Canlanır hər qarış yer Sumqayıtda...

Gecədir... Eyvandan doğma şəhərimə baxıram... Ulduzlar sayrışır ... bu, ulduz deyil..... İnsan oğlunun əli ilə yaradılan möcüzələr şəhərinin işıqlarıdır...

Cəmi 66 yaşlı Sumqayıt şəhərinin inkişaf və tərəqqi dövrü kimi xarakterizə olunan son 34 ili xalqımızın müdrik oğlu Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Sumqayıt şəhərinə və sumqayıtlılara diqqət və qayğısını əsirgəməyən Heydər Əliyev 16 dəfə Sumqayıt şəhərində olub ki, bu səfərlərin də hər biri şəhərin tarixi salnaməsinin ən parlaq və unudulmaz səhifələrini təşkil edir.

Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycana rəhbər təyin olunanda Sumqayıtda əsas etibarilə metallurgiya və kimya müəssisələri var idi. Bir il sonra məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə yüngül sənaye müəssisələri - Üst Trikotaj və Xovlu İpək fabrikləri tikilib istifadəyə verildi. Eyni zamanda, sənayenin digər sahələri inkişaf etdirildi, yeni istehsal sahələri istismara verildi.

Sumqayıt tarixi mənbələrdə

Etnoqraf alim A.Hüseynzadənin tədqiqatlarından, onun “Abşeron yarımadasının etnik toponomiyaları haqqında: Corat, Saray, Sumqayıt” məqaləsindən aydın olur ki, hələ bu adda şəhər yaranmamışdan əvvəl, Abşeronda Sumqayıt adında 4 müxtəlif xüsusiyyətli coğrafi adlar məlum idi. Əhali yaşayan məntəqə, çay, mayak, dəmiryol stansiyası, başlanğıcını Qafqaz sıra dağlarının cənub yamaclarından götürmüş üç çay - Gözlü çay, Çikil çay və Əngilan çayın axını Abşeron yarımadasında yeganə şirin su mənbəyi olan Sumqayıt çayı əmələ gətirib.

Ədəbiyyatda toponimiyanın aşağıdakı variantları məlumdur. Sumqayıt, Su qayıt, Sumqay, Sumqayıt, Sukkayıt. XIX əsrin qırxıncı illərində rus səyyahı İ.Brezin xalq etimologiyasının toponomiyalarına əsasən, özünün yol qeydlərində yazırdı: “Sumqayıtın yaxınlığında çay axır, Sumqayıt və ya Su qayıt çayı. Türk dilində “su qayıt” mənasını bildirir. Belə bir ad bu çaya ona görə verilib ki, guya çayın suyu istidə quruyur, yağışdan sonra isə yenidən əmələ gəlir”.

Alimlərin tədqiqatlarına görə, Sumqayıtın ərazisində eramızdan əvvəl VII əsrdə fars tayfaları məskunlaşıblar. Orta əsrlərdə isə burada lap dənizin kənarından böyük ticarət yolu uzanırdı. O dövrün səyyahları bizə Sumqayıt çayının hər iki tərəfində yerləşmiş iki karvan sarayın təsvirini veribşlər. Sonralar arxeoloqların tapdıqları uçurulmuş körpünün qalıqlarını və həmin karvan sarayları XVI-XVII əsrlərə aid edirlər. Respublikamızda məşhur olan alim E.A.Poxomovun fikrincə isə onları lap uzaq dövrə də aid etmək olar.

