"Xalq artisti olmasam da, xalqın əsl
artistiyəm"
Qocaman tarzən Firudin Ələkbərov ad almasa da,
hökumətin ona bugünkü diqqətindən
razılıq edir
Hər bir
milləti millət kimi formalaşdıran, tanıdan onun
qədim köklərə malik milli mədəniyyəti,
tarixi, irsi və adət-ənənələridir. Sadalanan bu
atributlar bir-biri ilə sıx və qırılmaz
əlaqələrlə bağlıdır. Musiqi aləmi isə zaman-zaman xalqların ən
dəyər verdiyi bir sahə hesab olunub. Bizim
musiqimizin milli atributlarından biri və bəlkə də
birincisi tardır. O tar ki, bizə "tarın
atası" adlandırılan Sadıqcandan, