İKT təhsili

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Hazırkı dövrdə elmi biliklərin həcmi sürətlə artır, təhsilin məzmunu fasiləsiz təkmilləşir. Artıq tədris prosesində müasir texnologiyalardan, innovativ təhsil metodlarından istifadə əsasdır.

Əgər əvvəllər müəllim əsas informasiya mənbəyi idisə, indi vəziyyət dəyişib. Belə ki, hazırda müəllim informasiya mənbələri ilə tələbə arasında vasitəçi funksiyasını yerinə yetirir. O, tələbəyə müxtəlif təyinatlı informasiya mənbələri ilə səmərəli iş metodlarını, informasiya proseslərini öyrətməlidir. Bütün bu xüsusiyyətlər təhsilin məzmun və texnologiyasını təkmilləşdirməyi tələb edir. Müasir pedaqoji təhsilin məqsədi informasiya cəmiyyətinin, innovasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun yeni formatlı müəllim kadrları hazırlamaqdır. Hazırda universitetlərimizdə Avropa və dünya təhsil sisteminə inteqrasiya istiqamətində "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı" icra edilir.

Bu dövlət proqramlarının qəbulundan əvvəl isə "Azərbaycan Respublikasında fasiləsiz pedaqoji təhsil, müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası", 2008-2015-ci illər üçün bu strategiyanın icrası ilə əlaqədar müvafiq tədbirlər planı hazırlanmış, 2007-ci ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilib. Strategiya və tədbirlər planına uyğun olaraq pedaqoji təhsilin informatlaşması istiqamətində müəllim hazırlığında informasiya kommunikası texnologiyalarının (İKT), yeni təlim üsulları və texnologiyaların tətbiqi, pedaqoji ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrin biliyinin cari və yekun qiymətləndirilməsi üzrə yeni üsulların, texnologiyaların, İKT vasitələrinin tətbiqi, pedaqoji təhsil müəssisələrində distant təhsil formasının tətbiqi, pedaqoji təhsil müəssisələrinin kompüterləşdirilməsi, elektron təhsilin həyata keçirilməsi kimi tədbirlər nəzərdə tutulur.

Müasir şəraitdə cəmiyyətin ən əsas inkişaf istiqamətlərindən biri cəmiyyət həyatının bütün sahələrinin kompüterləşdirilməsi və iformasiyalaşdırılmasıdır.

Buna görə də BMT-nin bütün üzv dövlətlərinin qəbul etdiyi Üçüncü minilliyin səkkiz inkişaf məqsədindən biri kimi qlobal tərəfdaşlığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində göstərilir ki, İKT-dən bəhrələnmək imkanı yaradılmalıdır. İKT cəmiyyətin və iqtisadiyyatın inkişafına ciddi təsir göstərdiyinə görə dinamik templə sosial və iqtisadi həyatın bütün sahələrinə tətbiq olunur.

Azərbaycanda İKT sahəsində təhsilin tarixi çox gəncdir. Buna baxmayaraq bu sahədə müəyyən tədbirlər və addımlar atılıb.

Ümumilikdə isə təhsil sisteminin İKT əsasında təkmilləşdirilməsi informasiya cəmiyyətinin əsas xüsusiyyətlərindən biridir.

