Əlil qadınlar hansı problemlərlə üzləşirlər?

Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin işıqlandırılması

Azərbaycanda əlil qız və qadınların sayı çoxluq təşkil edir. Və bu qadınların əsas problemlərindən biri də məşğulluq problemidir. Ölkə qanunvericiliyində hər bir müəssisədə iş yerlərinin 4 faizinin fiziki qüsurlu insanlar üçün ayrılması göstərilsə də, təəssüflər olsun ki, çox vaxt qanunvericilik pozulur. Sahibkarlığın inkişaf etdiyi bir dövrdə, yeni-yeni iş yerlərinin açılmasına baxmayaraq, əlil insanların çalışmaq imkanları getdikcə azalmağa doğru gedir.

Qeyd edək ki, ali təhsilli, potensial imkanları yüksək səviyyədə olan yüzlərlə əlil qadın var. Belə qadınlar iş tapa bilmədikləri üçün sosial problemlərlə yanaşı, psixoloji sarsıntılar da keçirirlər. Əslində fiziki qüsurlu insanların işləyə biləcəyi çox sayda iş sahələri var. Əlilliyi olan qız və qadınların sosial problemlərinin aradan qaldırılması, cəmiyyətin diqqətinin bu qəbildən olan şəxslərin sosial vəziyyətlərinin ağırlığına yönəldilməsi üçün ölkənin müxtəlif bölgələrində bir sıra tədbirlər həyata keçirilib. Tədbirlərin keçirilməsində başlıca məqsəd, əlbəttə ki, mövcud durumun həlli yollarını aaxtarıb tapmaqdan ibarət olub.

Əslində əlil insanların işlə təmin olunması, eyni zamanda dövlətin yükünün bir qədər azaldılması deməkdir. Belə ki, dövlət hər il əlil insanların müalicəsi üçün müəyyən məbləğdə vəsait xərcləyir. Əgər əlil insanlar çalışarsa, o zaman öz müalicələrini məhz öz vəsaitləri hesabına həyata keçirərlər. Fiziki qüsurlu insanların iş tapmalarına, cəmiyyətə inteqrasiya olunmalarına, hamı kimi bərabər imkanlardan istifadə etmələrinə köməklik göstərmək dövlət və cəmiyyətin üzərinə düşən əsas vəzifələrdən biridir. Ekspertlərin fikrincə, fiziki qüsurlu insanların iri şəhərlərdə sərbəst hərəkət etməsi üçün uyğun şəraitin yaradılmaması əlillərin cəmiyyətə inteqrasiyasını çətinləşdirir. Problemli məqamlardan biri də odur ki, hazırda ölkəmizdə tikilən yeni məktəblərdə əlil insanlar üçün xüsusi keçidlər yoxdur. Qapıların ensiz olması səbəbindən əlil arabalarının keçə bilməsi üçün şərait yoxdur. Bundan başqa, fiziki qüsurlu insanların seçkilərdə iştirak etməsi də hələ ki, problem olaraq qalır. Yəni, səsvermə qutusu əlil insanın evinə gətirilərsə, o səs verə bilir, əks halda səsvermə hüququndan istifadə edə bilmir.

"Əlil Qadınlar" Cəmiyyətinin sədri Məhluqə Rəhimovanın fikrincə, əlillik cəmiyyəti narahat edən məsələlərdən biri olmalıdır. Təəssüf ki, hazırda cəmiyyətimizin əlil insanlara münasibətdə həssaslığı hiss olunmur. Bəzən cəmiyyət əlil insanlara qarşı ögey münasibət bəsləyir: "Fiziki qüsurlu insanlara yazıq, bacarıqsız, köməksiz kimi baxmaq lazım deyil, lazım gələrsə, onlara kömək etmək lazımdır. Biz fiziki cəhətdən qüsurlu olan qadınların hamı kimi cəmiyyətdə bərabər imkanlardan istifadə etmələrini istəyirik. Çalışmalıyıq ki, onlar da özlərini digər normal insanlar kimi hiss etsinlər. Bunun üçünsə psixoloji yardım mərkəzlərinin yaradılmasına ehtiyac var. Bu, əlil insanların qapalı bir vəziyyətdən çıxmalarına yardım edər".

