22 iyul - Milli Mətbuat Günüdür

Vətəndaş cəmiyyəti və müstəqil mətbuat

Vətəndaş cəmiyyətinin prinsiplərindən biri də kütləvi informasiya vasitələrinin müstəqilliyi, fikir və söz mətbuat azadlığıdır. Hansı ki, demokratik respublikamızda vətəndaş cəmiyyətinin bu prinsipinə tam əməl edilir.

Kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi cəmiyyətdə söz azadlığını, insanların obyektiv informasiya əldə etmək hüququnu, həmçinin KİV-in müstəqilliyini təmin etmək məqsədi ilə dövlət tərəfindən müəyyən olunan təşkilati-texniki, hüquqi, iqtisadi və digər tədbirlərin məcmusunu ehtiva edir. KİV-in inkişafına dövlət dəstəyinin əsas məqsədi vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesində onların mühüm rolunu nəzərə almaqla fikir, söz və məlumat azadlığını inkişaf etdirmək, KİV-in müstəqilliyini dəstəkləmək, redaksiyalara yardım mexanizmini təkmilləşdirmək, informasiya sektorunda yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqini stimullaşdırmaq, cəmiyyət və KİV arasında səmərəli əməkdaşlığı gücləndirmək, jurnalistlərin peşəkarlığının və məsuliyyətinin artmasına şərait yaratmaq, sosial müdafiəsini gücləndirmək, dövlət və cəmiyyət üçün prioritet təşkil edən məsələlərin həllində KİV-nin potensialından səmərəli istifadə etməkdən ibarətdir.

Tam əminliklə söyləmək olar ki, son illərdə ölkəmizdə görülən tədbirlər sayəsində müasir dünya standartlarına cavab verən müstəqil KİV formalaşıb. Belə ki, dövlət “dördüncü hakimiyyət” adlandırılan informasiya vasitələrinin sərbəst inkişafı üçün hər cür şərait yaradıb. KİV və ifadə azadlığının qarşısını alan bütün süni maneələr artıq aradan qaldırılıb. Hüquqi və etik normalara hörmət edən jurnalist araşdırmaları, faktların və fikirlərin dərc edilməsi üçün qeyri-məhdud imkanlar yaradılıb.

Bu gün Azərbaycanda 5000-ə yaxın KİV müvafiq dövlət orqanında uçota götürülmüş və ya qeydiyyatdan keçib. Təsis edilən KİV-lər müxtəlif siyasi, ictimai mövqeli təşkilatlara, özəl qurumlara və fiziki şəxslərə məxsusdur. Ölkədə 40-a yaxın gündəlik, 200-dən artıq həftəlik və aylıq qəzet nəşr olunur. 80-dən artıq elmi-praktiki, ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi məsələləri, uşaq və qadın problemlərini işıqlandıran və əyləncə xarakterli jurnal çıxır. Azərbaycanda 20-yə yaxın informasiya agentliyi ölkədə və dünyada baş verən hadisələrlə bağlı müntəzəm və çeşidli məlumat yayır. Bölgələrdə 100-ə yaxın qəzet və jurnal nəşr olunur.

Son bir neçə ildə ölkəmizdə internet mediasının inkişaf etdiyi də göz qabağındadır. Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı internetin imkanlarının genişlənməsinə şərait yaradıb və ölkədə müasir internet şəbəkəsi formalaşıb. Bu gün 9,7 milyon əhalisi olan ölkədə 2,5 milyona yaxın sosial şəbəkə, o cümlədən 1,4 milyon Facebook istifadəçisi var. Az. domenində qeydiyyatdan keçən internet saytlarının sayı 25 mini ötüb, onlardan 300-dən çoxu xəbər və analitik internet saytı fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan dövləti vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında KİV-lərin rolunun nə dərəcədə mühüm olduğunu nəzərə alaraq bu sahənin inkişafına nail olmaq üçün xüsusi mexanizmlər formalaşdırıb. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə öz nitqlərində bəyan edib ki, ölkədə inkişaf etmiş, peşəkar və müstəqil KİV-lərin fəaliyyətinin dəstəklənməsi Azərbaycan dövlətinin siyasətinin əsas prinsiplərindən biridir. Bu prinsip daxilində cəmiyyətdə söz azadlığını, insanların obyektiv informasiya əldə etmək hüququnu, həmçinin kütləvi informasiya vasitələrinin müstəqilliyini təmin etmək məqsədi ilə dövlət tərəfindən müəyyən olunan tədbirləri həyata keçirmək üçün 2008-ci ildə Prezident Yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Yardım Fondu (KİVDF) yaradılıb. 2009-cu ildən fəaliyyətə başlayan Fondun yaradılmasında məqsəd vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesində KİV-lərin mühüm rolu nəzərə alınmaqla ölkədə fikir, söz və məlumat azadlığını inkişaf etdirmək, kütləvi informasiya vasitələrinin müstəqilliyini dəstəkləmək, redaksiyalara yardım mexanizmini təkmilləşdirmək, informasiya sektorunda yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqini stimullaşdırmaq, cəmiyyət və kütləvi informasiya vasitələri arasında səmərəli əməkdaşlığı gücləndirmək, jurnalistlərin peşəkarlığının və məsuliyyətinin artmasına şərait yaratmaq, sosial müdafiəsini gücləndirmək, dövlət və cəmiyyət üçün prioritet təşkil edən məsələlərin həllində kütləvi informasiya vasitələrinin potensialından səmərəli istifadə etmək kimi vacib vəzifələrin həllidir.

