbəyli: ədəbi-mədəni dəyərlər və mənəvi-estetik zənginlik” mövzusunda elmi konfrans keçirilib.

Tədbir AMEA Rəyasət Heyəti, Humanitar və İctimai Elmlər bölmələrinin birgə təşkilatçılığı ilə baş tutub. Konfrans çərçivəsində Üzeyir Hacıbəylinin həyat və yaradıcılığını əks etdirən sərgi də təşkil olunub.

Konfransı giriş nitqi ilə AMEA-nın prezidenti akademik İsa Həbibbəyli açaraq tədbirin ölkə başçısının “Üzeyir Hacıbəylinin 140 illiyinin qeyd edilməsi haqqında” 3 fevral 2025-ci il tarixli Sərəncamına əsasən keçirildiyini bildirib. Dövlət başçısının Sərəncamının icrası ilə bağlı AMEA-nın Tədbirlər planının təsdiq edildiyini söyləyən akademik İsa Həbibbəyli AMEA-nın elmi müəssisə və təşkilatlarında, regional bölmə və mərkəzlərində Üzeyir Hacıbəyliyə həsr olunan silsilə konfransların keçirildiyini, bir sıra nəşrlərin çap olunduğunu, məqalələrin hazırlandığını diqqətə çatdırıb. O, bu günlərdə akademik Zemfira Səfərovanın “Üzeyir Hacıbəyli: həyat və yaradıcılıq karyerası” adlı kitabının ingilis dilində işıq üzü gördüyünü deyərək, sözügedən nəşrin dahi bəstəkarın irsinin araşdırılması və dünyada tanıdılması istiqamətində böyük elmi-mədəni məxəz rolunu oynayacağını vurğulayıb.

AMEA rəhbəri Şərqdə ilk operanın yaradıcısı, dahi bəstəkar, tanınmış ictimai xadim, Xalq artisti, Dövlət mükafatları laureatı, akademik Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycanın mədəniyyət və musiqi tarixində oynadığı roldan bəhs edərək, onun “Sənsiz”, “Sevgili canan” kimi qəzəl incilərinə layiq musiqi əsərləri yaratdığını vurğulayıb. Qeyd edib ki, Üzeyir Hacıbəyli yaradıcılığında Azərbaycan xalq musiqisinin, muğam və aşıq sənətinin incə xüsusiyyətlərini birləşdirərək özünün orijinal üslubunu yarada bilmişdir. O, Məhəmməd Füzulinin poeması əsasında “Leyli və Məcnun” operası ilə milli operamızın əsasını qoymuş, Azərbaycanın əsrlərdən bəri miras qalmış zəngin musiqisini ilk dəfə nota köçürmüşdür. Akademik İsa Həbibbəyli ötən il M.Füzulinin 530 illik yubileyi çərçivəsində AMEA kollektivinin Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı kollektivinin ifasında “Leyli və Məcnun” operasına baxışının təşkil olunduğunu xatırladıb.

Üzeyir Hacıbəyli yaradıcılığının şah əsəri olan “Koroğlu” operası ilə bağlı fikirlərini bölüşən AMEA prezidenti bildirib ki, dünya musiqi incilərinin siyahısına daxil olan bu əsərdə bəstəkar Şərq-Qərb ənənələrinin tam vəhdətinə nail olub, vətənpərvərlik ideyasını dolğun şəkildə ifadə edib. Dərin məzmuna malik olan “Koroğlu” operasını dünya qəhrəmanlıq operasının nadir nümunələrindən biri kimi dəyərləndirib. Həmçinin dahi bəstəkarın “Arazbari”, “Cəngi” əsərlərinin Azərbaycan milli mədəniyyətinin təkrarsız nümunələri olduğunu vurğulayıb.

Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan musiqi elmini yazan şəxsiyyətlərdən olduğunu söyləyən AMEA rəhbəri onun “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” adlı fundamental elmi əsərinin musiqişünas-alimin mükəmməl fəaliyyətinin yadigarı kimi bu gün də musiqi dərsliyi kimi istifadə edildiyini deyib. Qeyd edib ki, bundan başqa, Üzeyir Hacıbəyli “Hesab məsələləri” adlı dərslik tərtib edib, dünya miqyasında böyük şöhrət qazanmış “Arşın mal alan” operettasını yazıb. Akademik İsa Həbibbəyli Üzeyir Hacıbəylinin ictimai-siyasi fəaliyyətinə də toxunaraq, bəstəkarın mühacirətdə olan qardaşı Ceyhun Hacıbəyli ilə münasibətlərindən danışıb.

1945-ci ildə Akademiyanın 15 təsisçisindən birinin Üzeyir Hacıbəyli olduğunu vurğulayan akademik İsa Həbibbəyli bildirib ki, bu dahi şəxsiyyət AMEA-nın yaranmasında və inkişafında əvəzsiz xidmətlər göstərib.

“Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan mədəniyyət tarixində zirvədə dayanan dahi şəxsiyyətdir. Bəstəkarın möhtəşəm əsərləri musiqi mədəniyyətimizin inkişafına bu gün də güclü təkan verir və düşündürür”, - deyən AMEA rəhbəri ölməz sənətkarın musiqisinin xalqımızın zəngin xəzinəsi, mənəvi sərvəti olduğunu qeyd edib.

Çıxışının sonunda akademik İsa Həbibbəyli AMEA-da görkəmli bəstəkara həsr olunan ümumiləşdirilmiş və böyük həcmə malik kitabın hazırlandığını söyləyib.

Tədbirdə AMEA-nın Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun şöbə müdiri professor İradə Köçərlinin “Dahi Üzeyir Hacıbəylinin elmi irsinə bir baxış”, həmin institutun şöbə müdiri professor Nailə Rəhimbəylinin “Ənənələrin sintezi və mədəniyyətin müasirləşməsi: Üzeyir Hacıbəylinin irsinin kulturoloji aspektdən təhlili”, Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun şöbə müdiri professor Adil Əsədovun “Muğamın fəlsəfi təqdimatına ilk söz müəllifi”, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun baş elmi işçisi filologiya elmləri doktoru Şahbaz Musayevin “Üzeyir Hacıbəylinin publisistikası”, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun şöbə müdiri professor İsmayıl Kazımovun “Üzeyir Hacıbəylinin felyetonlarının dili” və Folklor İnstitutunun şöbə müdiri fil.e.d. Leyla Məmmədovanın “Üzeyir Hacıbəylini dramaturgiyasında folklor kodları: xalq poetikasından bədii sintezə” adlı məruzələri dinlənilib. Həmçinin Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri AMEA-nın müxbir üzvü Firəngiz Əlizadə çıxış edərək Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan mədəniyyətinin və musiqi sənətinin inkişafında roluna toxunub.

Elm.- 2025.- 19 sentyabr, №28.- S.2.