Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı -75

Min illərin o tayından süzülüb gələn musiqimiz bu gün də dünyanı valeh edir. Bu musiqinin əsasında dahi bəstəkarımız Üzeyir bəy Hacıbəyli bir əsr əvvəl "Leyli və Məcnun" operasını yazmaqla peşəkar musiqi sənətinin əsasını qoydu, onu nizama saldı. Üzeyir dühası musiqi sənətinə həssas olan Azərbaycan xalqının neçə-neçə istedadlı oğlunun bəstəkarlıq sənətinə meyl etməsinə stimul oldu. "Leyli və Məcnun"dan sonra bəstəkarlığa həvəs göstərənlərin sayı durmadan artdı. Və elə bir zaman yetişdi ki, bu bəstəkarların yaradıcılığına nəzarət edən bir qurumun -Bəstəkarlar İttifaqının yaradılması məsələsi gündəmə gəldi.

1933-cü ilin iyun ayında Bəstəkarlar İttifaqının 15 nəfərdən ibarət Təşkilat Bürosu yaradıldı. Yeni qurumun təşkilat bürosuna rəhbərlik də 1884-cü il təvəllüdlü, milliyyətcə rus olan Sergey Paniyevə həvalə olundu. Peterburq saray kapellasında musiqi təhsili görmüş Sergey Paniyev 1907-ci ildən etibarən Tiflis və Bakıda yaşayırdı və əsasən teatrlarda işləyərək dram tamaşalarına musiqi tərtibatı verməklə məşğul olurdu. Təşkilat Bürosunun 1934-cü il iyun ayının 17-də keçirilmiş iclasında Bəstəkarlar İttifaqının təsis yığıncağının çağırılmasına qərar verilir. 1934-cü il iyunun 30-da 17 nəfərin -Ə.Bədəlbəyli, Z.Hacıbəyli, Niyazi, A.Refatov, Q.Burşteyn, M.Vaynşteyn, S.Paniyev, L.Yablonko, M.Kriştul, V.Çebanenko, İ.İtyaksov, V.Qalyavkin, N.Karnitskaya, O.İonesyan, A.Mailyan, B.Zolotaryov, A.Dobruşkesin iştirakı ilə ümumi yığıncaq keçirilir.

Təşkilatın ilk iclas protokollarında Əfrasiyab Bədəlbəyli, Zülfüqar Hacıbəyli və Niyazinin adlarına rast gəlinsə də, burada Üzeyir Hacıbəyli və Müslüm Maqomayevin iştirakı qeydə alınmayıb.

Ü.Hacıbəylinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920) dövründəki fəal mövqeyi, ona daim irad tutulan "müsavatçı" keçmişi bəstəkarı vaxtaşırı repressiya təhlükəsi ilə üzləşdirirdi. Lakin çox tez bir zamanda Ü.Hacıbəyli, bir ildən sonra isə M.Maqomayev İttifaqın işinə cəlb olunurlar.

Bəstəkarlar İttifaqının, əsasən, başqa millətlərin təmsil olunduğu ilk yığıncağında isə təşkilatın sədri vəzifəsinə Baxçasarayda doğulmuş, mənşəcə krım tatarı olan 31 yaşlı Asan Mahmudoviç Refatov seçilir. Bu bəstəkar haqqında da məlumatlar azdır. Refatov Bakıda 1927-ci ildə məskunlaşıb. Ali musiqi təhsilini Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında alan A.Refatov özünün yazdığı kimi, "ali təhsil görmüş iki türk bəstəkarından biri idi" (görünür bu zaman ikinci türk bəstəkarı kimi Asəf Zeynallı nəzərdə tutulurdu). İlk təsis iclasında seçilmiş 6 nəfərdən ibarət İdarə Heyətində müxtəlif millətlərin nümayəndələri -A.Refatov, G.Burşteyn, V.Çebanenko, A.Mailov, N.Karnitskaya ilə yanaşı bu tərkibdə yeganə azərbaycanlı olan və musiqi tariximizdə layiqli yer tutmuş Əfrasiyab Bədəlbəyli də vardı. Təftiş komissiyasının sədri vəzifəsi isə gələcəyin böyük dirijoru və bəstəkarı, 22 yaşlı gənc Niyaziyə həvalə olunub.

