Vergi xidməti elektronlaşdırılır

Müasir sistem sahibkarlarla dövlət qurumlarının təmasını azaldır

Azad sahibkarlığın və liberal iqtisadiyyatın təşviqi

Ölkəmizdə xidmətlərin elektron formada göstərilməsi sahəsində Vergilər Nazirliyinin tayı-bərabəri yoxdur desək, yanılmarıq. Vergilər Nazirliyi tərəfindən hazırda 57 xidmət elektron qaydada həyata keçirilir. Bu məqsədlə nazirlikdə elektron mübadilə bazası yaradılıb və Azərbaycanın 43 bankından 37-si bazaya qoşulub.

Azərbaycanda yalnız Vergilər Nazirliyində İnternet Vergi İdarəsi kimi struktur təsis edilib və 400 mindən artıq vergi ödəyicisi bu idarənin xidmətlərindən istifadə edir. Nazirliyin saytında elektron xidmətlərə dair ayrıca bölmə də var. Bu bölməyə müraciət edən şəxslər tərəfindən doldurulan ərizə və digər sənədlərin surətlərinin elektron formada qəbulu, bununla bağlı təsdiqetmə bildirişinin göndərilməsi təmin olunur. Göstərilən xidmətlərə görə, rüsumların və digər ödənişlərin real vaxt rejimində elektron formada aparılması və elektron xidmət bölməsi vasitəsilə aparılan əməliyyatların və fərdi məlumatların təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədi ilə zəruri texniki təhlükəsizlik tədbirləri də görülüb.

İndi sahibkarlıq fəaliyyətinə başlamaq istəyən hər bir şəxs (istər fiziki, istərsə də hüquqi şəxs qismində olsun) nazirliyin müvafiq idarələrinə getmədən elektron formada qeydiyyatdan keçə bilər. Cari ildə qeydiyyatdan keçən fiziki şəxslərin 71 faizə yaxını elektron qaydada qeydiyyata alınıb. Bu il 525 kommersiya hüquqi şəxs elektron qaydada qeydiyyatdan keçib.

Bütün növ bəyannamələr, müraciətlər, çağrı mərkəzi üzrə xidmətlər, sual-cavab və s. elektron formada həyata keçirilir. Azərbaycanda sahibkarlıqla məşğul olmaq istəyən hər kəs elektron formada asanlıqla dövlət qeydiyyatından keçə bilir, vergi orqanlarına gəlmədən bəyannaməsini göndərir, vergilərini ödəyir, onu narahat edən məsələlərlə bağlı xüsusi xidmət olan 195 saylı telefon xidməti vasitəsilə sutkada 24 saat ərzində məlumat ala bilir. Qeyd edək ki, Vergilər Nazirliyinin Telefon Məlumat Xidməti 2003-cü ilin dekabr ayından etibarən Bakı şəhərini, 2006-cı ilin may ayından etibarən isə respublikanın bütün regionlarını əhatə etməklə fəaliyyət göstərir. Telefon Məlumat Xidməti Vergilər Nazirliyinin vergi ödəyicilərinə xidmət strukturlarının tərkib hissəsi kimi vergi ödəyicilərinin, ümumilikdə isə əhalinin vergi qanunvericiliyi və onun tətbiqi barədə suallarının vaxt itirmədən, vergi orqanına getmədən operativ şəkildə cavablandırılması, onların vergi qanunvericiliyi və vergi öhdəlikləri barədə məlumatlandırılması və rastlaşdıqları vergi hüquqpozmaları barədə müraciət etmələri məqsədilə yaradılıb.

Vergilər Nazirliyinin Telefon Məlumat Xidmətinin formalaşmış funksiya və təcrübəsini nəzərə alaraq gələcəkdə mərkəzləşmiş şəkildə bütün aidiyyəti dövlət orqanlarının fəaliyyətini əhatə edən universal telefon məlumat xidmətinin yaradılması nəzərdə tutulur ki, artıq İqtisadi İnkişaf Nazirliyi 2009-cu ilin sentyabr ayından etibarən bu xidmətə qoşulub ("195-2").

Qeyd edilənlər Vergilər Nazirliyinin elektron xidmətlər sahəsində nə qədər böyük məsafəni qət etdiyini göstərir. Nazirlik bu nəticəyə nail olana qədər uzun bir yol keçib. Vergilər Nazirliyi elektron hökumətin tərkib hissəsi hesab ediləcək xidmətlərin elektronlaşdırılması prosesinə 2005-ci ildən başlayıb, vergi sistemində vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi üzrə geniş bir Dövlət Proqramı həyata keçirib.

Elektron xidmətlərə hazırlığın ilk mərhələsində beynəlxalq maliyyə institutlarının, Azərbaycanın xarici tərəfdaşlarının və yerli sahibkarların fikirləri öyrənilib, xarici təcrübə mənimsənilib. Yalnız bundan sonra geniş diapazonlu texniki imkanları özündə cəmləşdirə bilən texnoloji baza yaradılıb. Elektron xidmətlərin göstərilməsi sahəsində dönüş nöqtəsi 2006-cı ildə vergi inzibatçılığı proseslərinin elektron qaydada aparılmasına imkan verən Avtomatlaşdırılmış Vergi İnformasiya Sisteminin (AVİS) tətbiqi olunub. AVİS vahid informasiya məkanında məlumatların saxlanılması və emalı imkanı yaradıb, elektron sənəd dövriyyəsini, operativ informasiya mübadiləsini təmin etməyə imkan verib. Qısa müddət ərzində Vergilər Nazirliyi sistemdaxili bütün prosesləri tam şəkildə elektronlaşdırmağa nail oldu və sonrakı 5 ildə daha ciddi layihələrin reallaşdırılmasına start verildi.

2007-ci ildə ölkəmizin ən böyük dövlət portallarından biri olan Vergilər Nazirliyinin İnternet Vergi İdarəsi portalı istifadəyə verildi və bəyannamələrin elektron variantda göndərilməsinə başlandı. Elektron bəyannamə sisteminin tətbiqi ümumilikdə bəyannamələrin tərtib edilməsi və onların vergi orqanına göndərilməsi üçün lazım olan vaxtı əhəmiyyətli şəkildə azaltdı. Hazırda vergi ödəyiciləri tərəfindən Vergilər Nazirliyinə daxil olan bəyannamələrin orta hesabla 95%-i elektron formatda göndərilir.

Ötən müddət ərzində vergi ödəyicilərinə elektron vergi hesab-fakturalarından istifadə etmək, vətəndaşlarla dövlət qurumu arasında elektron formada məktublaşma imkanı verən "On-line kargüzarlıq" sistemindən faydalanmaq imkanı yaradılıb. Hər bir vergi ödəyicisi üçün nazirliyin www.e-taxes.gov.az internet səhifəsində şəxsi elektron qutu yaradılıb ki, onun vasitəsilə vergi ödəyiciləri vergi sisteminə aid informasiya xarakterli istənilən sənədi əldə edirlər.

2008-ci ildən sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyatının "bir pəncərə" prinsipi tətbiq edilməklə aparılması elektron xidmətlərin mühüm tərkib hissəsi sayılır və vergi ödəyiciləri, həmçinin beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən çox müsbət qiymətləndirilir. "Bir pəncərə" sisteminin tətbiqindən keçən qısa müddət ərzində onun sahibkarlar tərəfindən məmnunluqla qarşılandığı görüldü. Buna görə də prosesin təkmilləşdirilməsi davam etdirildi və 2011-ci ilin iyulun 1-dən sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən fiziki şəxslərin dövlət qeydiyyatı on-line formata keçirilib. İndi fərdi sahibkar olmaq istəyən istənilən şəxs bir neçə dəqiqə ərzində biznesə başlamaq üçün rəsmi qeydiyyat prosesini tamamlaya bilir. Bu il sahibkarlıq subyektləri üçün nəzərdə tutulan ərizələrin böyük hissəsinin elektron qaydada təqdim edilməsi imkanları yaradılıb. Azərbaycanda nağd ödəmələr prosesində geniş tətbiq edilən nəzarət-kassa aparatlarının qeydiyyat prosesi də elektronlaşdırılıb.

Qeydiyyatın bu formasının əlverişliliyi nəzərə alınaraq hüquqi şəxslərin də qeydiyyata alınması elektron formada aparılır. Hüquqi şəxslər üçün elektron qeydiyyat xidməti 2012-ci ildən tətbiq olunur. Kommersiya hüquqi şəxslərin e-qeydiyyatının tətbiqindən sonra istər prosedurlar, istərsə də xərc tutumu və sərf olunan müddətlər xeyli azaldıldı.

2012-ci ildən vergi və rüsumların internet vasitəsilə ödənilməsi də tətbiq edildi. 2013-cü ildən vergi yoxlamalarının (elektron audit) elektron şəkildə aparılması nəzərdə tutulur.

2008-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə ƏDV inzibatçılığı prosesində vergi nəzarətinin tam elektronlaşdırılmasına imkan verən ƏDV depozit hesablarının tətbiqinə başlanıb. Vahid ƏDV depozit hesabının tətbiqi ƏDV üzrə vergidən yayınmaların qarşısının alınmasına, eyni zamanda vergi ödəyicilərinin ƏDV üzrə inzibati yükünün azaldılmasına da şərait yaradıb.

Tətbiq edilən informasiya texnologiyaları sayəsində bir çox dövlət qurumları, eləcə də əksər banklarla elektron əlaqə sistemi yaradılıb və on-line rejimdə məlumat mübadiləsi həyata keçirilir.

Vergi sistemində elektron xidmətlərin göstərilməsi sahəsində aparılan islahatların böyük faydası var. Bu faydanı həm Vergilər Nazirliyi, həm də vergi ödəyiciləri öz fəaliyyətlərində hiss edir. Vergilər Nazirliyi elektron xidmətləri tətbiq etməklə təkmil nəzarət mexanizmlərini əldə edir. Proqram təminatlarından istifadə edilməklə ödəyicilərin bəyannamələrinin təhlili, vergilərin ödənilməsinin hərəkət həlqəsi üzərində şəffaf nəzarət mexanizmləri müəyyən edilir. Düzgün işlənib hazırlanan və tətbiq edilən analitik tədbirlər vergi yığımının səmərəliliyini artırır, çox qiymətli məlumatların toplanmasına imkan verir ki, bu da vergi siyasətinin gələcək istiqamətlərinin düzgün müəyyən edilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Vergi ödəyiciləri mənafeyi baxımından isə xidmətlərin elektron formada tətbiqinin əhəmiyyəti vergi ödənilməsi ilə bağlı proseslərin vergi ödəyicilərinin vaxtının və xərclərinin azaldılmasına şərait yaratması, eyni zamanda vergi ödənilməsi prosesinin sadə və rahat olmasıdır. Xidmətlərin elektron formada tətbiqi vergi ödəyicilərinin öz ödəmələrini həyata keçirməsi prosesində daha loyal olmağa və könüllü əməletmə səviyyəsinin artmasına stimul yaradır. Bu gün Azərbaycanda vergi ödəyicilərinin 90%-i bəyannamələrini vaxtında təqdim edir, 80%-i isə vergi ödəmələrini vaxtında həyata keçirir. Bu, inkişaf etmiş ölkələrdə mövcud olan səviyyəyə uyğundur.

Digər tərəfdən, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları dövlət qurumlarının fəaliyyətində şəffaflığın təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Elektron xidmət dövlət qurumuna olan inamı möhkəmləndirir, eləcə də korrupsiya və süründürməçiliyin qarşısının alınmasına şərait yaradır. Eyni zamanda bu proses vergi ödəyicilərinin də fəaliyyətinin şəffaflaşmasına, onları yeni texnologiyalardan faydalanmağa və istifadəyə stimullaşdırır.

Unutmayaq ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin uğurlu inkişafı onun dövlət qurumları ilə iş prosesində rastlaşdığı bütün problemlərin maksimal tez və rahat şəkildə aradan qaldırılmasına imkan verən işlək mexanizmlərinin yaradılmasından asılıdır. Vergi sistemində nazirlik bu prosesi maksimum dərəcədə sadələşdirməyə çalışıb. Vergilər Nazirliyinin rəsmilərinin açıqlamasına görə, yaxın gələcəkdə vergi sisteminin tam şəkildə yeni texnologiyalar üzərinə keçirilməsini başa çatdırmaq və vergi orqanları ilə vergi ödəyiciləri arasında qarşılıqlı əlaqələrin də əsasən kontaktsız, elektron vasitələrlə həyata keçirilməsinə, elektron auditin tətbiqinə nail olmaq niyyətindədirlər.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress. -2012. – 27 noyabr. – S. 9.