"Nabucco" sazişi imzalandı

Dünən Ankarada "Nabukko" qaz boru xəttinin tikintisi ilə bağlı hökumətlərarası sazişin imzalanmasına həsr olunmuş sammit keçirilib. İmzalama mərasimində xarici dövlətlərdən və Avropa Birliyindən 30-dan çox nümayəndə iştirak edib.

Tədbirə layihənin iştirakçıları ilə yanaşı (Türkiyə, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan, Avstriya və Almaniyanın enerji şirkətləri) Avropa Komissiyasının sədri Coze Manuel Barrozu, Azərbaycan, İraq, Misir, Suriyanın hökumət başçıları və enerji idarələrinin rəhbərləri, habelə Gürcüstan prezidenti Mixail Saakaşvili də qatılıb.

Tədbiri açan Türkiyənin baş naziri Racəb Tayyib Ərdoğan layihənin Azərbaycan, Türkmənistan, İraq, Misir də daxil olmaqla, Xəzər və Orta Şərqdən Avropaya təbii qazın etibarlı nəqlini təmin edəcəyini deyib. O, İran qazının da bu kəmərlə daşınmasını arzu etdiklərini və Rusiyanın da layihəyə qoşulacağına ümidvar olduğunu bildirib: "Bu layihə bölgənin bütün ölkələri arasında əməkdaşlığı daha da gücləndirəcək və dərinləşdirəcək. Bəzi dairələr bir vaxt Bakı-Ceyhan kəməri layihəsinin də röya olduğunu iddia edirdilər. Bu layihə də belə fikirlərin doğru olmadığını sübut edəcək və uğurla həyata keçiriləcək" (APA-Economics).

Avstriyanın baş naziri Verner Fayman da layihənin uğurla həyata keçiriləcəyinə əminliyini ifadə edib. O, "Nabucco"nun qarşıdurmaya yox, əməkdaşlığa yönəlmiş təşəbbüs olduğunu vurğulayıb. Fayman bəzilərinin gözlədiyi kimi, bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişaf etdirilməsi və rolunun artırılmasının yaxın perspektivdə Avropanın enerji balansında təbii qaza ehtiyacı azaldacağına şübhə etdiyini deyib. Baş nazir təbii qaz və bərpa olunan enerjinin birgə inkişafının vacibliyini vurğulayıb.

Bolqarıstanın baş naziri Sergey Stanişev isə ölkəsinin "Nabucco" boru kəməri layihəsinin həyata keçirilməsi istiqamətində əvvəldən bəri göstərdiyi səylərə sadiq olduğunu söyləyib.

Macarıstan baş naziri Cordon Bajnay layihənin ölkəsi və Avropa üçün əhəmiyyətindən danışıb. O, hazırda Avropa ölkələrinin dünyada yaşanan maliyyə böhranının ortasında olduğunu və bunun layihələrin həyat keçirilməsinə müəyyən maneə yaratdığını qeyd edib. Rumıniyanın baş naziri Emil Bok isə layihənin heç kimə qarşı yönəlmədiyini və Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatı istiqamətində atılan addım olduğunu bildirib.

ABŞ-ın Avrasiya enerji məsələləri üzrə xüsusi nümayəndə Riçard Morninqstar və Senatın Xarici Əlaqələr Komitəsində respublikaçılar qrupunun rəhbəri Riçard Luqar isə ümid etdiklərini bildiriblər ki, gələcəkdə İraqla yanaşı, Azərbaycan və Türkmənistan da kəmərə qaz verəcəklər.