M.Rəhimova belə mərkəzlərin bölgələrdə yaradılmasını vacib hesab edir, eyni zamanda əlil uşağı olan valideynlərə psixoloji yardım göstərilməsinə də ehtiyac olduğunu vurğulayır. "Əslində elə insanlar var ki, fiziki qüsuru olan uşaqlarını cəmiyyət içərisinə çıxarmırlar və onların özlərinə də psixoloji yardım göstərmək lazımdır, eyni zamanda başa salmaq lazımdır ki, fiziki qüsuru olanlar da insandırlar, onları cəmiyyətdən təcrid etmək olmaz.

Nə olur-olsun, əsas vəzifə əsasən cəmiyyətin üzərinə düşür. Məsələn, cəmiyyət arasında elə şərait yaradılmalıdır ki, fiziki qüsurlu insanlar digər insanlar arasında özünü narahat hiss etməsin. Əslində fiziki məhdudiyyət əlil insan üçün o qədər də ciddi xarakter daşımır, belə insanlara sadəcə dəstək vermək lazımdır. Dünyanın bir çox tanınmış simaları var ki, onlar fiziki cəhətdən qüsurlu olub. Məsələn, ABŞ-ın 26-cı prezidenti Teodor Ruzvelt, musiqi dahisi Bethoven də fiziki cəhətdən qüsurlu olub. Bu faktları sadalamaqda məqsədimiz odur ki, fiziki qüsurlu insanlar adi insanlardan ağıllarına, savadlarına və dünya görüşlərinə görə heç də geri qalmırlar. Sadəcə şərait, bərabər imkanlar yaratmaq lazımdır ki, onlar cəmiyyətdə öz layiqli yerlərini tuta bilsinlər".

Hazırda əlil qadınların sosial, tibbi, təhsil və digər problemlərinin oldluğunu deyən Rəhimova "Reytinq"ə bildirib ki, dövlət tərəfindən bu kateqoriyadan olan insanlara pulsuz səhiyyə xidmətləri göstərilsə də, yerlərdə süründürməçilik, laqeydlik, ögey münasibətlər var və əlillərimiz bunlardan əziyyət çəkirlər. "Bundan əlavə, əlil qadınların məşğulluqla bağlı da problemləri mövcuddur və işlə təmin oluna bilmirlər. Belə olduqda isə ailədaxili problemlər ortaya çıxır".

M.Rəhimova onu da bildirib ki, əlillərin işlə təmin olunmasına kvota qoyulub. Belə ki, hər bir müəssisədə iş-ləyən 25 nəfərdən birinin əlil olması mütləqdir. İstənilən iş yerində əlilliyi olan ən azından bir insan çalışmalıdır: "Hazırda Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiə Fondu işəgötürənlərin əlillərə iş yeri ayırmadığına görə cərimə metodları müəyyənləşdirib. Təəssüf ki, bu gün cərimənin məbləği azdır - 30-40 manat. Yaxşı olardı ki, işəgötürənin gəliri nə qədərdirsə, onun qarşılığında cərimə ödəsin. Bundan başqa, əlillər işə qəbul zamanı da ciddi problemlərlə üzləşirlər. Çünki onların sənədlərində əmək qabiliyyətinin olmaması göstərilir. Əslində, bu tendensiya sovetlər dönəmindən bizə qalan bürokratik əngəldir. Biz bununla bağlı Milli Məclisə məktub göndərdik ki, əlillərin sənədlərində əmək qabiliyyətinin olmaması ilə bağlı müddəa götürülsün. Əgər bu müddəa bir qism əlilin üzərindən götürülərsə, onların məşğulluq probleminin həllinə yardımçı olar. Dəyirmi masalarda, görüşlərdə, gələn müraciətlərdə ən çox qeyd olunan məsələ budur ki, əmək qabiliyyətinin olmaması müddəasına görə əlilləri işə götürmürlər. Həm də məhz qadın olduğuna görə xanımlarımız arxa plana keçirilirlər. Halbuki əlil qadınlarımızın əksəriyyəti işləyə, öz problemlərini həll etmək imkanına malik ola bilərlər".