Sumqayıt qəhrəmanlar, gözəl insanlar şəhəridir

Məhz 70-ci illərdə əsaslı tikintinin geniş miqyas alması nəticəsində Sumqayıt nəhəng tikinti meydançasına çevrildi. Şəhərə gələn qonaq və xarici nümayəndələr burda aparılan nəhəng quruculuq prosesinin miqyas və vüsətinə heyran qalırdılar. Dünyanın demək olar ki, əksər ölkələrinə ixrac olunan şəhər sənayesi məhsullarının keyfiyyəti və əsaslı tikintisinin gedişi ilə daim maraqlanan, tez-tez məlumatlar alan ölkə başçısı Sumqayıtı daim öz nəzarəti altında saxlayır, onun ortaya çıxan bütün problemlərini operativ şəkildə həll edirdi. Bu diqqət və qayğının nəticəsi idi ki, 70-ci illərdə Sumqayıtda hər il 80 min kv.metr mənzil sahəsi tikilib istifadəyə verilirdi. Hazırda fəaliyyət göstərən istehsal sahələrinin çoxu, 40-dan artıq ümumtəhsil məktəbi, 60-dan çox uşaq tərbiyə müəssisəsi, saysız-hesabsız mədəniyyət, məişət xidməti, ticarət obyektləri, səhiyyə ocaqları məhz prezidentimizin odövrdəki məqsədyönlü sosial siyasətinin bəhrələridir.

Respublika rəhbərinin diqqət və qayğısı sayəsində şəhər əhalisinin rifahı durmadan yüksəldi. Adamlar yaradıcı əməkləri ilə şöhrət qazanır, ucalırdılar. Sumqayıt keçmiş Sovetlər Birliyində dostluq, qardaşlıq, metallurqlar, kimyaçılar, energetiklər, inşaatçılar, əmək qəhrəmanları kimi şöhrət qazandı.

Tağı Quliyev, Aslan Osmanov, Zəminə Həsənova, Murad Zeynalov, Tofiq Kərimov, Əsəd Məmmədəliyev, Şəmşad Pənahov, Məzahir Abdullayev, Məmməd Məmmədov kimi əmək qəhrəmanlarının adlarını fəxrlə çəkmək olar.

Heydər Əliyev Sumqayıt haqqında belə deyirdi: “Sumqayıt qəhrəmanlar, gözəl insanlar şəhəridir. Sumqayıt sizin şəhərinizdir. Siz Azərbaycanın sənayesini, mədəniyyətini, ölkəmizin həyatını burda inkişaf etdirirsiniz. Siz gözəl insanlarsınız. Sizin hər birinizə baxdıqda ürəyim dağa dönür, sevinirəm. Burada yaşayanların yaşlısı da, cavanı da, körpəsi, uşağı da, qadını kişisi də-hamısı gözəldir, qəhrəmandır, cəsarətlidir”.

“Sumqayıt adi şəhər deyil”

Sumqayıtın 25 illiyi münasibətilə şəhərə gələn Heydər Əliyev sumqayıtlı gənclərə müraciət edərək demişdir: “Sumqayıt adi şəhər deyil. Bu şəhər ilhamlı, yaradıcı, coşqun gəncliyin yaşadığı şəhərdir. Sürətli inkişaf üçün şəraiti və potensial qüvvəsi olan ikinci belə bir şəhər yoxdur. Ona görə də onu ən müasir, nümunəvi sənaye, elm, sənət mərkəzinə çevirmək Azərbaycan gəncliyinin, ilk növbəd sumqayıtlı cavanların qarşısında duran ən şərəfli vəzifədir. Onu müvəffəqiyyətlə yerinə yetirmək isə Vətən, xalq qarşısında müqəddəs borcu yerinə yetirməyə bərabərdir”.

Sumqayıtda memarlıq sahəsində, tikintidə Bakı standartları

Bu gün isə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ulu öndərin siyasətini layiqincə davam etdirir. Azərbaycanı işıqlı gələcəyə aparmaq üçün əlindən gələni edir. “Biz Sumqayıtın inkişafına çox böyük diqqət göstəririk. Sumqayıtı, müasir sənaye mərkəzinə çevirmək üçün konkret proqramlarımız, icra mexanizmlərimiz var və biz bunu edəcəyik. Sumqayıt şəhərin bütün infrastrukturu, bütün kommunal infrastrukturu yenilənməlidir. Su, kanalizasiya xətləri, qazlaşdırma, elektrik xətlərinin çəkilişi - bu işlərin böyük əksəriyyəti öz həllini tapmışdır. Ancaq biz yenə də bu məsələlərlə məşğul olacağıq. Sumqayıtı memarlıq baxımından gözəl şəhərə çevirmək üçün artıq konkret proqramlar icra edilir. Mən bu məsələləri nəzarət altında saxlayıram və Sumqayıtı gözəlləşdirmək üçün konkret planlarımız vardır. Parklar abadlaşır, biz yeni dənizkənarı bulvarın tikintisinin başlanmasına qərar vermişik. Mən keçən dəfə də burada olarkən demişəm, Sumqayıtda, memarlıq sahəsində, tikintidə Bakı standartları tətbiq edilməlidir. Bakı bu gün dünyanın ən gözəl şəhərlərindən biridir. Sumqayıt da geri qalmamalıdır. Əvvəlki dövrdə tikilmiş binalar bərpa edilməlidir, gözəlləşdirilməlidir. Yeni tikilən binalar gözəl memarlıq üslubunda yaradılmalıdır.

Bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, mən Sumqayıtın inkişafına xüsusi diqqət göstərirəm. Mən şəhərdə dəfələrlə olmuşam, bundan sonra da dəfələrlə olacağam. Çünki hələ ki, burada görüləsi işlər çoxdur”.

Sumqayıtda quruculuq və yenidənqurma mərhələsi

Aprelin 14-də Sumqayıt şəhərində 2016-cı ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi inkişafın yekunları və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş hesabat yığıncağında icra başçısının məruzəsindən məlum olur ki, ötən üç ayda şəhər üzrə ümumi məhsul istehsalı və xidmətlərin həcmi 244,5 milyon manat olub ki, bu da keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 75,6 milyon manat və ya 44,8 faiz artım deməkdir. Sənaye müəssisələrində məhsul istehsalı 82 faiz artaraq 173,8 milyon manat təşkil edib. Bütün maliyyə mənbələri hesabına ayrı-ayrı sahələrin inkişafına 9 milyon manatdan çox investisiya yönəldilib.

Ayrı-ayrı sənaye sahələri üzrə məhsul istehsalı: kimya sənayesi üzrə -121,6 faiz ; yüngül sənaye - 125,0 faiz ; yeyinti sənayesi - 24,6 dəfə ; digər sahələr üzrə-4,8 dəfə ; energetika üzrə - 93,0 faiz olub.

Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Zakir Fərəcov çıxışında bildirib ki, hesabat dövrü Sumqayıt şəhəri üçün uğurlu olub. Həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində son 3 ayda 1933 yeni iş yeri açılıb. Ötən dövrdə 3297 nəfər ailə üzvü olan 848 ailəyə ünvanlı sosial yardım təyin edilib. Regionların sosial-iqtisadi inkişafına böyük diqqət yetirən prezident İlham Əliyevin hərtərəfli qayğısı sayəsində rüb ərzində Sumqayıtda əsaslı və kompleks yenidənqurma işləri görülüb.

Bundan əlavə, Heydər Əliyev və Azərbaycan küçələrində yerləşən, memarlıq baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edən yaşayış binalarının fasadları və eyvanları da yüksək zövqlə üzlənib. Heydər Əliyev Mərkəzində, Şahmat və Musiqi Məktəbində son tamamlanma işləri aparılır, Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı əsaslı şəkildə təmir olunur. Rüb ərzində şəhərdə yol-nəqliyyat infrastrukturunun yenidən qurulması istiqamətində kompleks tədbirlər davam etdirilib. Koroğlu küçəsində 4525 paqonmetr bardür düzülüb. Sülh küçəsi boyunca “Göyərçin” abidəsinə doğru ümumi uzunluğu 4 kilometr, eni 14 metr olan ikitərəfli yolda 3791 paqonmetr qranit səki daşı qoyulub, yolda tikinti işləri yekunlaşmaq üzrədir.