Azərbaycanın sənaye və energetika naziri Natiq Əliyev "Nabucco" sammitinin baş tutması münasibətilə iştirakçıları təbrik edərək rəsmi Bakının öz karbohidrogen ehtiyatlarını beynəlxalq bazarlara etibarlı şəkildə nəql etməkdə maraqlı olduğunu deyib. Azərbaycanın hazırda bir neçə istiqamətdə - Bakı-Ceyhan, Bakı-Ərzurum, Bakı-Supsa və digər marşrutlarla neft-qaz ixrac etdiyini, təkcə Gürcüstan və Türkiyə deyil, eyni zamanda Rusiya, İran və Yunanıstan kimi ölkələrə də enerji ehtiyatları satdığını xatırladan nazir bildirib ki, Azərbaycan enerji sektorunda digər tərəfdaşlarla əlaqələrin genişləndirilməsində və regionda effektiv nəql dəhlizinin yaradılmasında maraqlıdır. N. Əliyev Yunanıstan-İtaliya qaz kəməri layihəsi çərçivəsində uğurlu əməkdaşlıq edildiyini və rəsmi Bakının cəlbedici, əlverişli şərtlərlə hər istiqamətdə nəqlin, o cümlədən "Nabucco" qaz kəməri layihəsinin icrasında maraqlı olduğunu söyləyib. O, istənilən halda belə layihələrin bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə, o cümlədən şəffaflıq və istehlakçı razılığına əsaslanmalı olduğunu deyib.

Daha sonra Türkiyə, Avstriya və Macarıstanın hökumət başçıları və Bolqarıstanla Rumıniyanın enerji şirkətlərinin rəhbərləri "Nabucco" layihəsi üzrə hökumətlərarası sazişə imzala atıblar.

Xatırladaq ki, lahiyəni inşa edəcək "Nabucco Gas Pipeline İnternational GmbH." konsorsiumuna OMV (Avstriya), MOL (Macarıstan), "Transgaz" (Rumıniya), "Bulgargaz" (Bolqarıstan), "BOTAŞ" (Türkiyə) və RWE (Almaniya) şirkətləri qoşulub. Hər bir tərəfdaş şirkətin konsorsiumda payı 16,67% təşkil edir. Layihənin xərclərinin 1/3-i səhmdarlar tərəfindən, qalan hissəsi isə maliyyə-kredit təşkilatları tərəfindən maliyyələşdiriləcək. Bu yaxınlarda layihənin ümumi investisiya dəyəri 4,6 mlrd. avrodan 7,9 mlrd. avroyadək (12,3 mlrd. ABŞ dolları) artırılıb.

Sazişin imzalanması mərasimində çıxış edən Türkiyənin baş naziri Ərdoğan bildirib ki, "Türkiyənin iştirakı ilə həyata keçirilən enerji layihələri Türkiyənin Avropa Birliyinə üzv olmasının zəruriliyini bir daha göstərir". O, Türkiyənin dünyanın neft və qaz yataqlarının 2/3 hissəsinin yerləşdiyi regionda əlverişli coğrafi mövqeyə malik olduğunu, Xəzər və Mərkəzi Asiya enerji resurslarının dünya bazarına çıxarılmasında önəmli rol oynadığını bildirib. Baş nazir qeyd edib ki, "Nabucco" layihəsi üzrə imzalanan hökumətlərarası saziş Türkiyə ilə AB arasında əlaqələrin və əməkdaşlığın inkişafına şərait yaradacaq: "Bu gün biz ölkələrimiz, eyni zamanda gələcək nəsillər arasında yaranacaq dostluq, sülh və rifah üçün əhəmiyyətli addım atırıq".

Bundan başqa, Ərdoğan ölkəsinin Samsun-Ceyhan neft kəməri layihəsi üzərində çalışdığını vurğulayaraq Türkmənistan və İraq qazının ixracını nəzərdə tutan daha iki layihənin icrasında fəal rol oynamaq niyyətində olduqlarını söyləyib.

***

Beləliklə, çoxdan gözlənilən "Nabucco" sazişi imzalandı. Lakin bu, layihənin qarşısındakı əngəlləri heç də azaltmır.