Lakin bu sahədə dövlət dəstəyi siyasətinin başlıca prinsiplərindən biri KİV-lərin müstəqilliyinin qorunması, onların fəaliyyətinə hər hansı müdaxilənin istisna edilməsidir. Bu prinsip KİVDF-in fəaliyyətinə dair ölkə prezidentinin sərəncamı ilə təsdiqlənmiş konsepsiyada rəsmən əksini tapır. Yaradıldığı vaxtdan etibarən 2012-ci ilə qədər KİVDF-yə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait hesabına ölkədə fəaliyyət göstərən qəzetlərə, informasiya agentliklərinə həm birbaşa, həm müsabiqəli əsasda konkret layihələrin həyata keçirilməsi üçün vəsaitlər verilib. Bu vəsaitlərin ayrılması KİV redaksiyalarının müasir texnologiyalarla təmin olunmasına, jurnalistlərin iş şəraitinin yaxşılaşdırılmasına və peşəkarlıqlarının artırılmasına dəstək verib.

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra KİV-in sayı artdığı qədər informasiyanın alınması və ötürülməsində, eləcə də ilkin informasiya mənbəyinə olan münasibətlərdə də kifayət qədər mühüm dəyişikliklər oldu. Təsadüfi deyil ki, bəzən eyni əhəmiyyətə malik informasiya müxtəlif təbəqələr üçün yayım mənbəyindən asılı olaraq eyni məna kəsb etmir və ya başqa cür yanaşılır. “İki sahil” qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadə “KİV-in fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsinə nəzəri-politoloji baxış” təhlili yazısında qeyd edir ki, bütün bunlar vətəndaş cəmiyyəti şəraitində labüd hallar olsa da, bir çox hallarda informasiyanın səmimiliyinə olan inamın azalması deməkdir. “Vətəndaşların informasiya texnologiyalarından bəhrələnərək media üçün informasiyanı ötürmək istəyi vətəndaş cəmiyyətinin səviyyəsi ilə ölçülür.

KİV siyasi sistemdə “dördüncü hakimiyyət” adlandırılsa da, vətəndaş cəmiyyəti strukturunda öncül yerə və rola malikdir. “Dördüncü hakimiyyət”in fəaliyyət istiqamətinə yönəldilmiş siyasi qərarlar bütün zamanlarda hakimiyyət bölgüsünü dürüst dəyərləndirməyə şərait yaradır. Vətəndaş cəmiyyəti strukturları isə geniş anlayışdır. Bəşəriyyətin inkişafı bu cəmiyyətlərin iqtisadi əsaslarını möhkəmləndirdiyi kimi, KİV institutunun formalaşması da vətəndaş cəmiyyətinin dinamikasını sürətləndirmiş olur” deyən Rəhimzadəyə görə, ancaq eyni zamanda KİV vətəndaş cəmiyyəti strukturunda hüquqi nizamlanmaya ehtiyac duyulan xüsusi bir sahə kimi qəbul edilir.

Ölkəmizdə müstəqil mətbuatın inkişafı “Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasında da əksini ğapıb.