Ümumi sahəsi 106 hektar, uzunluğu 4,2 kilometr olan Sumqayıtın yeni Dənizkənarı Bulvar Kompleksində və Sahil parkında 3700 paqonmetr uzunluğunda istinad divarı tikilib, 4200 kilometr uzunluğunda yolun özülü tikilib, yerə tamet döşənib. Şəhərdə genişmiqyaslı yaşıllaşdırma işləri davam etdirilib, 49 min ağac, 82 min gül kolu, o cümlədən palma ağacları əkilib, müxtəlif ərazilərdə qazon salınıb.

Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev Sumqayıt və sumqayıtlılara onların problemlərinin həll olunmasında daim dəstək olub. İlin əvvəlində şəhərdə 100 binanın dam örtüyünün təmir olunmasına vəsait ayrılması üçün sərancam imzalayıb. Şəhərin 17-ci və 18-ci mikrorayonlarında artıq 81 binanın dam örtüyünün yenidən qurulması işləri başa çatdırılıb. Bu sahədə işlər sürətlə davam etdirilir.

Elə həmin sərəncamla Sumqayıt şəhərində çoxmərtəbəli binaların lift təsərrüfatının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi məqsədilə vəsait ayrılması növbəti dəfə onun sumqayıtlılara olan diqqət və qayğısından xəbər verir. Artıq 140 ədəd yeni lift quraşdırılıb. Ayrılmış vəsait hesabına 60 ədəd lift yenisi ilə əvəz olunur və bu sahədə əhalinin problemləri tam həll olunacaq.

Sumqayıt mühüm bir mərhələni, quruculuq və yeniləşmə mərhələsini yaşamaqdadır. Bu mərhələni fərqləndirən əsas amil görülən işlərin ölkə prezidenti İlham Əliyev tərəfindən xüsusi diqqətdə saxlanılmasıdır. Görüləcək işlər çoxdur və tutduğu vəzifəsindən, cəmiyyətdəki mövqeyindən asılı olmayaraq hamı bir nəfər kimi Sumqayıtın yeni standartlara çıxması, gözəl şəhərlərindən birinə çevrilməsi işlərində yaxından iştirak etməlidir, prezident İlham Əliyevin Sumqayıt və onun zəhmətkeş insanlarına olan böyük inamını şərəflə doğrultmalıdır.

Ukraynanın Çerkassı, Gürcüstanın Rustavi, Rumıniyanın Piteşti, Almaniyanın Lüdviqshafen şəhəri Sumqayıtla qardaşlıq əlaqəsi yaradıb.

1951-ci ildə Mir Cəlal Sumqayıt haqqında “Yeni şəhər” adlı roman yazıb. 1978-ci ildə yazılmış “Yaxşı insan” pyesində Mirzə İbrahimov şəhərin inşaatçıları barədə yazıb.

Sumqayıtın adı dünyanın ən böyük və iri şəhərləri sırasında çəkiləcək

Bu gün Sumqayıt şəhərindəki tikintisi başa çatmaqda olan Heydər Əliyev Mərkəzi və Şahmat Məktəbi və tikintisi davam etdirilən Sumqayıt bulvarı müasir memarlığın tələblərinə yüksək səviyyədə cavab verir. Bu tikintilər memarlıq incilərinin bariz nümunəsidir. Eləcə də Sumqayıtda əkilmiş saysız-hesabsız palma, şam ağacları, qızılgül, digər bəzək kolları şəhəri yaşıllığa qərq edir, ona xüsusi yaraşıq verir. Bu da onu deməyə əsas verir ki, icra başçısı Zakir Fərəcovun rəhbərliyi altında Sumqayıt böyük sənaye mərkəzinə, çox gözəl, abad şəhərə çevriləcək, adı dünyanın ən böyük və iri şəhərləri sırasında çəkiləcək...

Sonda sevinirəm ki, o ulduzları yandıran insanlar içərisində mənim atamın da əməyi olub...

Namiq MƏMMƏDLİ

Ekspress.- 2016.- 14 iyul.- S. 11.