Büdcə müzakirələri başladı

Samir Şərifov: "Gələn il dünya iqtisadi böhrandan çıxacaq"

Dünən Milli Məclisin (MM) 5 komitəsinin - İqtisadi siyasət, Aqrar siyasət, İqtisadi siyasət, Təhlükəsizlik və müdafiə, Ekologiya, energetika və təbii ehtiyatlar komitələrinin birgə iclasında "2010-cu ilin dövlət büdcəsi haqqında" qanun layihəsi müzakirəyə çıxarıldı.

Neftin bir bareli $45-dən götürülüb

Maliyyə naziri Samir Şərifov bildirdi ki, büdcə layihəsi ölkənin sosial və iqtisadi inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq qlobal maliyyə böhranının yaratdığı mənfi təsirlər və bunun gələcək illərə təsiri nəzərə alınaraq hazırlanıb. Layihə tərtib olunarkən ölkənin əsas makroiqtisadi göstəriciləri, mövcud sosial-iqtisadi vəziyyəti, daxili və xarici amillər, o cümlədən böhranın 2009-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına təsiri qiymətləndirilib. Layihə hazırlanarkən yaranmış və yarana biləcək risklərin neytrallaşdırılması imkanları nəzərə alınıb.

Nazir qeyd etdi ki, gələn il dünyanın böhrandan çıxmağa başlayacağı, neft və qazın qiymətinin ədalətli həddə çatacağı və bunların Azərbaycan iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərəcəyi proqnozlaşdırılır. "Bunu beynəlxalq maliyyə qurumları da təsdiqləyiblər. Dünya Bankı gələn il dünyada iqtisadi artımın 2,9 faiz, Beynəlxalq Valyuta Fondu isə 1,4 faiz olacağını proqnozlaşdırır", - deyən S.Şərifov 2010-cu il dövlət büdcəsi haqqında məlumat verərək bildirdi ki, layihə büdcənin sosial və investisiyayönümlü olduğunu göstərir. "Büdcə layihəsi indiyədək əldə olunmuş iqtisadi nailiyyətlərin böhran şəraitində qorunmasına, əhalinin aztəminatlı təbəqələrinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə, ölkənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsinə və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasına yönəlib. Büdcənin gəlirləri 2008 və 2009-cu illərin büdcələri ilə müqayisədə bir qədər az nəzərdə tutulur. Buna səbəb dünya iqtisadiyyatının böhrandan çıxmasını nəzərə alaraq büdcə xərclərinin formalaşmasına mühafizəkar yanaşılması, neftin 1 barelinin qiymətinin 45 dollardan götürülməsi, bəzi vergi dərəcələrinin aşağı salınması, inflyasiyanın 2008-ci illə müqayisədə kəskin azalmasıdır".

Şərifov bildirdi ki, 2010-cu ildən dövlət məqsədyönlü şəkildə bir sıra vergi dərəcələri üzrə faizləri aşağı salacaq. "Məsələn, müəssisələrin mənfəətindən tutulan vergilər 22 faizdən 20 faizə endiriləcək, fiziki şəxslərin muzdlu fəaliyyətindən əldə olunan aylıq gəlirin 2000 manatdan çox olan hissəsinə tətbiq olunan vergi dərəcəsinin 35 faizdən 30 faizə endirilməsi nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, sadələşdirilmiş vergi tutulan dövriyyənin 90 min manatdan 150 min manata çatdırılması, ödənişli məktəbəqədər tədris müəssisələrinin pullu xidmətlərdən əldə etdikləri gəlirlərin ƏDV-dən azad olunması planlaşdırılır",- deyən maliyyə nazirinin sözlərinə görə, bir sıra vergi dərəcələri üzrə faizlərin aşağı salınması böhran şəraitində fəaliyyət göstərən hüquqi və fiziki şəxslərin imkanlarının genişləndirilməsinə, iş yerlərinin qorunmasına xidmət edir.

Gömrük gəlirləri azalacaq

S.Şərifov bildirdi ki, 2010-cu ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri mütləq ifadədə 10 milyard 15 milyon manat və yaxud 2009-cu ilin proqnozuna nisbətən 16,8 faiz az, gözlənilən icraya nisbətən isə 3,2 faiz çox olacaq. Gələn il neft sektoru üzrə vergi yığımlarının məbləği 1 milyard 530 milyon manat və ya 2009-cu ilə nisbətən 42,9 faiz az, gözlənilən icraya nisbətən isə 16,8 faiz çox proqnozlaşdırılır. Qeyri-neft sektoru üzrə vergi yığımları isə 2 milyard 450 milyon manat və ya 2009-cu ilin proqnozlarına nisbətən 20,2 faiz az, gözlənilən icraya nisbətdə isə 5,8 faiz çox olacağı proqnozlaşdırılır. Gələn il rayon və şəhərlərin yerli gəlirləri üzrə vergi daxilolmaları 347 milyon manat nəzərdə tutulur. Bu da dövlət büdcəsinə Vergilər Nazirliyinin xətti ilə büdcəyə daxilolmaların 8,7 faizini təşkil edəcək. Bu isə 2009-cu illə müqayisədə 2,4 faiz çoxdur. Gələn il Dövlət Gömrük Komitəsi üzrə 1 milyard 100 milyon gəlir proqnozu nəzərdə tutulur ki, bu da cari illə müqayisədə 15,4 faiz, yaxud 200 milyon, gözlənən icraya nisbətən isə 1,8 faiz azdır. Gələn il dövlət büdcəsinə Dövlət Neft Fondundan 4 milyard 915 milyon manat transfert və digər mənbələr hesabına 20 milyon manat daxilolma nəzərdə tutulur. Dövlət büdcəsinin xərcləri isə 11 milyard 264 milyon manat olacaq ki, bu da 2009-cu ilə nisbətən 8,8 faiz, real icraya nisbətən isə 12,5 faiz çox olacaq. Büdcə layihəsində xərclərinin 58,6 faizi cari xərclərə, 38,9 faizi əsaslı xərclərə, 2,5 faizi dövlət borcuna xidmətlə bağlı xərclərə yönəldiləcək. 2010-cu ilin dövlət büdcəsindən məqsədli dövlət proqramlarının və tədbirlərinin maliyyə təminatı üçün büdcənin 39,4 faizi həcmində - 4 milyard 436 milyon manat vəsait ayrılacaq. Funksional istiqamətlər üzrə isə 2009-cu ilə nisbətən sosial müdafiə xərclərinin xüsusi çəkisi 1,4 faiz artaraq 10,6 faiz, təhsil xərcləri 0,3 faiz artaraq 11,3 faiz, səhiyyə xərcləri 0,2 faiz artaraq 4,3 faiz, mədəniyyət, incəsənət və KİV xərcləri 0,1 faiz artaraq 1,5 faiz, kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq xərcləri 0,1 faiz artaraq 2,4 faiz, mənzil-kommunal təsərrüfatı xərclərinin xüsusi çəkisi 0,1 faiz artaraq 1,8 faiz təşkil edəcək. Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin xüsusi çəkisi isə 6,8 faiz azalaraq 31,5 faiz olacaq. Gələn il yeni yaradılan Prezident Yanında Elmin İnkişafı Fonduna 7 milyon manat, məktəblərin İKT məhsulları ilə təminatı üçün 16,4 milyon manat, ümumtəhsil məktəblərində oxuyan şagirdlərin pulsuz dərsliklərlə təmin olunması üçün 8 milyon manat vəsait nəzərdə tutulur.

S.Şərifov qeyd etdi ki, gələn il ünvanlı sosial yardımların və digər sosial xarakterli addımların maliyyələşdirilməsi üçün 364 milyon manat vəsait nəzərdə tutulur. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial-müdafiə xərclərinə isə 182,3 milyon manat vəsait xərclənməsi planlaşdırılır.

Müdafiə xərcləri 0,7% artacaq

Gələn il ölkənin hərbi potensialının gücləndirilməsinin əsas prioritet istiqamətlərdən olacağını deyən S.Şərifov bildirdi ki, ordunun maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması siyasətinin davamı olaraq 2010-cu ildə müdafiə xərcləri dövlət büdcəsi xərclərinin 10,7 faizi həcmində olacaq. Yəni gələn il müdafiə xərcləri bu ilə nisbətən 0,7 faiz artırılacaq. Bundan başqa gələn il yolların yenidən qurulması və təmiri məqsədilə büdcədən 352 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulub. Ayrılmış vəsaitin 148 milyon manatı rayon və şəhərlərdəki yolların təmiri və tikintisinə yönəldiləcək. Gələn il dövlət əsaslı maliyyə xərcləri ilk növbədə 2010-cu ildə tamamlanması nəzərdə tutulan layihələrə yönəldiləcək. Gələn il sahibkarlara güzəştli kreditlərin verilməsi məqsədilə 44 milyon manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulur. Büdcədən ayrılan dotasiya hesabına Naxçıvan Muxtar Respublikasında sahibkarlığın inkişafına 6 milyon manat yönəldiləcək. Gələn il sosial ipoteka kreditlərinin verilməsi üçün 14 milyon manatın ayrılması nəzərdə tutulur. Bələdiyyələrə dövlət dəstəyi olaraq isə 3,5 milyon manat dotasiya ayrılacaq.

