Elektron xəritənin üstünlükləri

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi

Prezident İlham Əliyevin "Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında" 23 may 2011-ci il tarixli, 429 nömrəli fərmanında Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə (RİTN) bəzi tapşırıqlar verilib. Fərmanın 2-ci bəndinə əsasən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının üzərinə bir sıra mühüm vəzifələr qoyulub.

Fərmanın icrasını təmin etmək məqsədilə Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi 18 iyul 2011-ci il tarixli 215 nömrəli əmr imzalayıb. Həmin əmrlə DTXK Aparatında olan vakansiyalar hesabına ümumi şöbənin nəzdində İnformasiya texnologiyaları sektoru yaradılıb Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Qulluğu Məsələləri üzrə Komissiya tərəfindən keçirilən müsabiqələr nəticəsində komplektləşdirilməsi nəzərdə tutulub. Komitə sədri Qərib Məmmədovun sözlərinə görə, son vaxtlar ayrı-ayrı ölkələr tərəfindən Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, tarixi, coğrafi adları təhrif olunmaqla, təxribat xarakterli xəritə, atlas və digər materiallar KİV-lərdə geniş şəkildə yayılmaqdadır: "Bununla belə, təəssüflər olsun ki, ölkə daxilində də heç bir səlahiyyəti və təcrübəsi olmayan təşkilatlar da xəritə tərtibatı işləri ilə məşğul olurlar. Nəticədə nəzərdə tutulan məqsədlər üçün tam şəkildə yararsız olan və kartoqrafiyanın tələblərinə cavab verməyən xəritələr ortaya çıxır".

Q.Məmmədov bildirib ki, ölkəmizdə kartoqrafiya fəaliyyəti ilə yanaşı bu fəaliyyətin əsasını təşkil edən geodeziya və topoqrafiya işləri də məhz bilavasitə Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyət istiqamətidir. Bundan başqa, komitə sədrinə görə, 2003-cü ildən etibarən DTXK-nın tərtib etdiyi xəritələr yalnız elektron formatda hazırlanır və elektron xəritə dedikdə ayrı-ayrı laylara (relyef, hidroqrafiya, bitki və torpaq örtüyü, yaşayış məntəqələri, mühəndis-kommunikasiya xətləri və s.) malik olan, eləcə də istifadəsi, yeniləşdirilməsi və dəyişdirilməsi mümkün olan xəritələr nəzərdə tutulur.

Elektron xəritənin ən üstün cəhətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, xəritə üzərində istənilən nöqtənin koordinatları məlumdur. Elektron xəritənin eyni məkan hissəsinin müxtəlif miqyaslı xəritələr toplusu və onların interaktiv olaraq dəyişməyə imkan verən proqram təminatı da olmalıdır.

İnteraktiv elektron xəritə isə verilənlər bazasındakı məlumatlardan real vaxt rejimində istifadə olunmasına imkan verən xəritədir. E-hökumətin xidmətlərində interaktiv xəritənin məhz bu funksional imkanları müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

Məmmədovun dediyinə görə, rəhbərlik etdiyi qurum uzun illərdən bəri geodeziya, topoqrafiya və kartoqrafiya sahəsində üstün təcrübəyə malik olmaqla, bu sahəvi işləri müasir texnologiyanın imkanlarından istifadə etməklə, özünün sahəvi ixtisaslı mütəxəssisləri vasitəsilə həyata keçirir: "Ayrı-ayrı mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları və digər qurumlar tərəfindən elektron xidmətlər sahəsində baza kimi məhz bu Komitə tərəfindən tərtib olunan kartoqrafik əsaslardan istifadə edilməlidir. Nəzərə alınmalıdır ki, komitənin bu sahədəki müstəsna xidmətləri eyni zamanda ölkənin müdafiəsi, təhlükəsizliyi, eləcə də iqtisadiyyatın bütün sahələrində də tətbiq olunur. Bununla belə, torpaq islahatının birinci mərhələsinin nəticələrindən bu islahatın növbəti mərhələlərində səmərəli şəkildə istifadə olunmasını təmin etmək və nəticə etibarilə bu işdən bütövlükdə həm dövlətin, həm də Azərbaycan xalqının bəhrələnməsi üçün yalnız rəqəmli kartoqrafik bazaya əsaslanan interaktiv elektron xəritələrdən istifadə olunmalıdır".

