Diaspor quruculuğunda
atılan addımlar
Müstəqil
Azərbaycanın daxili və xarici siyasət sahəsində əldə
etdiyi uğurlar
dünyanın diqqətində olmaqla
yanaşı, eyni zamanda
dünya ölkələrində yaşayan soydaşlarımızızn milli şüurunu,
özünüdərkini, torpağa
bağlılığını günü-gündən
möhkəmləndirir. Müxtəlif
ölkələrdəki azərbaycanlı diaspor təşkilatları
soydaşlarımızın təşkilatlanması, səylərinin
birləşdirilməsi, onların fəaliyyətinin
məqsədyönlü xarakter
alması naminə faydalı iş
aparır, ölkəmizi daha
yaxından tanıtdırmaq üçün
müxtəlif tədbirlər həyata keçirirlər.
2002-ci ildə Milli Məclisdə qəbul
olunmuş "Xaricdə yaşayan
soydaşlarımıza dövlət qayğısı
haqqında" qanun xaricdəki azərbaycanlılara
dövlət qayğısının hüquqi əsaslarını
müəyyənləşdirir. Qeyd
edək ki, qanuna əsasən,
xaricdə yaşayan, fəaliyyət
göstərən soydaşlarımızın
hüquqları Azərbaycan dövləti səviyyəsində
qorunur. Bundan başqa, imkanlı azərbaycanlıların
ölkə iqtisadiyyatına sərmayə qoyması üçün qanunda vergi, gömrük
güzəştləri nəzərdə tutulur.
Tədqiqatçı Zaur Əliyev
qeyd edir ki, 1918-20 illərdən etibarən 1991-ci ilədək
olan geniş tarixi dövrdə xarici ölkələrə
mühacirət edən azərbaycanlıların təqribən
50 faizinin millliyət qrafasında "İran təbəəsi"
və ya "Rus təbəəsi" sözü
yazılırdı: "Bu neqativ hallar əlbəttə
azərbaycanlıların rus, türk, və ya iran
diasporunun içərisində assimiliyasiya
olmasına gətirib çıxarırdı. Konkret
olaraq Amerika qitəsində
yaşayan azərbaycanlı
mühacirlərin böyük hissəsi
ABŞ-ın payına düşür.
Belə ki, diasporun
formalaşması əsrin əvvəllərindən başlasa da, yalnız
80-ci illərin axırlarından etibarən güclü vüsət alıb. Azərbaycan
diasporunun bütünlükdə
formalaşması əslində uzun bir tarixi yol
keçib. Elmi nəticələrə
görə, Azərbaycan diasporunun təşəkkül
və formalaşma tarixi
bir neçə mərhələyə
bölünür. Erkən
orta əsrlərdə Azərbaycana ərəb
istilaları, kütləvi surətdə
islamlaşdırma siyasəti burada
yaşayan əhalinin Yaxın və Orta Şərq şəhərlərinə
axın etməsi ilə nəticələnib. Baş verən bu miqrasiya prosesi əslində
elə diasporun yaranmasının əsasını
qoyub. X-XIX əsrlər
Yaxın Şərqin elm və mədəniyyət
mərkəzlərində əslən Azərbaycandan olan yüzlərlə alim
və tələbənin biliklərə yiyələnməsi,
milli təfəkkürümüzün
region xalqlarının
intibahında qabaqcıl mövqeyə
çıxması nəticəsində xaricdə məskunlaşma
daha geniş vüsət
alıb".
Azərbaycanın dilçi alimi Xətib
Təbrizi, riyaziyyatçı alimi Xacə Nəsrəddin
Tusi, müsiqiçi Səfiəddin Urməvi və
digərlər Azərbaycanı diasporuporunun görkəmli
nümayəndələri hesab olunur. Azərbaycanın
Rusiya imperiyası tərəfindən işğal
edilməsindən sonrakı dövr, eyni zamanda Azərbaycan
Demokratik Respublikasının (1918-1920 illər)
süqutundan sonra azərbaycanlıların xaricə
axını və Avropada Azərbaycan diasporunun
yaranması və bura əlavə etmək olar 1941-1945-ci
illərdə II Dünya Müharibəsi zamanı əsirlikdən
və SSRİ-nin xofundan vətənə dönə bilməyən
azərbaycanlılardan ibarət icmaları, XX əsrin
ikinci yarısından etibarən İranda baş
vermiş ictimai-siyasi proseslərlə əlaqədar
olaraq bu ölkədən on minlərlə azərbaycanlının
Qərb ölkələrinə mühacirətini və
SSRi-nin dağılmasından sonra Azərbaycanda baş
vermiş siyasi-hərbi hadisələrin nəticəsində
ölkəni tərk etmək məcburiyyətində
qalmış soydaşlarımızın xaricə
mühacirəti.
