Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır?

Mir Cəfər Bağırov və polkovnik Yusif Abdullayev

(əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb...

Qeyd: Artıq 5 ilə yaxındır, Teyyub müəllimin Mir Cəfər Bağırovla bağlı arxivlərdən gün işığına çıxardığı materialları, müxtəlif sənədləri qəzetimizin hər şənbə sayında "Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır" başlığı altında təqdim edirik. Əslində, bu layihəni Mir Cəfərin məhkəməsi ilə, məhkəmənin ətrafında cərəyan edən hadisələrlə və ictimaiyyətə məlum olmayan maraqlı faktlarla yekunlaşdırmaq istəyirdik. Lakin arxiv elə dəryadır ki, sonu-bucağı yoxdur. Teyyub müəllim arxivdən elə faktlar, elə sənədlər üzə çıxarırdı ki, onların oxucularımızda maraq doğuracağını nəzərə alaraq bir çox hallarda mövzudan kənara çıxmalı olurduq.

Yaxın saylarımızda Mir Cəfər Bağırovun məhkəməsini təqdim edəcəyik. Həmin vaxtadək "Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır" başlığını yalnız rubrika kimi saxlayırıq.

Yusif Mirzə Azərbaycanda ictimai xadim kimi də tanınırdı. O, 1946-cı ildən Azərbaycan K(b)P Bakı Komitəsinin plenum üzvü idi. Elə həmin il SSRİ parlamentinə deputat seçilmişdi. Orduya Könüllü Yardım Cəmiyyətinin respublika komitəsinin sədri Moskvaya, sessiyalara Azərbaycandan olan digər deputatlarla bir vaqonda gedirdi. Onların arasında M.C.Bağırov, Ağasəlim Atakişiyev, Əliəşrəf Əlizadə, Üzeyir Hacıbəyov, Mirzə İbrahiov, İslam İslamzadə, Mirəsədulla Mirqasımov və başqaları vardı. Moskvada Sovet İttifaqı Parlamentinin üzvü Sovet İttifaqı Marşalı Georgi Jukov ilə də zəngləşib görüşməyə vaxt tapırdı.

"Kommunist" qəzetinin 1950-ci il yanvar-fevral tarixli saylarında SSRİ parlamentinin üçüncü çağırış seçkilərinə hazırlıq işlərinə aid materiallar dərc olunmuşdu. İttifaq Ali Sovetə yeni seçkilər 1950-ci ilin mart ayının 12-də keçirilmişdir. Qəzetin 23 fevral 1950-ci il (N39/8251) tarixdə çıxmış sayında Azərbaycanın seçki dairələrindən SSRİ Ali Soveti deputatlığına namizəd inəli sürülmüş şəxslər haqqında məlumat verilmişdir. Burada deyilir ki, 1902-ci ildə anadan olmuş, Bakı şəhərində yaşayan, Orduya Könüllü Yardım Cəmiyyəti Azərbaycan Komitəsinin sədri Yusif Mirzə Abdullayev Millətlər Sovetinə seçkilər üzrə 123 nömrəli Stepanakert seçki dairəsində deputatlığa namizəd qeydə alınmışdır. Qəzetin 15 mart 1950-ci il (N84/8288) tarixli sayında isə Azərbaycandan Ali Sovetin Millətlər Sovetinə seçilmiş deputatlar arasında onun adı əlifba sırasına görə birinci yerdədir.

MÜƏLLİFİN QEYDİ: Diqqət yetirin. Mir Cəfər Bağırovun Azərbaycana rəhbərliyi zamanı Qarabağın Xankəndindən SSRİ Ali Sovetinin Millətlər Sovetinə türk oğlu türk polkovnik Yusif Mirzə seçilmişdir. 1955-ci ildə, M.C.Bağırovun qondarma məhkəməsinə hazırlıq işləri görülərkən keçirilmiş SSRİ Ali Sovetinin dördüncü çağırış seçkilərində Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətindən seçilən beş deputatın beşi də erməni olmuşdur.

Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi, Xankəndi seçki dairəsindən iki dəfə SSRİ parlamentinə deputat seçilmiş, qvardiyaçı polkovnik Yusif Mirzə Abdullayevin zirvələrə doğru yüksəliş yolu da elə M.C.Bağırovun adı ilə bağlıdır. Bu qənaətə gəlmək üçün Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsi Siyasi Sənədlər Arxivində saxlanılan bəzi sənədləri oxuculara ilk dəfə çatdırıram:

"Azərbaycan K(b)P Mərkəzi Komitəsi bürosu iclasının 24 iyul 1951-ci il (protokol N17)

Qərarı

Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədrinin müavini barədə

Valideynlərinin sosial vəziyyətini və doğma bacısının İranda olmasını gizlətməklə partiyaçılığa yaraşmayan hallara yol verdiyinə görə özünü respublika fəalları arasında nüfuzdan salmış Əliyev Əziz Məmmədkərimoviçin Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifəsindən azad olunmasına dair Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin təklifi qəbul edilsin.