Q.Məmmədov onu da bildirib ki, torpaq islahatının qarşıya qoyduğu vəzifələrə müvafiq olaraq əhalisinin yarısından çoxu torpaq mülkiyyətçisinə çevrilmiş ölkəmizdə bu islahatın nəticələri olan dövlət torpaq kadastrı məlumatları müasir formatda elektron hökumət çərçivəsində dövlət və geniş əhali kütləsinə xidmət etməlidir. Onu da qeyd edək ki, hazırda elektron xəritələr Azərbaycanın ərazisini tam olaraq əhatə edir.

İnteraktiv elektron xəritələr dedikdə isə hər zaman məlumat bazasına dəyişikliklərin əlavə edilməsi mümkün olan və idarə olunan xəritələr başa düşülür. Yeri gəlmişkən, Nazirlər Kabinetinin 24 noyabr 2011-ci il tarixli 191 nömrəli qərarına müvafiq olaraq Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin portalında doqquz xidmət və həmçinin ayrıca olaraq komitəyə müraciət forması yerləşdirilib. Bu xidmətlərdən həm fiziki, həm hüquqi şəxslər, həm də dövlət orqanları yararlana bilər. Qeyd edək ki, hər bir xidmət üzrə inzibati reqlamentlər hazırlanıb.

İqtisadiyyatın və cəmiyyətin inkişafının müasir mərhələsində geodeziya təminatı sahəsində ərazilərin dayanıqlı inkişafı konsepsiyasından irəli gələn yeni məqsəd və vəzifələr, həmçinin, yeni texniki və texnoloji nailiyyətlərlə şərtlənən yeni imkanlar meydana gəlir. Texniki və texnoloji imkanlar məkan məlumatlarının yığılması və emalının yeni metod və vasitələrinə əsaslanır. Ərazidəki nöqtələrin vəziyyətinin təyini metodları son illərdə peyk texnologiyaları, lazer skanlaşdırma və rəqəmli metodlardan istifadə edən məsafədən zondlamanın tətbiqi ilə əlaqədar yeni keyfiyyət səviyyəsinə yüksəlib.

Avropa İttifaqı ölkələri tərəfindən qəbul olunmuş İNSPİRE Direktivinin 3 əlavəsini nəzərdən keçirdikdə görürük ki, hər bir ölkədə mövcudluğu zəruri olan məcburi təbəqələrin böyük əksəriyyəti Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi tərəfindən hazırlanır. Bu isə de-fakto Komitəni Milli Məkan Məlumatları İnfrastrukturunun operatoru funksiyalarını öz üzərinə götürməyə məcbur edir. Bu istiqamətdə ilk addım kimi isə Vahid Elektron Kartoqrafik Əsasın (VEKƏ) yaradılması qəbul olunur.

Vektor formatında rəqəmli dövlət topoqrafik xəritə və planlardan, yaxud bunlar olmadıqda, Yerin məsafədən zondlanmasının materiallarının rastr geokodlaşdırılmış təbəqələrindən, həmçinin, meta məlumatlardan ibarət olan ölkə, inzibati ərazi və bələdiyyə təyinatlı vahid elektron kartoqrafik əsas 1:2000, 1:5000, 1:10000, 1:25000, 1:50000, 1:100000, 1:200000, 1:500000, 1:1000000 miqyaslarda yaradılır. VEKƏ yalnız açıq nəşrə icazə verilən informasiyadan ibarət olacaq. Onun Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin internet şəbəkəsindəki portalında yerləşdirilməsinin və istənilən şəxs tərəfindən bu portaldan istifadə etməklə, VEKƏ-nin məlumatlarına ödənişsiz baxışının təmin olunması nəzərdə tutulur.

AzPOS Azərbaycanda daim fəaliyyət göstərən geodeziya istinad şəbəkəsidir. Bu gün Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında 37 GNSS referens baza stansiyaları quraşdırılıb. Şəbəkə GPS, GLONASS, GALİLEO sistemlərinin hər birini dəstəkləyir. Hazırda şəbəkədən istifadə qaydaları üzərində iş gedir və yaxın günlərdə şəbəkənin istismara verilməsi gözlənilir. AzPOS-un üstünlüyü vahid koordinat-zaman fəzasının yaradılması, idarəetmə qərarlarının qəbulunun operativliyi, yalnız topo-geodeziya deyil, həmçinin, ərazilərin idarə olunmasının inzibati məsələlərinin həlli, şəbəkənin bir kompyuterdən istifadə olunması, insan və avadanlıq ehtiyatlarına qənaət etməkdir. AzPOS-dan inşaat işlərində, kommunikasiyaların təyinində, deformasiyaların monitorinqində, kadastr işlərində, kənd təsərrüfatında və naviqasiya məsələlərində istifadə olunacaq.