Z.Əliyevin fikrincə, əslində
bu prosesin tarixinə nəzər saldıqda
görünür ki, Azərbaycan diasporunun
formalaşması kifayət qədər uzun zaman kəsiyində
baş verib: "Çox təəssüf ki, bu prosesin
ilk yarandığı gündən onun fəaliyyəti
və inkişaf tarixini əks etdirən yazılı
tarixi mənbələr çox azdır. Azərbaycanlıların
ABŞ-a mühacirət etməsi proseşi uzun tarixi yol keçmiş
və bir neçə mərhələdən
ibarətdir. Amerika qitəsində məskunlaşmış azərbaycanlıların
əksəriyyətini İrandan miqrasiya etmiş
soydaşlarımız təşkil edir.
1970-ci ildən etibarən Türkiyədə, 1991-ci ildən
etibarən isə Azərbaycandan bir qisim soydaşlarımız bu
qitəyə axın etməyə başlayıblar. Bu proseslər ABŞ-da
Azərbaycan diasporasının tərkibinə və sosial-iqtisadi fəaliyyətinə öz təsirini göstərib. Təqdim
olunan işdə ABŞ-a
mühacirət edən azərbaycanlıların bu tarixi prosesi
şərti olaraq 4 mərhələyə
bölünüb:
-
Azərbaycan Demokratik
Respublikasının süqutundan sonra XX əsrin 20-ci illərində azərbaycanlıların
ABŞ-a mühacirəti (1918-1920-ci illər
- II Dünya müharibəsindən sonra azərbaycanlıların ABŞ-a mühacirəti
- Cənubi
Azərbaycan azərbaycanlılarının ABŞ-a mühacirəti (50-90-cı illər)
- 50-90-cı
illərdə, SSRİ-nin
dağılmasından sonra azərbaycanlıların
ABŞ-a mühacirəti.
Birləşmiş
Ştatlara azərbaycanlıların
mühacirəti əsasən XIX əsrin sonu,
XX əsrin əvvəllərindən qəbul olunur. Çünki, ABŞ-a mühacirət edən azərbaycanlılar
məhz
bu dövrdən etibarən qeydiyyata düşməyə
başlayırdılar".
Ekspert onu da qeyd edib ki, Amerikada məşkunlaşan
əsasən Cənubi Azərbaycandan olan
soydaşlarımızdır: "1970-ci ildən etibarən
Türkiyədə yaşayan soydaşlarımız
ABŞ-a kütləvi axını başlayıb. 1991-ildən
etibarən isə bu proses Azərbaycanda başlayıb. ABŞ-dakı
Azərbaycan diasporu Azərbaycanın
tarixinin və zəngin mədəni irsinin fəal təbliğatçısıdır.
Amerika Birləşmiş
Ştatlarının beynəlxalq aləmdəki nüfuzu və bütün
siyasi proseslərə olan
təsiri inkaredilməzdir. Hal-hazırda onlar diaspor təşkilatı
fəaliyyət göstərir və onların demək olar ki, hər birinin əsas vəzifələrindən
biri öz tarixi vətənlərinə Amerika hökuməti tərəfində
iqtisadi və humanitar
yardımların verilməsinə nail
olmaqdır. Öz tarixi
vətənlərinin mədəniyyətini, adət-ənənələrini
və yaşam tərzini
təbliğ etməklə ABŞ-la öz tarixi vətənləri
arasındakı münasibətləri
yaxşılığa doğru inkişaf etdirməkdir" (files.preslib.az).
"Müasir İnkişaf"
İctimai Birliyinin sədri Mübariz
Göyüşlünün fikrincə, Azərbaycan
diasporunun müdafiə taktikasından hücum
taktikasına keçməsidir, erməni diasporunu
üstələməsi çox böyük bir nəticədir:
"O da təsadüfi deyil ki, Ermənistan dövlətini
ayaqda saxlayan xaricdən, o cümlədən, imkanlı
erməni diaspor nümayəndələrindən
aldığı yardımlardır. Azərbaycan
diasporu isə hələ bu imkanları yenicə yiyələnir.
Ümumiyyətlə Azərbaycan diasporunun
güclənməsi Azərbaycan dövlətinin
güclənməsi deməkdir.
Diasporamızın güclü
olması dövlətin xarici siyasətində
də uğrulara yol
açır. Azərbaycan dövləti də nə qədər
güclü olarsa, Qarabağ probleminin həlli
imkanları o qədər sürətlənər.
Diasporun Qarabağ problemini
olduğu kimi beynəlxalq
aləmdə tanıdılmasında böyük
rolu vardır. İnformasiya
müharibəsinin bu məsələdə
nə dərəcə böyük rol
oynadığını unutmamalıyıq. Biz informasiya
mübarizəsində qalib gələ
bilməsək çox böyük
çətinliklərlə üzləşməkdə davam edəcəyik. Bu işdə isə diaspora mühüm amildir".
Ekspertlər belə hesab edirlər
ki, Azərbaycan diasporu ölkəmiz üçün
strateji əhəmiyyət daşıyan ölkələrdə
daha da güclənərsə, onun siyasi səhnəsində
akltiv rol oynayarsa, həmin dövlətlərdə
siyasi proseslərə təsir imkanı qazanarsa,
parlamentlərdə, bələdiyyələrdə,
müxtəlif dövlət qurumlarında təmsil
olunarlarsa, bu zaman dövlətimizn xarici siyasətində
uğurların əldə olunmasında öz töhfələrini
verə bilərlər ("olaylar.az").
Prezident İlham Əliyev Diasporla
İş üzrə Dövlət Komitəsinin
tabeliyində Azərbaycan Diasporuna Dəstək
Fondunun yaradılması haqqında fərman
imzalayıb. Belə ki, Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndi rəhbər
tutularaq, Azərbaycan diaspor təşkilatlarının
fəaliyyətinə dəstək vermək, onların
maddi-texniki bazasını möhkəmləndirmək,
milli-mənəvi dəyərlərimizi inkişaf
etdirmək və dünyada daha geniş tanıtmaq,
xaricdə yaşayan azərbaycanlıların sosial
müdafiəsini gücləndirmək və bu sahəyə
dövlət dəstəyinin
ünvanlılığını təmin etmək məqsədilə
qərara alınıb ki, Azərbaycan Respublikasının
Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin
tabeliyində publik hüquqi şəxs statuslu Azərbaycan
Diasporuna Dəstək Fondu yaradılsın.
Qərarda o da qeyd olunur ki, dünya azərbaycanlılarının
mənəvi birliyinə və həmrəyliyinə
xidmət edən ümummilli ideyaları, milli-mənəvi
dəyərləri sistemləşdirmək, onların
ölkə vətəndaşları və xaricdə
yaşayan soydaşlarımız arasında
yayılmasını təmin etmək və həmvətənlərimizlə
əlaqələri daha da genişləndirmək
dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindəndir.
Bundan
başqa, ölkədə lobbiçilik fəaliyyətinin əsas
istiqamət və perspektivlərini dünya
azərbaycanlılarının müstəqil Azərbaycan
dövləti və vahid məqsəd ətrafında
birləşdirilməsi ideyasının müəllifi
olan ümummilli lider Heydər Əliyev bəyan etmişdir. Xaricdə yaşayan azərbaycanlıların birliyi və təşkilatlanması məsələsini
daim diqqət mərkəzində saxlayan ulu öndər
Azərbaycan diaspor cəmiyyətlərinin
problemlərinə və qayğılarına hər zaman böyük həssaslıqla
yanaşmışdır (diaspor.gov.az).
Ukrayna Azərbaycanlıları
Birləşmiş Diasporunun (UABD) sədr müavini
Murad Cəfərov Prezidentin fərmanı ilə
Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin
tabeliyində Azərbaycan Diasporuna Dəstək
Fondunun yaradılması haqqında fikir bildirib
(xezernews.az). Onun
sözlərinə görə, dövlətimizin diaspor təşkilatlarından gözləntiləri
fonunda az təminatlı
diaspor liderləri ilə daha yüksək hədəflərə çatmaqda problemlər
var. "Bu gün dünyanın müxtəlif
ölkələrində çox aktiv Azərbaycan diaspor
təşkilatları fəaliyyət göstərir. Heç kimə sirr deyil ki, bu
təşkilatlarının qurulmasında və fəaliyyətində
daha çox
ziyalılar, az təminatlı
soydaşlarımız öndə olurlar.
Təəssüf ki, böyük
pullar qazanan xaricdəki
soydaşlarımız diaspor işinə
çox az maraq göstərirlər. Konkret, UABD-ni
götürsək, biz bu
günə qədər yaşadığımız
ölkədə öz
imkanlarımız daxilində Azərbaycan adına bir çox müsbət
işlərə imza
atmışıq. Bura bazar günü
məktələrinin açılması, dərs vəsaitlərinin
hazırlanması və nəşri, Azərbaycanlı
müəlliflərin kitablarının təqdimatı,
milli bayramların təşkili,
Xocalı qətliamı, Dağlıq Qarabağ
həqiqətlərinin Ukrayna
mediasında davamlı
işıqlandırılması, təşkilatımıza
məxsus internet saytın fəaliyyəti, qəzet çapı, internet
TV-nin yaradılması və ən
başlıcası ofisin və bütün bu işləri
görə biləcək ən azı üç-dörd
nəfər işçinin
saxlanılması daxildir. Məsələn,
bir diaspor təşkilatını
ofissiz, həmin ofisi
isə hüquqşünassız təsəvvür etmək
çox çətindir. Və yaxud da ofisin
"qaynar xətti"ndə günün ən azı iş
saatlarında bir nəfər
oturması mütləqdir. UABD-nin ofis imkanları ilə
yaxından tanış olan həm Diasporla İş
üzrə Dövlət Komitəsinin məsul əməkdaşları,
həm də Azərbaycandan gələn deputatlar
və jurnalistlər bu faktı
açıq-aydın təsdiq edə bilərlər. Bütün çətinliklərə baxmayaraq biz son 5 ildə bu qaydada işləyirik. Azərbaycan Diasporuna Dəstək Fondu
bu sahədə problemlərin aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayacaq. Nizamnaməsində də qeyd olunduğu kimi, yeni yaranan
Fond ümumdövlət və ictimai əhəmiyyət kəsb edən fəaliyyətlə
məşğul olacaq. Fondun
fəaliyyətinin məqsədi və istiqamətləri
çox aydındır. Burda Azərbaycanda həyata
keçirilən islahatların və əldə olunmuş nailiyyətlərin dünyaya bəyan edilməsi, ölkənin
mənafelərinin müdafiəsi, milli-mənəvi
dəyərləri dünya azərbaycanlılarının
qoruması, daha da inkişaf etdirilməsi və
tanıtması kimi məsələlər
mühüm yer tutur. Hansı ki, dar çərçivədə də olsa biz bu
kimi işlərlə məşğul
oluruq. Görünür,
kifayət etmir və daha
qlobal işlərə imza
atılması nəzərdə tutulur.
Fondun fəaliyyətində
xarici ölkələrdə Azərbaycan
diasporunun formalaşmasına,
mütəşəkkilliyinin möhkəmlənməsinə,
azərbaycanlıların lobbiçilik
fəaliyyətinin güclənməsinə
və Azərbaycana dost münasibət
bəsləyən digər xalqların diasporları ilə
əlaqələrin genişlənməsi də var. Eyni zamanda azərbaycanlıların
yığcam yaşadıqları ölkələrdə
və regionlarda ana
dilində məktəblərin və Azərbaycan mədəniyyət
mərkəzlərinin açılmasına və
fəaliyyətinin təşkilinə dəstək
davamlı olacaq".
Rəşid RƏŞAD
Ekspress.-
2018.-27 iyul.- S.10.