Tolerantlıq - yüksək mədəniyyətin təzahürü

Demokratiyanın əsas göstəricilərindən biri də demokratik cəmiyyətin çoxmillətli, çoxetnoslu olmasıdır. Demokratik dəyər kimi təbliğ edilən tolerantlıq çoxmillətli dövlət olan Azərbaycanda minilliklər boyu formalaşmış xarakterik xüsusiyyətidir desək, yanılmarıq. Burda ayrı-ayrı dini konfensiyaların nümayəndələri uzun illədir çiyin-çiyinə yaşayıb, birgə fəaliyyət göstərirlər. Bu əzəldən də belə olub, indi də belədir, gələcəkdə də bu cür olacaq. Azərbaycandakı dini tolerantlığın təbliğinə elə də ehtiyac yoxdur. Bunu ölkəmizdə bircə dəfə olan hər kəs əyani şəkildə görə bilər.

Azərbaycanda heç kimi öz adət-ənələrinə görə aşağılamırlar

Şəki rayonunu multikulturalizm beşiyi adlandırmaq olar. Uzun illər etnik xalqların nümayəndələrinin yaşadığı Şəkidə onların ibadət etdiyi kilsələr bu gün də qalmaqdadır. Bu məbədlərdən biri də rayonun Kiş kəndində yerləşən Şəki Alban Məbədidir. Məbədə gedən yol Kiş çayının üzərindən keçdiyindən, ora gedib-gəlmək elə də asan deyil. Çayın daşması nəticəsində rayon mərkəzi ilə kəndin əlaqəsi kəsildiyindən, mədəbə üz tutanlar da təbiətin xoş günündə ora gediblər.

Kilsəyə ziyarətə gələn Cəlil Əmirov buranın əsrlər boyu ibadət yeri olduğunu deyir. Onun sözlərinə görə, bütün dinlərin nümayəndələri, etnik xalqların nümayəndələri Alban Mədəbinə ziyarətə gəlir. Aradan əsrlərin keçməsinə baxmayaraq bu gün də Kiş Alban Məbədinin qapıları hər kəsin üzünə açıqdır. İnanclı hər kəsin üz tutduğu məkandır Kiş Alban Məbədi.

Məbəd nəzarətçisi Sevinc Bilgin isə deyir ki, əvvəllər Şəkidə digər xaqların nümayəndələri daha çox olduqlarından ziyarətə gələnlərin sayı da çox olub. Amma zamanla Şəkidə yaşayan etniklərin sayı azalıb, bəzisi dünyasını dəyişib, bəzisi yaşadığı məkanı. Ona görə də indi bu məbədə ibadət üçün gələnlər də azdır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının əməkdaşı, milliyətcə yəhudi olan Qaliya Əliyeva da mədəbə ziyarətə gələnlərin arasındadır. Bildirir ki, Azərbaycanda heç kimi öz adət- ənələrinə görə aşağılamırlar. Azərbaycanda bütün xalqlar öz mədəniyyəti, dili, dini və adət-ənənəsi ilə yaşayır. Bakı -yəhudi qəzeti olan “Amişav”ın redaktoru vəzifəsində çalışmış həmsöhbətimizin sözlərinə görə, Azərbaycan yeganə ölkədir ki, burada antisemitizm - yəhudi düşmənliyi yoxdu. “Mən Bakıda 1990-cı ildən yaşayıram, Azərbaycanın vətəndaşıyam və vətəndaşı olduğum ölkəni də sevirəm”.

Dini tolerantlıq Azərbaycanda insana verilən dəyərin ölçüsüdür

Azərbaycan nefti, mədəniyyəti ilə tanındığı kimi dinlərə münasibəti ilə də dünyaya nümunə olan bir ölkədir. Millət vəkili Yevda Abramov da hesab edir ki, üç dinin kəsişdiyi məkan olan Azərbaycanda dünyada analoqu olmayan dinlərarası münasibətlər, dostluq mövcuddur. Azərbaycanda yəhudilərin timsalında din və vicdan azadlıqlarının, konstitusion hüquqlarının qorunması üçün heç bir problemin olmadığını deyən müsahibimizin bildirdiyinə görə, o biri din daşıyıcıları da bunu təsdiqləyə bilərlər: “Bu gün Azərbaycandakı tolerantlıq digər ölkələrə nümunədir. Bunun nəticəsidir ki, son illərdə dini məsələlərlə bağlı bütün beynəlxalq konfranslar məhz Azərbaycanda keçirilir. Və bura gələn hər kəs də Azərbaycandakı dini tolerantlığı bəyənir, dəstəkləyir və bunu öyrənməyə çalışır. Təbii ki, bu da Azərbaycana başucalığı gətirir. Dini tolerantlıq Azərbaycanda insana verilən dəyərin ölçüsü, kriteriyasıdır”.