Təbii ki, saziş "Nabucco" layihəsinin gerçəkləşdirilməsi istiqamətində önəmli addımdır. Bundan sonrakı mərhələdə əsas iş "Nabucco"ya üzv dövlətlərin tələblərinin uzlaşdırılması və 6 ay sonra layihəyə dəstək müqaviləsi imzalanmalıdır.

"Nabucco Gas Pipeline İnternational GmbH" konsorsiumunun baş direktoru Reynhard Mitşek kəməri təbii qazla təmin edə biləcək ölkələrdən lazımı həcmin alınması ilə bağlı müzakirələrin aparıldığını və yaxın vaxtlarda növbəti razılaşmaların, o cümlədən Layihəyə Dəstək Sazişinin imzalanacağını vurğulayıb.

Lakin hələ də "Nabucco" borusunu dolduracaq qazın mənbələri ilə bağlı məsələ hələ də qaranlıqdır. Texniki layihə hazırlamaq, ekoloji ekspertiza aparmaq, maliyə mənbələri tapmaq lazımdır. Habelə 50 il qüvvədə olacaq saziş qaz tranziti üçün bərabər şərtləri təmin etməlidir.

"Nabucco" qaz kəmərinin əsas təchizatçıları Azərbaycan, İraq və Misirin olacağı ümid edilir və bildirilir ki, bu ölkələr artıq 2015-ci ildən kəmərə ildə 15 milyard kubmetr təbii qaz vuracaqlar. Perspektivdə həmçinin türkmən qazının da bu boru ilə axacağı gözləntiləri var. Lakin Türkmənisban və Azərbaycan hələlik dəqiq mövqe bildirməyə təlsmirlər. Bu günlərdə Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu Berdimühəmmədov bildirib ki, Türkmənistanda satış üçün artıq qaz var və mövcud qaz həcmləri ölkə sərhədlərində potensial alıcılara satıla bilər. O, həmçinin Türkmənistanın qaz ehtiyatlarının "Nabucco"nun reallaşdırılması üçün kifayət edəcəyini bildirib.

Azərbaycansa layihənin maliyyələşdirilməsində iştirak etmək niyyətində deyil. Güman ki, Bakı boru kəməri ortalıqda olmadıqca qəti qərar verməyəcək. Boru olarsa və sərfəli kommersiya qiymətləri təklif edilərsə, çox güman ki, Azərbaycan bu kəmərdən imtina etməyəcək.

Bundan başqa, layihə ilə bağlı onun iştirakçı ölkələri arasında anlaşmazlıqlar aradan qaldırılmayıb. Türkiyə İran qazının da "Nabucco"ya daxil edilməsini istəyir, ABŞ buna qarşı çıxır, Rusiya qaz tədarükçüsü olan ölkələri, hətta bəzi layihə ortaqlarını "Nabucco"dan uzaqlaşdırmaq istiqamətində cəhdlər göstərir. Ankara "Nabucco"dan keçən qazın 15 faizini və tranzit keçid haqqı tələb edir, Avropa Birliyi tranzit haqqı məsələsində fərqli mövqe nümayiş etdirir, qazın 15 faizinin Türkiyəyə verilməsi məsələsində də ortaq məxrəcə gəlinməyib. ABŞ-ın Avrasiya enerji mənbələri üzrə xüsusi təmsilçisi Riçard Morninqstar bildirib ki, Türkiyənin qazın 15 faizini almaq tələbi müzakirə olunmalıdır: "Türkiyənin də qaza ehtiyacı var. Türkiyəyə nə qədər qaz satılacağına dair müzakirələr aparılmalıdır. Bu məsələ həll olunmalıdır".

Morninqstar Türkiyə ilə Azərbaycan arasında qaz satışına dair məsələnin müzakirə olunduğunu, bu iki ölkə arasında anlaşmanın olacağını səbirsizliklə gözlədiklərini söyləyib.

BOTAŞ şirkətinin baş direktoru Saltuk Düzyol isə bildirib ki, Türkiyənin boru kəməri ilə daşınacaq qazdan 15 faizini özü üçün götürməsi məsələsi tərəflər arasında müzakirə olunur və hazırda bu şərtdən vaz keçilməsi barədə qərar verilməyib.