Artıq DTXK tərəfindən müxtəlif təyinatlı xəritə və atlasların nəşri ilə bağlı elektron xidmət qismən avtomatlaşdırılıb. Bu xidmət müxtəlif təyinatlı tematik xəritə və atlasların nəşri və e-satışını əhatə edir. Komitədən verilən məlumata görə, qurum tərəfindən göstərilən xidmətin icraçısı Bakı Kartoqrafiya Fabrikidir: "Hazır xəritələrin sifarişçilərə çatdırılması 1-5 gün ərzində, yenilərinin hazırlanması müqavilədə nəzərdə tutulan müddət ərzində həyata keçirilir. Tematik xəritələr tərtib və çap olunaraq mümkün olan üsullardan biri ilə sifarişçiyə çatdırılır. Xidmət üçün tələb edilən ödənişlərə gəlincə, müvafiq xidmətlər üzrə məbləğlər təsdiq olunmaq üçün Tarif (Qiymət) Şurasına təqdim olunub. Xidmətin göstərilməsi üçün ödəmə - internet-ödəmə, terminal, nağd və s. üsulları şəklində həyata keçirilir".

İnformativ növlü elektron xidmətlər istifadəçilər üçün daim açıqdır və müraciət edilməsi hər hansı qaydada məhdudlaşdırıla bilməz. İnteraktiv elektron xidmətlər üçün sorğuya gəlincə, müxtəlif təyinatlı tematik xəritə və atlasların nəşri ilə bağlı sorğu internet ünvanından götürülmüş ərizə formasının doldurularaq müvafiq sənədlərlə birlikdə qurumlara göndərilməsi nəticəsində formalaşır.

Azərbaycanın SİNAM şirkətindən verilən məlumata görə, şirkət Gomap.az naviqasiya xəritəsinin mobil versiyasının yaradılması ilə əlaqədar işləri tamamlayıb. Yeri gəlmişkən, SİNAM şirkəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən başladılmış Gomap.az layihəsinin icraçısıdır. Hazırda layihənin proqram hissəsinin optimallaşdırılması ilə bağlı işlər görülür ki, bu, verilmiş sorğu əsasında ötürülən informasiyanın sürətini əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkan verəcək.

Portalın tezliklə istifadəçilər tərəfindən istifadə edilə biləcək mobil versiyası onun istifadəçilərin sayını daha da artırmaq imkanı yaradacaq. Naviqasiya sisteminin elektron xəritəsi təxminən 70 min obyekti əhatə edir və Gürcüstanın xəritəyə daxil edilmiş doqquz böyük şəhərinin ərazisi də nəzərə alınarsa, bu göstərici 90 mindən çox olar. Gün ərzində portala müraciət edənlərin sayı beş mindən artıqdır.

Qeyd edək ki, elektron xəritə digər oxşar sistemlərlə (məsələn, Google Satellite) də əlaqələndirilib. Bu, Gomap.az sisteminin məlumat bazasını Google Satellite sistemindəki Azərbaycan xəritəsinin peyk təsvirlərinin üzərinə yerləşdirməyə imkan verir. Yəni, peyk xəritəsində, demək olar ki, istənilən obyektin dəqiq ünvan göstəriciləri də daxil olmaqla bütün məlumatlarını görmək və axtarış nəticələrini isə Google Satellite xəritəsinə çıxarmaq olar. Elektron xəritədə həmçinin Azərbaycanın rayonlarına səyahət etmək istəyən turistlər üçün faydalı olan marşrutun qurulması funksiyası da var. Bütün bunlar bir daha onu göstərir ki, hər sahədə elektronlaşan dünyamızın üstün tərəfləri çoxluq təşkil etməkdədir.

Ulduzə QARAQIZI

Ekspress.-2013.-22 may.-S.9.