Ü.Hacıbəylinin Bəstəkarlar İttifaqında ilk iştirakı 1934-cü il dekabrın 12-də çağırılmış yığıncağın protokolundan aydın olur. Həmin yığıncaqda mətbuat səhifələrində musiqiyə aid qeyri-peşəkar, savadsız jurnalist yazılarının yer alması məsələsi müzakirə olunur və Bəstəkarlar İttifaqında "tənqid və musiqişünaslıq bölməsi"nin yaradılması məsələsi zəruri sayılır. Bölməyə Ü.Hacıbəylinin rəhbərlik etməsi qərara alınır.

1935-ci il iyunun 23-də ümumi yığıncağın qərarı ilə yeni sədr və onun müavinləri seçilir. A.Refatovun fəaliyyəti passiv iş kimi qiymətləndirilir və onun yerinə yuxarı instansiyaların təklifi ilə Əli Kərimov təyin olunur. Üzeyir bəy onun müavini, eyni zamanda, "Musiqişünaslıq və tənqid bölməsinin" rəhbəri kimi fəaliyyətini davam etdirir.

Lakin Ə.Kərimovun da taleyi çox acınacaqlı olub. 1937-ci ildə o, Bəstəkarlar İttifaqının sədri vəzifəsində "təxribatçılıq fəaliyyəti" ilə məşğul olduğuna görə "xalq düşməni" kimi həbs edilərək güllələnib.

1937-ci il fevralın 15-də Bəstəkarlar İttifaqında növbəti hesabat-seçki toplantısı keçirilir. Təşkilata sədr seçilən Üzeyir Hacıbəyov çox mürəkkəb və ziddiyyətli bir şəraitdə ona başçılıq edir. Qeyd edək ki, Ü.Hacıbəylinin Bəstəkarlar İttifaqına sədr seçilmə tarixi müxtəlif mənbələrdə gah 1936, gah da 1938-ci il kimi göstərilir.

Bəstəkarlar İttifaqının məsul katibi, sənətşünaslıq namizədi Lalə Hüseynova arxiv materialları əsasında araşdırma apararaq bu tarixin 1937-ci il fevral ayının 15-i olmasını müəyyən edib.

Ü.Hacıbəylinin sədrliyi altında 1937-ci il martın 10-da Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının ümumi iclasında 3 yaradıcılıq növü üzrə 34 nəfər üzv təsdiq olunur. Buraya 17 bəstəkar, 7 musiqi xadimi, 3 xalq improvizəçisi, 7 ifaçı daxil edilir. Yeni üzv qəbul olunanlardan 4-ü konservatoriyanın tələbələri Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev, Olqa Nikolskaya və Zaxar Stelnik idi. ABİ-nin fəliyyətinə gənclərin cəlb olunması ilə milli kadrların çəkisi xeyli artır. İttifaqın "Gənclər bölməsi"ndə Qara Qarayev, Cövdət Hacıyev, Zakir Bağırov, Səid Rüstəmov, Tofiq Quliyev kimi gənc və istedadlı bəstəkarlar fəal iştirak edirdilər.

Ü.Hacıbəyli Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına faktiki olaraq 11 il -1937-ci ilin əvvəllərindən 1947-ci ilin sonuna kimi rəhbərlik edib. Ü.Hacıbəyliun İttifaqın yığıncaqlarında son iştirakı 1947-ci il noyabrın 19-da keçirilmiş iclasın protokolundan bəlli olur. Artıq İdarə Heyətinin bir ay sonra, yəni dekabrın 14-də çağırılmış yığıncağında iclasa onun müavini, 28 yaşlı Qara Qarayev sədrlik edirdi.