Rəhimovanın fikrincə, reabilitasiya mərkəzlərində əlil qadınlara özəl münasibət göstərilmir və əlilliyi olan qadınlar digər əlilliyi olan insanlarla bərabər tutulur: "Biz çox istərdik ki, əlilliyi olan qadınlara həm cəmiyyətdə, həm də ailədə fərqli bir münasibətin formalaşması üçün müəyyən addımlar atılsın. Məsələn, əlilliyi olan qadınların ailələrinə köməkçilərin, sosial işçilərin verilməsi çox gözəl bir addım olardı. Planlaşdırırıq ki, bununla bağlı həm Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə, həm də Milli Məclisə təkliflər paketi təqdim edək. Bizim layihələr hər zaman uğurlu olur. Yerli təşkilatlarımız işləyir, problemləri araşdırır. Biz bu layihə çərçivəsində 121 nəfərin problemini həll elədik. Bölgələrdə rastlaşlığımız hər bir problemlə bağlı nazirliyə müraciət elədik, hamısının həllinə köməklik göstərdilər. Bundan əlavə, nə qədər insanları müalicəyə gətirdik, əlil arabaları, kastellərlə təmin elədik, sosial yardım düşən insanların sənədlərini hazırlamağa köməklik göstərdik, həmin müavinəti almağa şərait yaratdıq. Hətta bəzi əlliliyi olanlara torpaqla bağlı problemlərinin həllində yardımçı olduq".

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin əlillərin problemlərinin həlli istiqamətində həyata keçirdiyi tədbirləri yüksək qiymətləndirən M.Rəhimova qeyd edib ki, problemlər, çatışmazlıqlar çox olsa da, görülən işlər qənaətbəxşdir: "Azərbaycanda əlillərə qarşı olan müsbət münasibət bəlkə də dünyanın heç bir yerində yoxdur. Onlara ev və avtomobil verirlər, ortopedik cihazlarla təmin edirlər. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi də bu istiqamətdə xeyli iş görür. Prezdientin sərəncamı ilə əlilliyi olan uşaqlara 2 milyon manat pul ayrılıb. Təbii ki, problemlər də var. Hesab edirəm ki, yaxın gələcəkdə Azərbaycanda əlillik sahəsində sıçrayış olacaq, bu gün mövcud olan problemlərin hamısı öz həllini tapacaq. Yeri gəlmişkən, həm mətbuatın, həm də aidiyyatı dövlət qurumlarının bizim zəhmətimizi qiymətləndirməsi, işıqlandırması bizə əlavə stimul verir. Həm Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, həm də digər dövlət qurumları ilə əməkdaşlığımız, onların bizə verdiyi dəstək ümumi işə daha da təkan verir".

Sosioloq Rafiq Təmrəzovun fikrincə, əlil vətəndaşların cəmiyyətə tam inteqrasiyası üçün onların həm müavinət, həm də işsizlik problemi həllini tapmalıdır. Məsələn, hazırda Azərbaycanda əlillərə verilən pensiyalar onların problemləri ilə müqayisədə çox az məbləğdir: "Belə hesab edirəm ki, bunun əvəzində həmin əlilə cəmiyyətdə rahat işləmək, yaşamaq imkanı yaradılsa, daha yaxşı olardı. Amma bu siyasət fiziki cəhətdən qüsurlu insanı həm də mənəvi tərəfdən kor qoyur. Ələbaxım psixologiyasına öyrəşmiş bir insan hansı mənəvi meyarlardan çıxış edə bilər? Əlil uşaqların hüquqları digər əlillik kateqoriyasına aid olan insanlara nisbətən daha çox pozulur".

Dövlət Statistika Komitəsindən verilən rəsmi məlumata görə, hazırda Azərbaycanda 20 mindən artıq əlil uşaq var. Ancaq real rəqəmlər bundan çoxdur. Bu onunla əlaqədardır ki, heç də bütün əlil uşaqlar dövlət qeydiyyatından keçməyib. Bəzi valideynlər dost-tanışdan utandıqlarından öz uşaqlarını əlil kimi qeydiyyatdan keçirmək istəmirlər. Buna görə də əlil uşaqların sayının verilən rəqəmdən daha çox olduğu güman edilir.

Problemsiz insan yoxdur, ancaq əlil insanların problemi daha çoxdur. Çünki sağlıq problemi olanın digər problemləri düşünməyə heç vaxtı olmaz. Buna görə də fiziki baxımdan qüsurlu insanlara yardım etmək üçün sadəcə dövlətin görəcəyi işləri gözləməməli, eyni zamanda bizlər də cəmiyyətin üzvü olaraq üzərimizə düşən vəzifənin öhdəsindən layiqincə gəlməyi bacarmalıyıq.

Rəşid RƏŞAD

Ekspress.-2014.- 15-17 fevral.- S.10.