Sahibkarların yoxlamalarda vaxt itkisi azalacaq E-audit üçün hüquqi baza yaradılır

Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi

Azərbaycanda vergi işinin daha səmərəli təşkili məqsədilə Vergilər Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən texnoloji yeniliklərə 2013-cü ildə daha biri əlavə olunacaq. Belə ki, gələn ilin mart ayından auditin elektron formada tətbiqinə start veriləcək.

Xatırladaq ki, 2011-ci il martın 1-dən ölkəmizdə bu məqsədlə Tvenninq layihəsi icra edilir. Adıçəkilən layihə 2 il müddətə nəzərdə tutulub və bu müddət ərzində layihəyə uyğun olaraq auditin elektron formada təşkili üçün bütün hüquqi və texniki məsələlər həll olunacaq.

Nəzərdə tutulan ikiillik sınaq müddətinin başa çatmasına az qalır. İki il sınaq müddəti nəzərdə tutulan layihə Azərbaycanda vergi sistemində audit işinin daha səmərəli və şəffaf aparılmasına şərait yaradacaq. İnkişaf etmiş ölkələrdə uğurla sınaqdan keçirilən yeni layihəyə görə, vergi ödəyiciləri ilə vergi əməkdaşlarının birbaşa əlaqəsi azalacaq, audit zamanı şəffaflıq təmin olunacaq.

Qeyd edək ki, Vergilər Nazirliyi vergi ödəyiciləri ilə işin elektron formada təşkili məqsədilə daha çox artıdıcıl tədbirlər həyata keçirir. Vergi bəyannamələrinin elektron formada təqdim edilməsi təcrübəsindən sonra e-auditin də təşkili onu göstərir ki, nazirlik vergilərin tutulması, inzibatçılıq sahəsində islahatları fəal surətdə dəstəkləyir. Vergi işinin təşkilində elektron formalardan istifadə nəticəsində Azərbaycanda hazırda gəlirlər üzrə bəyannamələrin mütləq əksəriyyəti, ƏDV üzrə bəyannamələrin 95-98%-i elektron formada vergi orqanlarına verilir.

E-audit vergi inzibatçılığının elektron şəkildə aparılmasında önəmli addım sayılır. MDB-də ilk dəfə olaraq Azərbaycanda tətbiq olunacaq elektron audit sistemində müəssisə və ya şirkətin fəaliyyətinin hesabatı elektron formatda vergi orqanına təqdim olunacaq (bunun üçün həmin müəssisədə elektron mühasibatın tətbiq edilməlidir). Vergi orqanı bu məlumatları xüsusi proqram vasitəsilə təhlil edərək müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti, vergi qanunvericiliyinə əməl edilməsi ilə bağlı vəziyyəti araşdıracaq. Araşdırma başa çatandan sonra bütün məlumatlar silinəcək və bununla da ödəyicinin kommersiya sirləri qorunacaq. E-audit vasitəsilə səyyar yoxlama ofisdən çıxmadan, birbaşa vergi orqanında aparılacaq.

Avropa İttifaqının maliyyə dəstəyi ilə keçirilən və dəyəri bir milyon avro olan elektron audit layihəsinin tam reallaşdırılması üçün 6 istiqamətdə iş görüləcək.

E-auditin tətbiqi üçün lazım olan hüquqi baza hazırlanacaq, lazımi proqram təminatı seçiləcək, e-audit üçün məlumat bazasının yaradılacaq, metodologiyanın hazırlanması və auditorlar üçün terninqlərin keçiriləcək, elektron mühasibatın tətbiqi təcrübəsi inkişaf etdiriləcək. Hər bir istiqamət üzrə iş beynəlxalq ekspertlər cəlb edilməklə həyata keçiriləcək. Amma əsas iş Niderland Krallığının Vergi və Gömrük Administrasiyası köməkliyi ilə reallaşdırılacaq. Vergilər Nazirliyinin tərəfdaşı statusunda layihənin icrasına cəlb edilən Niderland Krallığının Vergi və Gömrük Administrasiyası Azərbaycandan öncə Latviya, Bolqarıstan, Türkiyə və Polşada da eyni təcrübənin tətbiqində yaxından iştirak edib.