Dotasiyalar azalır

Şərifov onu da bildirdi ki, gələn il dövlətin daxili və xarici borclarına xidmətlə bağlı xərclərə 287 milyon manat, beynəlxalq fəaliyyət və beynəlxalq təşkilatlara üzvlük haqqı, beynəlxalq proqramların həyata keçirilməsində Azərbaycan trərəfinin payının maliyyələşdirilməsi üçün 35,3 milyon manat vəsait proqnozlaşdırılıb. Dövlət təminatı ilə alınan borcların qaytarılması üçün yaradılan dövlət təminatı fonduna 100 milyon manat ayrılacaq. Ümumilikdə gələn il büdcədən ayrılan dotasiyaların miqdarı 0,9 faiz azalacaq. Maliyyə nazirinin sözlərinə görə, 2010-cu il dövlət büdcəsinin kəsiri 1 milyard 249 milyon manat nəzərdə tutulur. Bu, Ümumi Daxili Məhsulun 3,9 faizi həcmindədir. Kəsirin maliyyələşdirilməsi üçün xarici və daxili borclanmadan, özəlləşdirmədən gələn gəlirlərdən büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar hesabına həyata keçiriləcək.

S.Şərifov 2010-cu ilin icmal büdcəsi barədə də məlumat verdi. Onun sözlərinə görə, gələn il icmal büdcəsinin gəlirləri 11 milyard 885 milyon manat olacaq. Bu da 2009-cu ilə nisbətən 47,3 faiz azdır. Gələn il icmal büdcəsinin xərcləri 12 milyard 616 milyon manat olmaqla 12,2 faiz az olacaq. Gələn il Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsinin gəlir və xərcləri 265,5 milyon manat nəzərdə tutulur. Xərclərin 13,8 faizi və ya 36,7 milyon manatı Muxtar Respublikanın öz gəlirləri, 86,2 faizi və ya 218,8 milyon manatı dövlət büdcəsindən ayrılan dotasiya hesabına formalaşacaq. Gələn il dövlət büdcəsindən Naxçıvana verilən dotasiyanın miqdarı 2,8 faiz azalacaq.

İcmal büdcənin tərkib hissəsi olan Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun xərcləri 1 milyard 756 milyon manat olacaq. Bunun 534 milyon manatı dövlət büdcəsindən ayrılan transfert hesabına maliyyələşdiriləcək. Bu da 2009-cu ilə nisbətən 39 milyon manat çox olacaq. Gələn il Dövlət Neft Fondunun büdcəsinin xərcləri 5 milyard 445 milyon manat nəzərdə tutulur. Bu da 2009-cu ilə nisbətən 150 milyon manat və ya 2,8 faiz çox olacaq. Fonddan dövlət büdcəsinə 4,9 milyard manat transfert ayrılacaq. Bundan əlavə, gələn il fondun vəsaitləri hesabına digər dövlət əhəmiyyətli tədbirlər də maliyyələşdiriləcək. Bu məqsədlə 530 milyon manat vəsait xərclənəcək. Fondun gəlirləri hesabına Oğuz-Qəbələ zonasından su kəmərinin çəkilişi, Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulması, qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına dair tədbirlərin, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun tikintisi layihəsinin maliyyələşdirilməsinin davam etdirilməsinə yönəldiləcək. Bundan əlavə, Dövlət Neft Fondunun vəsaitləri hesabına alternativ enerji mənbələrinin yaradılması və ekoloji tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədi ilə də istifadə olunacaq. Fondun vəsaitləri hesabına azərbaycanlı tələbələrin dünyanın tanınmış universitetlərində təhsil alması da maliyyələşdiriləcək.

"Fermerlər istehsal etdikləri taxılı və meyvəni sata bilmirlər"

"İldən-ilə ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı artır. İndi əsas problem məhsul satışı ilə bağlıdır. Bu il bəzi fermerlər istehsal etdikləri taxılı və meyvəni sata bilmirlər". Bunu isə komitələrin iclasında çıxış edən kənd təsərrüfatı naziri İsmət Abbasov bildirdi. Nazir onu da qeyd etdi ki, yaranmış vəziyyəti nəzərə alan hökumət rayonlarda soyuducu anbarlar tikir. 2010-ci il üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə büdcədən ayırmaların artdığını deyən İ.Abbasov həmçinin bildirdi ki, hökumət ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması məsələlərini diqqətdə saxlayır.