Vaşinqton Universitetinin Türkiyə Araşdırmaları Proqramının direktoru Sönər Çaqaptay isə APA-ya açıqlamasında "Nabucco" ilə bağlı hökumətlərarası müqaviləni imzalayan ölkələrdən heç birinin qaz ixrac edən ölkə olmamasını "qəribə" adlandırıb..

O Azərbaycanla Türkiyənin qazın satış qiyməti və həcmi barədə razılığa gəlməsi barədə məlumatları belə şərh edib: "Uzun illər Türkiyə nəql edəcəyi Azərbaycan qazının 15 faizini özündə saxlamaq hüququnu tələb edirdi. İndi isə onlar bu tələbdən vaz keçiblər. Türkiyənin mavi yanacağın 15 faizinə iddialı olması onunla bağlı idi ki, bu ölkə təkcə tranzit ölkə yox, həmçinin enerji mərkəzi olmaq istəyirdi. Bu səbəbdən Azərbaycanda nəql olunacaq qazın 15 faizin ya daxili istifadə üçün saxlamaq, ya da xaricə satmaq niyyətində idilər. Bu ideya özünü doğrultmadığı üçün Türkiyə yalnız tranzit ölkə olmağa razılaşdı".

Sönər Çaqaptayın fikrincə, "Nabucco" layihəsi yalnız Azərbaycan və Türkmənistanın bu layihədə iştirak edəcəyi təqdirdə reallaşa bilər: "Türkiyə İraqın şimalından da qaz nəql edə bilər. Amma bu addım "Nabucco" layihəsini daha da qəlizləşdirəcək. Məndə olan məlumatlara görə, Azərbaycanda "Nabucco" kəmərini səmərəli edəcək qədər qaz yoxdur. Amma biz anlamalıyıq ki, "Nabucco"ya ehtiyac var. Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəməri Türkiyənin tələbatını ödəməyə yönəlib. İkinci layihə isə Azərbaycan qazını Avropaya çıxartmalıdır".

Sönər Çaqaptayın fikrincə, "Nabucco" layihəsinin reallaşmasını əngəlləyən amillərdən biri bu layihədə iştirak üçün çoxlu sayda ölkənin razılığa gəlməsinin zəruriliyidir: "Nabucco" ilə bağlı ən azı 6-7 ölkə arasında razılaşma əldə olunmalıdır. Eyni zamanda Rusiya da bu layihəyə etiraz etməməlidir. Hazırda qeyd etdiyim məqamların heç biri reallaşmayıb. Yəni Avropa ölkələri öz aralarında razılığa gələ bilmir, Rusiya da yaranmış ziddiyyətdən faydalanır. Həmçinin rəsmi Moskva Azərbaycandan müəyyən miqdarda qaz idxal etməyə müvəffəq olub. Əgər ruslar "Nabucco" üçün nəzərdə tutulan Azərbaycan qazının idxalına başlayacaqlarsa, onda bu layihə heç vaxt reallaşmayacaq. Bu baxımdan indiki halda ən uduşlu vəziyyətdə olan tərəf Rusiyadır".

Sönər Çaqaptayın fikrincə, Azərbaycanla Rusiya arasında qaz satışına dair imzalanan müqavilə "Nabucco" üzrə tərəflərin əməkdaşlıq etməməsinin rəmzidir: "Bu müqavilə Azərbaycanla Türkiyə arasında münasibətlərin hansısa məqamda çətinliklərlə üzləşməsinin göstəricisidir. Ortada etibarsızlıq, əməkdaşsızlıq problemləri var. İki ölkə arasında 90-cı illərdə gördüyümüz əməkdaşlıq artıq tarixə çevrilib".

A. Həmid

Ekspress.- 2009.- 14 iyul.- S. 7; 10.