1902-ci ildə anadan olmuş, 1926-cı ilin dekabrından ÜİK(b)P üzvü, partiya bileti N1904159, Abdullayev Yusif Mirzə yoldaş OADKYC Respublika Komitəsinin sədri vəzifəsindən azad edilməklə, Azərbaycan SSR Nazirlərp Soveti sədrinin müavini təsdiq edilsin.

ÜİK(b)P MK-dan xahiş olunsun ki, bu qərarı təsdiq etsin.

Azərbaycan K(b)P MK katibi M.C.Bağırov".

Bir ildən sonra, 1952-ci il aprel ayının 2-3-də Azərbaycan K(b)P plenumu keçirilmişdir. Plenumda təşkilat məsələlərinə baxılmışdır. Azərbaycan SSR nazirlər Soveti sədrinin müavini Yusif Mirzə Abdullayev vəzifəsindən azad edilməklə, Azərbaycan K(b)P MK katibi və Büro üzvü seçilmişdir.

1953-cü il aprel ayının 18-də Mir Cəfər Bağcırovun iştirakı ilə Mərkəzi Komitənin sonuncu plenumu keçirilmişdir. Plenumun qərarı ilə Yusif Mirzə Abdullayev MK katibi vəzifəsindən azad edilməklə respublika hökuməti başçısının müavini vəzifəsinə təyin olunması məsələsi Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 3-cü sessiyasının müzakirəsinə verilmişdir. M.C.Bağırovun 1953-cü il may ayının 5-də imzaladığı Azərbaycan KP MK Bürosunun tərkibində Yusif Mirzə Abdullayevin də adı vardır.

Mir Cəfər Bağırovdan sonra Mərkəzi Komitə Bürosunun üzvü, hökumətin sədr müavini Yusif Mirzə Abdullayevin taleyi necə olmuşdur?

M.C.Bağırov Azərbaycanı tərk edəndən sonra büro üzvlərindən bir neçəsinin dönüklüyü ilə barışmayan qvardiya polkovniki qəti qərara gəlmişdir - ikiüzlülərlə daha qərar tuta bilməz! 1954-cü il fevralın 19-da Azərbaycan KP MK Bürosunun aşağıdakı qərarı elan edilmişdir:

"Y.M.Abdullayevin işi barədə

Təqdim etdiyi ərizəsinə əsasən Y.M.Abdullayev yoldaş Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini vəzifəsindən azad olunsun.

Yusif Mirzə Abdullayev yoldaş, 1926-cı ilin dekabrından Sov.İKP üzvü, partiya bileti N1904159, Azərbaycan SSR sosial-təminat nazirinin müavini vəzifəsinə təsdiq edilsin. Şahverdyan Q.A. yoldaş xəstəliyinə görə həmin vəzifədən azad olunsun.

Sov.İKP MK-dan xahiş olunsun ki, bu qərarı təsdiq etsin.

Azərbaycan KP MK katibi V.Səmədov".

Kremldəkilər xahişə dərhal əməl etmişlər. Yusif Mirzənin M.C.Bağırova Berlindən hədiyyə göndərdiyi "Kreysler" minik avtomobili də Nazirlər Sovetinin qarajında on ilə yaxın saxlanıldıqdan sonra yoxa çıxmışdır.

1952-ci ildən Azərbaycan SSR İctimai Təminat naziri vəzifəsində işləyən, 1941-ci ildə Y.Jukovski adına Hərbi Hava Akademiyasını bitirmiş, müharibə illərində aviasiya polkunun komandir müavini olmuş məşhur qırıcı təyyarəçisinin qvardiya polkovniki Yusif Mirzə Abdullayevi yaxından tanıyırdı və ona hörmətlə yanaşırdı. Nazirliyin kollegiya sədri bir neçə dəfə hökumətə yeni müavininin kollegiya üzvü seçilməsinə qərar verilməsinə təşəbbüs göstərsə də, nəticə verməmişdi. Buna görə də nazir müavini kollegiya iclaslarında rəsmən iştirak etməkdən məhrumdu. 1954-cü ilin fevralından 1959-cu ilin iyulunadək beş il davam edən bu haqsızlığa Yusif Mirzəni və onun valideynlərini yaxşı tanıyan Vəli Axundov son qoymuşdu. 1959-cu il iyul ayının 8-də Azərbaycan KP MK-nın doqquzuncu Plenumunda yekdilliklə Mərkəzi Komitənin birinci katibi seçilmiş Vəli Yusif oğlu Axundov iki həftə sonra, 1959-cu il iyul ayının 21-də aşağıdakı qərara imza atmışdır:

"Azərbaycan SSR İctimai Təminat Nazirliyinin Kollegiyasının tərkibi barədə

Azərbaycan SSR İctimai Təminat nazirinin müavini Abdullayev Yusif Mirzə yoldaşın nazirliyin kollegiyası tərkibinə daxil edilməsinə dair Azərbaycan SSR nazirlər Sovetinin təklifi qəbul olunsun.

Azərbaycan KP MK katibi V.Axundov".

(ardı var)

Teyyub Qurban

Ekspress .- 2012.- 22-24 sentyabr - S. 15.