Onun sözlərinə görə, bəzi beynəlxalq təşkilatların Azərbaycanda insan haqlarının boğulmasını iddia etməsi də ölkəmizə təsir etmək üçün düşünülmüş iyrənc yollardan biridir. “Amma ölkəmizdə keçirilən bütün beynəlxalq təbdirlər dünyaya göstərir ki, Azərbaycan multikultural, tolerant dövlətdir”.

Multukulturalizm

Azərbaycan xalqının qanında, canındadır

Azərbaycan Dağ Yəhudiləri İcmasının sədri Milix Yevdayev Heydər Əliyevin təbirincə, “tolerantlıq yüksək mədəniyyətin təzahürüdür” deyərək, bildirir ki, əgər xalqın yüksək mədəniyyəti olmasa, nə tolerantlıq, nə qarşılıqlı hörmət-izzət, nə də multukulturalizm ola bilər. “Sehirli çubuq vasitəsilə heç bir yerdə, heç bir ölkədə, heç bir millətdə multukulturalizm dəyərlərini yaratmaq mümkün deyil. Multukulturalizm dəyərləri tolerantlıqdan doğan dəyərlərdir. Multukulturalizm Azərbaycan xalqının qanında, canında, dilində, ruhundadır”.

Mediada dini bilgilərin artırılması mütləqdir

Dini tolerantlığın inkişafı daha çox dini maarifləndirmədən asılıdır. Bu sahədə isə əsas iş Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi və təbii ki, ölkə mediasının üzərinə düşür. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin Dini maarifləndirmə işinin təşkili şöbəsinin müdiri Sadiq Mirzəyevin sözlərinə görə, Dövlət Komitəsi dini radikalizm və ekstremizmlə mübarizə, milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliği, tolerant və multikultural ənənələrimizin təşviqi, həmçinin xurafat və fanatizmin qarşısının alınması məqsədilə kompleks tədbirlər həyata keçirir. Həmin tədbirlərin təşkili və keçirilməsi prosesinə aidiyyəti qurumlar, o cümlədən yerli icra hakimiyyəti orqanları, qeyri-hökumət və gənclər təşkilatları, ziyalılar, din xadimləri və dini icmalar cəlb olunur.

Eyni zamanda, Dövlət Komitəsi ilə müvafiq dövlət qurumları arasında müxtəlif din və məzhəb mənsubları arasında dözümsüzlük, ayrı-seçkilik, qarşıdurma, zorakılıq hallarına yol verilməməsi, dini icmaların fəaliyyətində tolerantlığın gücləndirilməsi, cəmiyyətdə radikalizm meyillərinin qarşısının alınması məqsədilə tədbirlər planlarının imzalanması artıq ənənə halını alıb.

Həmsöhbətimiz dini maarifləndirmə sahəsində ideoloji işin aparılmasını günün vacib tələbi sayır. Dediyinə görə, aparılan işin effektivliyinin təmin olunması və uğurla nəticələnməsi üçün ziyalıların, vətəndaş cəmiyyətlərinin, KİV-in, eyni zamanda dini sahədə fəaliyyət göstərən mütəxəssislərin və elm adamlarının bu prosesdə fəal iştirakı vacib amildir. “Həmçinin əsas məsələlərdən biri də, xüsusən gənclər arasında zərərli dini ideologiyalara qarşı güclü immunitetin, müqavimət mühitinin formalaşdırılmasıdır. Dini və milli dəyərlərimizin birgə inkişafı, dindarlar arasında təhsil səviyyəsinin daha da gücləndirilməsi, dini elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmlərin də öyrənilməsi, ümumi dünyagörüşünün yüksəldilməsi qeyd olunan problemlərin aradan qaldırılmasında faydalı olacağına şübhə etmirəm”.

Medianın bütün dünyada təbliğat və təşviqat işinin əsas lokomotivi olduğunu deyən S.Mirzəyev Dövlət Komitəsinin bu mühüm vasitədən maksimum dərəcədə faydalanmağa çalışdığını vurğulayır. “Dövlət Komitəsi dini maarifçilik sahəsində KİV ilə əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verir. Bütövlükdə cəmiyyətimizdə, o cümlədən onun maarifləndirilməsində xüsusi rolu olan mediamızda dini bilgilərin artırılması mütləqdir”.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Jurnalistlərinin Peşə Davranış Qaydalarının 3-cü Prinsipi (Şərəf və ləyaqətin qorunması, şəxsi həyatın toxunulmazlığı) jurnalistlərə dini və milli məsələlər mövzusunda material hazırlanması üçün istiqamət verir: “Jurnalist adamları millətinə, irqinə, dininə.... görə pisləməməli, onlar haqqında bu qəbildən olan bilgiləri qabartmamalıdır”. Jurnalist Həmkarları İttifaqının sədri Müşfiq Ələsgərli o qənaətdədir ki, kiçik istisnaları nəzərə alsaq, Azərbaycan jurnalistləri bu prinsipə, demək olar, sadiqdirlər. “Amma bu gün vəziyyət elədir ki, jurnalistlər təkcə “tabulara” əməl etməklə kifayətlənməməlidirlər. Biz istəsək də, istəməsək də, dünyada dini mövzuları qabartmağa, dinlərarası savaşı alovlandırmağa cəhd edən qüvvələr var. Proses o qədər aktivləşib ki, hətta “demokratiya beşiyi” sayılan Avropada da dini müstəvidə aksiyalar baş verir, İslamafobiya meylləri güclənir”.