Komitə sədri güzəştlərin ləğvini pisləyir

MM-in Aqrar siyasət komitəsinin sədri Eldar İbrahimov isə Naxçıvana reys edən təyyarələrdə biletlərin qiymətlərinin artırılmasına etirazını bildirərək bunun yolverilməz olduğunu dedi. Onun sözlərinə görə, biletlərin qiymətlərinin ödənilməsi üçün nəzərdə tutulmuş güzəştlərin Nazirlər Kabineti tərəfindən dəyişdirilməsi heç cür məqsədəuyğun deyil: "Gələn ilin büdcəsində Naxçıvana ayrılması nəzərdə tutulan dotasiyanın təminən 13,9 milyon manat azaldılması planlaşdırılır. Ancaq bunun müqabilində Naxçıvana uçan təyyarələrin biletlərinin qiymətləri xeyli artırılır. Heç əvvəllər Naxçıvana getmək üçün 40 manat tapa bilməyən, ya da bu pulu güc-bəla ilə düzəldən insanlar indi yolpulu üçün 75 manat ödəməli olacaqlar. Bilirsiniz, Bakı kimi, Gəncə kimi şəhərlərə və digər bölgələrə avtobusla, qatarla gedib-gəlmək mümkün olduğu kimi, Naxçıvana da bu nəqliyyat vasitələri ilə gedib-gəlmək mümkün olsaydı, o zaman Muxtar Respublikaya heç təyyarə reyslərinə ehtiyac qalmazdı. Ancaq özünüz də bilirsiniz ki, bu gün Naxçıvana yeganə nəqliyyat vasitəsi kimi təyyarədən istifadə olunur. Heç onu demirəm ki, hər dəfə Naxçıvana Ermənistanın üstündən uçub gedəndə o dünyanı görüb-gəlirsən. Bu baxımdan hesab edirəm ki, aidiyyəti orqanlar bir daha bu məsələyə qayıtmalı, bu yöndə ədalətli qərar çıxarmalıdırlar".

Daha sonra layihə ətrafında müzakirələr başladı.

"Büdcəyə nəzarətlə bağlı qanun qəbul edilsin"

"Büdcə xərclərinə nəzarətin artırılması və gücləndirilməsi lazımdır. Bunun üçün büdcəyə, xüsusilə büdcə xərclərinə nəzarətlə bağlı parlament tərəfindən müvafiq qanunvericilik aktı hazırlanaraq qəbul olunmalıdır". Bu təkliflə isə deputat Vahid Əhmədov çıxış etdi. O, hökumətin diqqətinə çatdırdı ki, dünyada yaşanan indiki iqtisadi və maliyyə böhranı şəraitində büdcənin xərc hissəsinə nəzarətin çox böyük əhəmiyyəti var: "Məsələn, 2009-cu ilin dövlət büdcəsində ünvanlı sosial yardıma büdcədən 200 milyon manat vəsaitin ayrılması nəzərdə tutulmuşdu. İndi gəlin görək bu gün həmin 200 milyon manat vəsait - ünvanlı sosial yardım öz ünvanına çatdırılıb, yoxsa yox? Bu yöndə yüzlərlə şikayət məktubları almışam. İnsanlar bildirirlər ki, onlar ötən müddət ərzində həmin şəxslərə çatmalı olan ünvanlı sosial yardımı ala bilməyiblər. Alanlar da aldıqlarının müəyyən hissəsini aidiyyəti idarələrdə mütləq saxlamalıdırlar ki, onlara ünvanlı sosial yardım verilsin. Bunu isə hamı, aidiyyəti orqanlar, müvafiq nazirliklər, nazirlər yaxşı bilirlər. Hesab edirəm ki, Maliyyə Nazirliyinin də, Hesablama Palatasının da bu barədə məlumatı olmamış deyil".

Əhmədov maliyyə nazirinin gələn il dünyada maliyyə böhranının qurtaracağı barədə sözlərinin absurd olduğunu da dedi: "Bu gün heç kim deyə bilməz ki, dünyada gedən maliyyə və iqtisadi böhran 2010-cu ildə başa çatacaq. Gedən proseslər onu göstərir ki, bu böhran hələ uzun müddət davam edə bilər və davam edəcək. Bu böhranın Azərbaycana da təsiri olacaq".

Deputat Nazim Məmmədov dedi ki, neftin qiyməti ilə bağlı çox ehtiyatlı rəqəm götürülüb. Deputat "Azəriqaz"ın ARDNŞ-in tərkibinə verilməsindən sonra rayonların qazlaşdırılmasının dayandırılmasından narahatlığını da ifadə etdi: "Gədəbəy rayonundakı kəndlərin qazlaşdırılması işi də yarımçıq dayandırılıb".

Pənah Hüseyn isə bildirdi ki, sosial, müdafiə, investisiya yönümlü büdcə kimi təqdim olunan sənəd əslində yönümsüzdü. "Bu layihə həmçinin qeyri-elmi layihə kimi dəyərləndirilməlidir. Hesab edirəm ki, bu büdcə ilə uzağa getmək olmaz".

Qeyd edək ki, müzakirələrdən sonra büdcə layihəsinin MM-in noyabrın 10-dan 13-dək keçiriləcək plenar iclaslarında müzakirəyə çıxarılması qərara alındı.

Aqil Aslan

Ekspress.- 2009.- 4 noyabr.- S. 12.