Konsepsiyanın icra olunduğu uzunmüddətli perspektivdə söz və məlumat azadlığının inkişafına yönəlmiş tədbirlər davam etdiriləcək, informasiya sektorunun və KİV-in fəaliyyətini tənzimləyən milli qanunvericilik bazası beynəlxalq standartlara uyğun təkmilləşdiriləcək. İnformasiya sektorunda müasir texnologiyaların tətbiqinə, KİV-in iqtisadi müstəqilliyinin gücləndirilməsinə, potensialının yüksəldilməsinə və qlobal informasiya məkanında öncül mövqe əldə etməsinə hərtərəfli dəstək göstəriləcək.

Qlobal transsərhəd informasiya-telekommunikasiya şəbəkəsinin, informasiya cəmiyyətinin formalaşdığı hazırkı dövrdə informasiya sektorunda prioritetlərin müəyyənləşdirilməsi və reallaşdırılması üçün zəruri tədbirlər görüləcək, müasir metodoloji və texniki yeniliklərin öyrənilməsi və tətbiqi sürətləndiriləcək. Qlobal şəbəkədə milli informasiya resurslarının kəmiyyət və keyfiyyətinin yüksəldilməsi, onların əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, beynəlxalq ictimai rəyə təsir imkanlarının gücləndirilməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdir.

Müasir dövrdə ictimai fikrin formalaşmasını və ifadə olunmasını təmin edən təsirli vasitə kimi, KİV-in cəmiyyət həyatında rolu və əhəmiyyəti yüksəlir. Buna görə də kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətində şəxsiyyət, cəmiyyət və dövlət maraqlarının tarazlaşdırılmasına və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə yönəlmiş hüquqi, iqtisadi, təşkilati və texnoloji tədbirlərin həyata keçirilməsi dövlətin informasiya siyasətinin başlıca istiqamətlərindən biri olacaq.

Azərbaycan dövləti informasiya sektorunda yeni təzahürləri stimullaşdırmaqla yanaşı, həm də ənənəvi informasiya resurslarının fəaliyyətinin səmərəli təşkilinə, onların maddi-texniki bazasının möhkəmlənməsinə dəstəyini davam etdirəcək.

“Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi Konsepsiyası”na uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi informasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu vasitəsilə KİV layihələrinin maliyyələşdirilməsi ilə yanaşı, onlara subvensiyalar, subsidiyalar, güzəştli kreditlər ayrılacaq. Azərbaycanın bölgələrində fəaliyyət göstərən kütləvi informasiya vasitələrinin inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə redaksiyalara ünvanlı yardımlar göstəriləcək, “Mətbuat Evləri”, regional mətbəələr yaradılması dəstəklənəcək. KİV-in iqtisadi müstəqilliyini təmin etmək məqsədi ilə reklam bazarının genişləndirilməsi stimullaşdırılacaq və bu sahədə mövcud problemlər aradan qaldırılacaq.

Kütləvi informasiya vasitələri əməkdaşlarının sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və mənzil-məişət problemlərinin həlli ilə bağlı dövlət siyasəti davam etdiriləcək.

Jurnalistlərin peşəkarlığının yüksəldilməsi demokratik, məsuliyyətli mətbuatın formalaşmasının əsas şərtlərindən biridir. Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün jurnalistika sahəsində kadrların hazırlanmasına diqqət artırılacaq, Azərbaycan jurnalistlərinin peşəkarlığının artırılması üçün beynəlxalq təşkilatlarla və xarici jurnalist qurumları ilə birgə tədbirlər davam etdiriləcək.

2005-ci ildə qəbul edilmiş “informasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq, dövlət orqanlarının informasiyanın verilməsinə məsul struktur bölmələrinin fəaliyyəti təkmilləşdiriləcək, internet informasiya resursları inkişaf etdiriləcək. Kütləvi informasiya vasitələrinin informasiya əldə etmək və yaymaq hüququnun təmin olunması, dövlət orqanları ilə kütləvi informasiya vasitələri arasında qarşılıqlı etimadın artırılması və əməkdaşlığın gücləndirilməsi sahəsində tədbirlər sürətləndiriləcək.

22 iyul - Milli Mətbuat Günüdür. Bu günün təmtəraqlı şəkildə qeyd olunması da ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin prinsiplərinə diqqətin nümunəsi sayıla bilər.

Murad MƏMMƏDLİ

Ekspress.- 2016.- 22 iyul.- S. 10.