Onun sözlərinə görə, proses Azərbaycanda da narahatlıq doğurur, istər dini ekstremist qüvvələrə, istərsə də, bu qüvvələrin təsiri altına düşüb islamafob meyllərə qatılan sıravi insanlara cavab vermək lazım gəlir. Dediyinə görə, bu baxımdan, Azərbaycan jurnalistlərinin, Azərbaycan mediasının üzərinə əlavə ictimai məsuliyyət düşür: jurnalistlər dini mövzuda baş verən insidentlərdən xəbərlər hazırlayarkən, yaxud, baş verənlərə cavab xarakterli materiallar hazırlayarkən, atəşin alovlanmasına yox, düyünün açılmasına, proseslərin səngiməsinə xidmət edən nüansları qabartmalıdırlar. “Həmçinin, yaranmış durumda dini tolerantlıq nümunəsi olaraq Azərbaycanın dünyaya örnək olaraq göstərilməsi lazımdır. Bu məsələdə də jurnalistlərin üzərinə ictimai məsuliyyət düşür. Əlbəttə, kimsənin qarşısında öhdəlik yaratmaq olmaz ki, sən mütləq bu mövzularda material hazırlamalısan. Bu, yalnız bir vətəndaş məsuliyyəti, ictimai vəzifədir ki, jurnalistlərimiz yaranmış gərginlikdən çıxış üçün öz köməklərini göstərməlidirlər”.

Bölgələrdə dini tolerantlığın səviyyəsi

DQİDK-nin Yevlax bölgəsi üzrə şöbəsinin müdiri Natiq Əfəndiyev bölgələrdə tolerantlığın səviyyəsini qənaətbəxş sayır. Dediyinə görə, Dini Komitənin Yevlax bölgəsi üzrə şöbəsinə daxil olan Mingəçevir şəhər, Bərdə, Ağdaş və Yevlax rayonlarında tolerantlığın səviyyəsi qənaətbəxşdir. “Tolerantlıq Azərbaycan dövlətinin siyasətinin tərkib hissəsidir” deyən müsahibimiz bu sahədə inkişafa nail olunması üçün dini icmaların yaradılmasını, Komitə tərəfindən nəşrinə icazə verilmiş dini ədəbiyyatların paylanması və dini maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsini vacib sayır.

Təmsil olunduğu bölgədə dini maarifləndirmə işinin təşkilinə gəlincə, N.Əfəndiyevin sözlərinə görə, Azərbaycan Respublikasının prezitentinin 27 noyabr 2014 cü il tarixli müvafiq sərəncamına uyğun olaraq Yevlax rayonu Xaldan kənd “Cümə” məscidi dini icması, Bərdə rayonu “Uğurbəyli kənd məscidi” dini icması, Mingəçevir şəhəri “Mingəçevir kənd” dini icması, Ağdaş rayonu “Üçqovaq məscidi” dini icmaları tərəfindən layihə çərçivəsində 21 tədbir həyata keçirilib.

İşlə sübuta yetirilən əməl

Dünya şahmat taxtası,

Hamı mənəm-mənəmliyindən

bir-birinə şah deyir,

Qaçan da Allah deyir,

qovan da Allah deyir.

Bu qaçhaqaç, qovhaqov dünyasında Allahdan istədiyimiz nədir? Təbii ki, əmin-amanlıq, insanların bir-birinin inanclarına hörmət bəsləməsini.

Hər kəsin öz dini özü üçün alidir, hər kəs öz dininə hörmət edir. Amma Azərbaycanda hər kəs bir-birinin dininə hörmət edir. Ölkədə hər kəs öz dini ayinlərini sərbəst keçirmək qabiliyyətindədir. Buna həm Azərbaycan Konstitusiyası, həm də Azərbaycan prezidenti təminat verir. Bu təminat isə sadəcə, sözlə deyil, işlə də sübuta yetirilir...

Qalib İBRAHİMOĞLU

Ekspress.- 2016.- 12 iyul.- S.11.