Söz aldadar, mimika aldatmaz...

Əməkdar artist Elman Rəfiyev: Bəxtiyar Xanızadə canlı korifeydir...

Əməkdar artist Elman Rəfiyev direktoru olduğu və illərini verdiyi Pantomim Teatrına elə bağlıdır ki, digər ölkələrdən aldığı iş təkliflərindən belə imtina edir.

"Ekspress" qəzetinin əməkdaşı ilə söhbətində direktor-aktyor sənət sevgisinin sirlərini açdı.

TANITIM: Elman Rəfiyev 1988-ci ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "Dram və kino aktyoru" fakültəsini (1988-1992) fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1998-ci ildə Gürcüstanda Robert Sturuanın beynəlxalq sənətkarlıq kursunda təhsil alıb, 2000-ci ildə Bolqarıstanda Sofiya Yay Akademiyasında "Bədənlər və zaman" seminarında iştirak edib. 1992-1994-cü illərdə Dövlət Gənclər Teatrında, 1994-2000-ci illərdə Bəxtiyar Xanızadənin rəhbərlik etdiyi "Dəli yığıncağı" Pantomim teatr-studiyasında aktyor kimi çalışıb, 2000-ci ildən Dövlət Pantomim Teatrında direktor müavini, 2009-cu ildən direktor vəzifəsini daşıyır, eyni zamanda aktyorluq fəaliyyətini davam etdirir.

Elman Rəfiyev Əli Əmirlinin "Meydan" (Zabit), Bəxtiyar Xanızadənin "Nağaraçılar" (Sırtıq), "Kvaksafon" (Qurbağa), "Şərqə səyahət" (Aparıcı), "Yaponiyaya səyahət" (Diktor), "Hindistana səyahət" (Motosikletçi), "Zibillik pərvanələri" (Şah, Skripkaçı), "Eşq" (Vərəq), "Kölgə" (Polis), S.Mrocekin "Karol xofu" (Baba), Ə.Haqverdiyevin "Kimdir müqəssir?" (Şeytan), Çingiz Aytmatovun "Manqurt" (Aparıcı), Üzeyir Hacıbəyovun "Dulusçu" (5-mim), Antuan de Sent-Ekzüperinin "Balaca şahzadə" (Qızılgül), Alber Kamyunun "İnsan" (Mason, Hakim), Vaqif Səmədoğlunun "Yaşıl eynəkli adam 2-3" (İnzibatçı), Anarın "Nigarançılıq" (Aşbaz Əli), Aqşin Babayevin "Nekroloq" (Ruslan), Ramiz Həsənoğlunun "Bəylik dərsi" (Məzhəkəçi), Şərif Qurbanəliyevin "Təklif" (II dələduz) televiziya tamaşalarında, İzzət Əzizovun "Qaz" (Kaliqula), Ramiz Həsənoğlunun "Hüseyn Cavid" (Gənc dramaturq) filmlərində çəkilib. O, Dövlət Pantomim Teatrında hazırlanan bütün tamaşaların və A.Şaiq adına Kukla Teatrında "Kral" tamaşasının musiqi tərtibatçısıdır.

- Aktyorluqla yanaşı teatr direktorluğu, musiqi tərtibatı, həmçinin, film və serial çəkilişlərində iştirak, üstəlik, beynəlxalq festivallar - bütün bunlara necə vaxt tapır və öhdəsindən gəlirsiniz?

- Sənət eşqi güclü olanda aktyor tutduğu yerə qane olmur, hər zaman axtarışda olur. Ən önəmlisi odur ki, hər hansı bir pilləyə çatanda digər pillə üçün can atmalısan. Bəziləri sadəcə bir pillə uğrunda mübarizə aparır və nail olursa, buna qane olur. Yəni, hər kəsdə sənət eşqi güclü olmaya bilər. Mən bir aktyor kimi ustadım Bəxtiyar Xanızadədən sənətin sirlərini öyrənmişəm və öyrənməyə davam edirəm - ondan öyrəndiklərim daim mənə uğur gətirir.

- Ustadınızla uzun illərdir ki, birgə addımlayırsınız...

- İncəsənət Universitetinə daxil olduğum 1988-ci ildən bu yana Bəxtiyar müəllimlə demək olar ki, bərabər addımlayırıq. Tələbə vaxtı bizə elə gəlirdi ki, Pantomim Teatrını artıq yaratmaq gücündəyik. Ancaq ustadımız etiraf etdi ki, hələlik bu gücümüz yoxdur və bizə yeni yaranmaqda olan Gənclər Teatrında çalışmağı tövsiyə etdi. O vaxtlar yeni yaranan Gənclər Teatrı da öz fərqli üslubu ilə seçilirdi, Hüseynağa Atakişiyevin quruluşunda hazırlanan tamaşalar, onun sənətkarlığı örnək idi. Bir il onunla çalışdım, ancaq Pantomim Teatrı yaranan kimi ordan ayrıldım. Doğrudur, fəaliyyətim zamanı 6 ay işsiz qaldığım zamanlar da olub, bu, hətta sənətdən uzaqlaşmağıma da səbəb ola bilərdi. Ancaq sonralar başa düşdüm ki, mən bu sənət üçün doğulmuşam.