E-auditin tətbiqi sahəsində həyata keçirilən işlərə vergilər nazirinin müşaviri Asəf Əsədov rəhbərlik edir. Onun sözlərinə görə, Vergilər Nazirliyinin benefisiarı olduğu "Kompyüter əsaslı audit sistemi sahəsində Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinə dəstəyin göstərilməsi" adlı tvinninq layihəsi Avropa Qonşuluq Siyasəti çərçivəsində qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Fəaliyyət Planından irəli gələn vəzifələr çərçivəsində həyata keçirilir: "E-auditin tətbiqi ilə bağlı müvafiq tədbirlərin görülməsi Vergilər Nazirliyinin "Vergi qanunvericiliyi və inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi üzrə 2009-2012-ci illər üçün Strateji Plan"ına daxil edilib. Elektron auditin reallaşdırılması üçün, ilk növbədə, onun hüquqi bazası yaradılmalıdır. Bununla bağlı 2011-ci ilin mayından başlayaraq Vergilər Nazirliyi tərəfindən Niderland Krallığı, Almaniya, Avstriya və digər ölkələrin vergi qanunvericiliyi təhlil edilib, "E-audit üzrə Avropa İttifaqının yol xəritəsi" sənədi (2009-ci il) əsasında e-audit sahəsində beynəlxalq təcrübə öyrənilib və həmin təcrübə nəzərə alınmaqla Azərbaycanda elektron audit sisteminin tətbiqi ilə bağlı hazırlanan təkliflər "Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında" qanun layihəsində öz əksini tapıb. Yaxın zamanda həmin qanun layihəsinə Milli Məclis tərəfindən baxılacaq və inanıram ki, gələn ildən e-auditin tətbiqi üçün hüquqi əsaslar da olacaq".

A.Əsədovun bildirdiyinə görə, qanun layihəsində e-auditlə bağlı əsas təklif ondan ibarətdir ki, əgər müəssisə mühasibat işlərini e-formatda aparırsa, onda vergi auditorlarına lazım olan məlumatlar e-formatda təqdim edilir və bütün izahatlar verilir: "Xarici dövlətlərin təcrübəsi araşdırılarkən müəyyən olunub ki, inkişaf etmiş ölkələrin böyük əksəriyyətində məlumatların, o cümlədən elektron formatda olan məlumatların əldə edilməsi ilə bağlı vergi orqanlarının qarşısında heç bir məhdudiyyət qoyulmur. Eyni zamanda, e-auditin reallaşdırılması üçün həm kadr potensialı, həm də ən müasir texnologiyalardan istifadə etmək tələb olunur. Vergilər nazirinin əmri ilə nazirliyin 10 nəfər gənc mütəxəssisi üçün 2012-ci ilin fevral-sentyabr ayları ərzində e-audit Tvinninq layihəsi üzrə ingilis dilində 6 treninq kursu keçirilib".

Onun sözlərinə görə, artıq e-auditin pilot (sınaq) mərhələsinə başlamaq üçün hazırlıq işləri yekunlaşıb: "Bununla əlaqədar pilot mərhələsinin tədbirlər planı hazırlanıb və bu sahədə çalışacaq mütəxəssislər 3 qrupa bölünüb. İlkin olaraq neft, bank və ticarət sahələri üzrə audit planları hazırlanıb və seçilmiş müəssisələrdə audit tədbirləri görülür. Xüsusi qeyd etmək istərdim ki, təklifimizə cavab olaraq, tvinninq layihəsi üzrə tərəfdaş olan Niderland Krallığının vergi administrasiyasının rəhbərliyi pilot mərhələsi ərzində bizim mütəxəssislərə dəstək üçün 3 ekspertin ayrılmasına razılıq verib.

Seçilən mütəxəssislər yaxın gələcəkdə tvinninq layihəsi ərzində əldə etdikləri bilik və təcrübəni digər auditorlara da öyrədə biləcəklər. Bu məqsədlə treninq kursları ilə yanaşı, hal-hazırda ingilis dilində üç e-kitabın hazırlanması da başa çatmaqdadır: "Auditin planlaşdırılması və E-Audit Metodologiyası üzrə rəhbərlik", "E-audit sahəsində təlimçilərin təlimi treninq kursu" və "E-audit üzrə ingiliscə-azərbaycanca izahlı lüğət".