Qeyd edək ki, adi dərs sistemindən fərqli olaraq, kompüterlə aparılan dərslər uşaqlar üçün çox cəlbedici və yaddaqalan olur. Tədris prosesində interaktiv lövhədən istifadə edilməsi dərsin əsas prinsiplərindən birini, onun əyaniliyini təmin edir. Elektron lövhənin sensorlu, yəni hissiyyatlı səthinə xüsusi qələmlə və ya barmaqla yavaşca toxunmaqla onun üzərində kompyüterdə mümkün olan bütün əməliyyatları interaktiv rejimdə aparmaq olar. "Ağıllı" lövhə, həmçinin kompüterə qoşulan mikroskop, skaner, rəqəmli fotoaparat, videokamera və s. qurğulardan alınan təsvirləri də proyektor vasitəsilə qəbul edə bilir ki, bu da məktəblərdə virtual laboratoriyaların təşkilində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Şagirdlər istənilən kimyəvi reaksiyanın, fiziki, bioloji, coğrafi proseslərin izahını və videogörüntülərini, müxtəlif cihazların, qurğuların, texniki vasitələrin işləmə prinsiplərini "möcüzəli" ekranda izləyə bilərlər. Bu isə şagirdlərin nəzəri-metodoloji biliklərini, praktiki bacarıq və təcrübələrini inteqrasiya etməklə tədrisi xeyli canlandırır, uşaqlarda yaradıcı yanaşma, düşünmə, təşəbbüskarlıq, tədris materialını dərindən dərk etmə qabiliyyətini daha da artırır.

İKT-nin imkanlarından tədrisdə uğurla istifadə edən müəllimlər qeyd edirlər ki, interaktiv rejimdə keçilən dərslərdə şagirdlərin mərkəzi fiqur olması təmin edilir. Bunlardan əlavə, müəllimlər İKT-nin köməyi ilə bir dərs prosesində müxtəlif hazırlıqlı şagirdlərə fərqli yanaşma və adaptasiyalı öyrətmə sistemini tətbiq etməklə qavrama qabiliyyətlərinə uyğun tapşırıqlar verə bilər.

Azərbaycanda İKT-nin sürətlə inkişaf etdiyini deyən akademik Abel Məhərrəmovun sözlərinə görə, elm-təhsilin inkişafı da ona adekvat olmalıdır. Rəhbərlik etdiyi Bakı Dövlət Universitetində 2006-cı ildən Nanoaraşdırmalar Mərkəzinin fəaliyyət göstərdiyini deyən Məhərrəmov bildirib ki, ilk vaxtlarda Rumıniya dövləti mərkəzə müəyyən dərəcədə cihazlarla kömək etsə də, artıq bu köməyə ehtiyac qalmayıb. Bunu isə mərkəzə yeni cihazların alınmasıyla əlaqələndirib.

2010-cu il Təhsil Nazirliyi tərəfindən "Təhsildə informasiya kommunikasiya texnologiyaları ili" elan olunmasını Azərbaycanda bu sahədə görülən işlərin zirvəsi hesab etmək olar. "Təhsildə İKT ili" çərçivəsində elektron resursların yaradılması barədə yeni layihələr və tədbirlər reallaşıb. Ötən illərdə layihələr özəl şirkətlərin təşəbbüsü və Təhsil Nazirliyin dəstəyi ilə həyata keçirilib. Lakin artıq nazirlik öz təşəbbüsü ilə dövlət proqramı çərçivəsində "Elektron təhsil" Ümumrespublika Müsabiqəsi keçirməyə davam edir. Yeri gəlmişkən, builki "Elektron Təhsil" Müsabiqəsi 2013 "Təhsildə İnternet texnologiyaları" və "Müasir məktəbdə elektron tədris resursları" istiqamətləri üzrə keçirilir.

Müsabiqənin keçirilməsində əsas məqsəd elektron tədris resurslarından, internet texnologiyalardan tədris prosesində istifadəni populyarlaşdırmaq, bu sahədə təhsil ictimaiyyətini məlumatlandırmaq, tədris məqsədləri üçün İnternetdən istifadənin yeni formalarını üzə çıxarmaq, tədris prosesində informasiya texnologiyalarından fəal istifadə edən müəllimləri həvəsləndirməkdən ibarətdir.

Builki müsabiqənin daha effektiv, şəffaf və ədalətli keçirilməsi məqsədilə qaydalarda müəyyən dəyişikliklər olunub. Müsabiqədə əsasən təhsil müəssisələrində çalışanlar, müəllimlərin təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olanlar, valideynlər və şagirdlər iştirak edə bilərlər. Müsabiqəyə, eyni zamanda pedaqoji ali təhsil müəssisələrinin tələbələri və aspirantları da qatıla bilərlər. Müsabiqədə iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçmək lazımdır. Yalnız qeydiyyatdan keçən istifadəçilər Müsabiqəyə Layihələrini (işlərini) təqdim edə və artıq müsabiqəyə qəbul olunan layihələrə öz rəylərini (şərhlərini) yaza bilərlər.

Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması prosesində müəllim əsas yer tutur. Təhsilin informasiyalaşdırlmasının müvəffəqiyyəti məhz müəllimin İKT sahəsində biliklərinin səviyyəsindən və onun bu sahədə olan vərdişlərinin tədrisdə tətbiqindən birbaşa asılıdır. Maraqlıdır ki, dövlət proqramı çərçivəsində pedaqoji hazırlığın komponenti üzrə atılan addımlar tam olaraq dünya müəllimlərinin İKT üzrə biliklərinin artırılması istiqamətində müşahidə edilən islahatlarla da eynilik təşkil edir.

Hazırda kompüterlər müəllimin köməkçisinə və universal alətə çevrilib. Rabitə və İnoformasiya Texnologiyaları Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi, HP və "Microsoft", "BestComp Group" şirkətləri tərəfindən reallaşdırılan "Xalq kompüteri" layihəsinin də əsas məqsədi sadəcə müəllimlərin kompüterlərlə təmin olunmasından ibarət deyil, məhz onların öz həyatlarına münasibətlərin dəyişdirilməsi, dəyərlər haqqında yenidən düşünmələri və düşüncələrində irəliləyişin əldə olunması üçün imkanlarının yaradılmasından ibarətdir. Göründüyü kimi, ölkəmizdə İKT tətbiq etməklə təhsilin keyfiyyətinin daha da artırılmasına çox böyük önəm verilir və bu istiqamətdə kifayət qədər normativ hüquqi baza var. Artıq təhsilin informasiyalaşdırılması ilə əlaqədar əsas prioritetlər və hədəflər müəyyənləşdirilmiş, nəzərdə tutulan tədbirlərin xeyli hissəsi tam həyata keçirilmiş, məktəblərin İKT avadanlığı, o cümlədən kompüter, noutbuk, interaktiv lövhələr ilə təchizatı uğurla davam etdirilir və bu işdə müxtəlif fond, şirkət və firmaların yardım etməsində müsbət tendensiyalar əmələ gəlib.

Təhsil probleminin həlli, ilk növbədə pedaqoqların professional hazırlığı məsələsindən başlayır. Bu gün İKT-dən istifadə etməklə müasir təhsil modelinin həyata keçirilməsi məktəbin müəllim heyət qarşısında da yeni tələblər qoyur. Pedaqoji professionallığın informatik keyfiyyətini artırmadan İKT-nin təhsil sisteminə səmərəli tətbiqinə nail olmaq qeyri-mümkündür. Bu səbəbdən müəllimlərin tək öz seçdikləri fundamental biliklər, pedaqogika və psixologiya sahəsində deyil, həm də informasiya sahəsində yenidən təlim alması olduqca aktuallaşır. Yeni nəslin müəllimləri konkret öyrətdikləri fənnin struktur məzmununa və məqsədinə uyğun, uşaqların individual xüsusiyyətlərini nəzərə alan, şagirdlərin harmonik inkişafını mümkün edən texnologiyaları seçib tətbiq etməlidirlər. "Müəllim-şagird-dərslik" tədris modelinə kompüterin də əlavə edilməsi tədris prosesini individual proqram üzrə təşkil etməyə, uşağın tədrisə marağını və istəyini stimullaşdırmağa imkan verir.

Onu da qeyd edək ki, İKT vasitələri təhsil prosesini xeyli sadələşdirir, onu dinamik və çevik edir. İKT-dən istifadə etməklə təhsildə uğurlu nəticəni isə biz dünya təcrübəsinə arxalanaraq xalqımızın milli maraq və xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla müasir Azərbaycan təhsil modelini qurmaqla təmin edə bilərik.

Ulduzə QARAQIZI

Ekspress.-2013.-16 aprel.-S.9.