- Bir çox beynəlxalq festivallarda iştirak etmisiniz. Bu festivallar teatrlarımıza, konkret olaraq bir aktyor kimi Sizə nə qazandırıb?

- Ümumiyyətlə, festivallardan mükafatlar qazanmaq yaxşı əlamətdir. Başqa önəmli məqamsa belə festivallarda dostluqların qazanılmasıdır. Festival böyük bir bayram, teatr bayramıdır. Festivalda tanımadığın ölkələrin təmsilçiləri, aktyorları ilə ünsiyyət qurursan, tanış olursan, onların ifasında olan tamaşalara baxırsan. İrandakı ilk Pantomim festivalının ilk fəxri qonaqları biz idik, bir də Fransadan qonaqlar vardı. Bu bizim üçün böyük bir hadisə idi. Festivallarda əcnəbi ölkələrin məhşur pantomimçiləri ilə tanışlıq, onlarla ünsiyyət qurmaq heç də asan məsələ deyil. Festivallardan biz məhz bunu qazanırıq. Qeyd edim ki, dünyada iki dövlət Pantomim Teatrı var: onun biri bizik, digəri Gürcüstandadır. Teatr Xadimləri İttifaqı keçirdiyi Pantomim festivalına onları da dəvət etmişdi. Yaxşı yadımdadır ki, fəaliyyətinə bizdən öncə başlayan Gürcüstan Pantomim Teatrının səhnədəki çıxışını görüncə anladıq ki, biz düz yoldayıq. Əlbəttə ki, bizə düz yolu göstərən ustadımız olduğu üçün yaradıcı gücümüzə bələdik.

- Bizim Pantomim Teatrı rəsmən 1994-cü ildə yaradılsa da, sizlər çoxdan milli səhnədə öz yerinizi tutmuşdunuz...

- Bizim teatrın yaranma dövrü 1988-ci ilə təsadüf edir.

Bəxtiyar müəllimin bizə verdiyi bilgilər bir çox dünya teatrlarının qarşısına çıxma gücündəyik. Demək istəyirəm ki, Bəxtiyar Xanızadə canlı korifeydir...

- Belə fikir var ki, Azərbaycan teatrı uzun illərdir durğunluq dövrünü yaşayır. Bu fikirlə razısınızmı?

- Mən əksinə deyərdim, Azərbaycan teatrı hazırda inkişaf dövrünü yaşayır. Görülən bu qədər işin üzərindən necə xətt çəkmək olar ki?! Bütün teatrlar var qüvvəsiylə çalışır ki, tamaşaçının diqqətində dayanan, onu maraqlandıran və təəccübləndirən səhnə əsərləri yaratsın. Əvvəllər əcnəbi ölkələrdən rejissor dəvət etmək mümkün deyildi, hazırda buna geniş imkanlar var. İnkişaf elə budur, birdən-birə hər şeyə nail olmaq mümkün deyil axı. Əlbəttə ki, çatışmayan cəhətlər də olacaq. Görüləcək işlər çoxdur, artıq meydan bizim nəslin aktyorlarındır. Bu dövrün bütün məsuliyyət yükü bizim üzərimizdədir və bu fürsətdən səmərəli istifadə etmək lazımdır.

- Əslində, sizin nəslin aktyorlarının işi heç də asan deyil. Ən azı ona görə ki, internet əsrində potensial tamaşaçını teatra cəlb etmək, maraqlandırmaq və təəccübləndirmək çətin işdir.

- Doğrudur. Çalışırıq ki, hazırladığımız tamaşalar bir-birindən tamamilə fərqlənsin. Pantomim Teatrında yaxın məsafədən tamaşaçının bütün reaksiyasını hiss edirsən və o reaksiyaya görə də onları təəccübləndirirsən.

- Pantomim teatrı müəyyən anlamda kinonun səssiz dövrünü xatırladır. Məsələn, Çarli Çaplinin filmlərində tamaşaçı onu onu əl-qol hərəkətləri, mimikası, gözlərdəki mənalarla başa düşür və sevirdi.

- Ümumiyyətlə, kino sənəti elə səssizliyin üzərində qurulmuşdu və bədən hərəkəti, baxışlar bu səssizlikdə böyük rol oynayırdı. Yaxşı yadımdadır, teatrımız yeni yarandığı vaxt lal və karların qarşısında çıxış etdik. Əslində, bizim səsli tamaşalarımız da var, ancaq əsasən səssiz tamaşalar hazırlayırıq. Lal və karların qarşısında səssiz tamaşanı nümayiş etdirdiyimiz zaman salonda bir gülüş var idi ki, bunu sözlə ifadə etmək çətindir. Onlar bizi anlamışdılar və buna görə bizi alqışlayırdılar. Pantomim elə bir teatr növüdür ki, onun üçün dil sərhədi yoxdur və dünyanın istənilən ölkəsində tamaşaçılar tərəfindən başa düşülür.

- Çox vaxt danışmaqdansa susmaq daha dərin mənalar ifadə edir...

- Qeyd etdiyim kimi səsli tamaşalarımız da az deyil. Doğrudan da, səssizliklə, hərəkətlə çox fikir anlatmaq mümkündür. Bəxtiyar müəllim məşqlərdə iştirak etdiyi zaman həmişə deyir ki, məni sözlə aldada bilərsiniz, ancaq hərəkətlə aldada bilməzsiniz. Gerçəkdən də, hərəkət və mimika istər-istəməz insanın hisslərini büruzə verir.

Sözsüz tamaşalarda aktyor bütün fikirləri içindən gələn hərəkətlərlə başa salır.

- Yetər ki, diqqətli olasan, o zaman Pantomim Teatrının nə demək istədiyini anlaya biləsən...

- Bu mənim yaralı yerimdir. Tamaşalarımız adətən 40-45 dəqiqə olur. Tamaşaçı tamaşa başladıqdan 15 dəqiqə sonra gəlib çıxır. Axı tamaşanın əvvəlinə baxmadan onun sonrasını necə anlamaq olar? Məhz bu səbəbdən Pantomim Teatrının tamaşaçısı olmaq çox çətindir. Sözlü tamaşada bir anlıq belə fikrin yayınsa belə, sözü eşitdiyin üçün hadisələrin gedişatını izləməklə anlaya bilirsən. Ancaq sözsüz tamaşada diqqətin yayınması artıq anlaşılmazlıq yaradır.

- Bildiyimə görə, sizin pedaqoji fəlaiyyətiniz də olub, hətta "Arşın mal alan"a ingilis dilində quruluş vermisiniz...

- 13 illik pedaqoji fəaliyyətim var. Xəzər Universitetində nitq mədəniyyətindən dərs demişəm. Orda tələbələrlə bir sıra tamaşalar hazırladım. "Arşın mal alan" (Üzeyir Hacıbəyli), "Sevil" (Fikrət Əmirov), "Dərviş Məstəli şah" (Mirzə Fətəli Axundov) və s. Əslində öz teatrımızda da tamaşa hazırlaya bilərəm, çünki ustadımız yaradıclıq baxımından aktyorlar üçün hər şəraiti yaradır. Ancaq orada sadəcə aktyor kimi çalışmağı özümə daha yaxın bilirəm. Həmçinin tamaşaların musiqi tərtibatı da mənə aiddir.

- Teletamaşalar, seriallar və filmlərdə rol alırsınız. Ancaq kinorejissorlar sizin aktyor imkanlarınızdan bir qədər xəsisliklə istifadə edirlər...

- Televiziya tamaşaları çoxdur: "Nekroloq", "Qurbanəli bəy", "Yaşıl eynəkli adam", "Fatihlərin divanı" və s. Seriallar da çoxdur, ancaq filmlər o qədər də deyil. Uşaqlıq illərimdə kino aktyoru olmağı arzulayırdım, görünür, qismətimdə teatr varmış. İlk dəfə Ramiz Həsənoğlunun quruluş verdiyi "Cavid ömrü" filmində epizodik rola çəkildim, Bəxtiyar müəllim uğurlu alındığını deyir. Sonralar Ramiz Həsənoğlunun quruluş verdiyi "Sübhün səfiri"ndə, Oqtay Mirqasımovun çəkdiyi "Günaydın mələyim"də və s. filmlərdə çəkildim. Ancaq kinoda ilk böyük filmim Şamil Nəcəfzadənin quruluş verdiyi "Qala" filmində oldu. Kino başqa bir möcüzədir, bu baxımdan elə bir aktyor yoxdur ki, kinoda çəkilməyi arzulamasın. Ancaq bir məqam var - az qala bütün dünya aktyorları, hətta kino ilə tanınan aktyolar belə etiraf edir ki, teatrın cazibəsi kinodan daha güclüdür.

- Yəqin ki, canlı sənət olduğu üçün belədir...

- Əlbəttə ki, canlı sənət olduğuna görə, bundan başqa, teatr aktyorun öz üzərində mütəmadi çalışması, hər zaman formada qalmasını saxlayan bir məkandır.

- Ancaq aktyoru daha çox kino tanıdır.

- Bu fikirlə razıyam, neçə ildi teatrda çalışsam da tanınmadım, ancaq bir seriala çəkildim, hamı küçədə məni göstərirdi. Bir serial məni məşhurlaşdırdı. Ancaq yenə də öz fikrimdə qalıram ki, teatrın gözəlliyini heç bir şeylə əvəz etmək olmaz...

Xədicə QİYAS

Ekspress.-2015.- 10-12 yanvar.- S.14.