2013-ci ildə bu kitabların xidməti istifadə üçün Azərbaycan dilində nəşr olunması və həm yazılı, həm də xüsusi videokurslar formasında nazirliyin bütün auditorlarına təqdim edilməsi nəzərdə tutulub. Nəticə olaraq, nazirliyin bütün auditorları müasir audit sahəsində həm nəzəri biliklər, həm də praktik olaraq e-audit metodologiyalarının tətbiqi üzrə təcrübə toplayacaqlar. Bundan ötrü layihə üzrə 50 nəfər auditor üçün xüsusi treninq proqramı nəzərdə tutulub".

Elektron auditin üstünlüklərinə gəlincə, A.Əsədov bildirib ki, bununla Vergilər Nazirliyi MDB məkanında vergi sahəsində öz lider mövqeyini bir daha sübut edərək, ən müasir və şəffaf elektron audit sistemi tətbiq etməklə vergi yoxlamalarında insan faktoru ilə bağlı səhvlərin, vaxt itkisinin və neqativ halların aradan götürülməsinə nail olacaq, vergi əməletmə intizamı yüksələcək və bununla da dövlət büdcəsinə vergi daxilolmalarının həcmi artacaq: "Vergi orqanları vergidən yayınma risklərini avtomatlaşdırılmış qaydada aşkarlayacaq və ən riskli vergi ödəyicilərinin audit planları sahələr üzrə hazır olan testlərlə auditorlar tərəfindən əldə ediləcək. Hesab edirəm ki, yaxın gələcəkdə eyni sayda auditor yoxlamaları ilə bağlı vaxt sərfiyyatı 2-3 dəfə azalacaq. Beləliklə, xüsusən riskli iri vergi ödəyicilərinin bütün sahələr üzrə auditi mümkün olacaq, vergidən yayınan vergi ödəyicilərinə qarşı güclü maneə qoyulacaq və vergidən yayınma halları tam aşkar olunacaq. Nazirliyin audit resursları tam və optimal şəkildə istifadə olunacaq. Eyni zamanda, bunun üçün auditorların etika davranışı, bilik və peşəkarlıq səviyyəsi yeni tələblərə uyğun olmalıdır".

Əsədov Avtomatlaşdırılmış Vergi İnformasiya Sisteminin (AVİS) təkmilləşdirilməsi barədə də məlumat verib. Onun sözlərinə görə, AVİS-in modernizasiyası beynəlxalq təcrübədə özünü doğrultmuş, ən müasir tələblərə, vergi orqanlarının qarşısında duran vəzifələrə və strateji hədəflərə uyğun həyata keçiriləcək: "Buna görə də vergi məqsədləri üçün xarici və daxili mənbələrdən toplanılan bütün məlumatların avtomatik qaydada "verilənlər hovuzu"na inteqrasiyası təmin ediləcək. Bundan başqa, intellektual təhlil texnologiyaları tətbiq ediləcək ki, beləliklə də məlumatların operativ və əhatəli təhlili, yarana biləcək risklərin aradan qaldırılması üçün informasiya dəstəyi yaradılacaq, çoxölçülü hesabatların formalaşması istifadəçilər üçün rahat şəkildə və qısa müddətdə təmin olunacaq. Eyni zamanda, Risklərin Analizi Mərkəzləşdirilmiş İnformasiya Sistemi yaradılacaq və risklərin ölçülməsinə əsaslanan vergi inzibatçılığının dayanıqlı inkişafı təmin ediləcək. Audit proseslərinin bütün mərhələlərini tam əhatə edən Auditə Dəstək İnformasiya Sistemi yaradılacaq və elektron məlumatların intellektual təhlilinə əsaslanan məsafədən aparılan auditin təməli qoyulacaq".

Vasif CƏFƏROV

Ekspress. – 2012. -20 noyabr. – S. 9.