1948-ci ildə Üzeyir bəyin vəfatı ilə Bəstəkarlar İttifaqının tarixində müstəsna əhəmiyyətə malik böyük bir epoxa - Hacıbəyli epoxası başa çatdı. Yarandığı ilk illərdə cəmi bir neçə milli kadrın təmsil olunduğu İttifaqda 1948-ci ilin əvvəlində 55 üzv -45 bəstəkar və 10 musiqişünas vardı. Ən başlıca nailiyyət isə bu üzvlərin böyük əksəriyyətinin- 33 nəfərinin azərbaycanlı olması idi. Üzeyir bəy özündən sonra milli musiqi mədəniyyətini irəliyə doğru aparmaq iqtidarına malik, ona sidq ürəkdən xidmət etməyi bacaran çox istedadlı və güclü bəstəkar ordusunu yetişdirməyə nail oldu.

1953-cü il iyunun 25-də Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin iclasında Qara Qarayev Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Soltan Hacıbəyov məsul katibi seçildi. 1956-cı ilin martında isə Bakıda Azərbaycan bəstəkarları özlərinin ilk qurultayını keçirdilər. 1990-cı ilin fevralında isə Azərbaycan bəstəkarları və musiqişünasları respublikada, ələlxüsus da Bakıda yaranmış son dərəcə gərgin və qeyri-sabit şəraitə baxmayaraq (xatırladaq ki, həmin günlər Bakıda komendant saatı qüvvədə idi) özlərinin VII qurultayına toplaşdılar. İlk dəfə idi ki, Azərbaycan bəstəkarlarının qurultayı konsert proqramları olmadan, yəni musiqisiz keçdi. Qurultay diqqətini yalnız təşkilati məsələlər üzərində cəmləşdirdi. Qurultayın işində diqqəti çəkən əsas məqamlardan biri də onun ana dilində, yəni təşkilatın tarixində ilk dəfə olaraq azərbaycan dilində aparılması oldu...

... Təşkilatın növbəti qurultayı isə uzun fasilədən sonra 2007-ci ildə keçirildi. Bu qurultayda əvvəlkilərdən fərqli olaraq musiqinin bütün janrları üzrə tədbirlər təşkil olunub. Qurultayda Ukrayna, Gürcüstan, Özbəkistan, Qazaxıstan, Tacikistan və Türkiyədən də qonaqlar iştirak edirdilər. Qurultayın yekunu olaraq İdarə Heyəti seçildi ki, bu da öz növbəsində xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin sədr, xalq artistləri Aqşin Əlizadə, Ramiz Zöhrabov və əməkdar incəsənət xadimi Eldar Mansurovun katib seçilmələri barədə qarar qəbul etdi.

75 illik tarixə malik Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı yarandığı gündən ölkəmizin mədəni-ictimai həyatında fəal iştirak edib. Bəstəkarlarımızın əsərləri həm SSRİ-də, həm də onun hüdudlarından çox-çox uzaqlarda Azərbaycan musiqisini ləyaqətlə təmsil edib, ona şöhrət gətirib. Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri dünyanın ən məşhur teatrlarının səhnələrində, konsert salonlarında, məşhur orkestrlərin ifasında səslənib.

Xalq artisti, professor Firəngiz Əlizadənin təşkilata sədr seçilməsindən ötən 2 ildə Bəstəkarlar İttifaqı böyük-böyük layihələrə imza atıb. Uzun illərdən sonra ittifaq öz əvvəlki məkanına, Xaqani küçəsindəki binasına qayıtdı. Ölkə başçısının müvafiq sərəncamı ilə Bəstəkarlar İttifaqının binasında əsaslı təmir işləri aparıldı, qurum yeni avadanlıqlarla təchiz olundu. Bu günlərdə isə prezident İlham Əliyev Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 75 illiyinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması barədə sərəncam imzalayıb. Hazırda təşkilat bu yubileyə ciddi hazırlaşır. Bundan başqa, yaxın günlərdə ittifaqın binasının əsaslı təmirdən sonra rəsmi açılış mərasimi də planlaşdırılır.

İnanırıq ki, 75 ildə saysız-hesabsız uğurlara imza atan Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı gələcək illərdə də bu müvəffəqiyyətləri davam etdirəcək.

İltifat HACIXANOĞLU

Ekspress.- 2009.- 30 iyun.- S. 10.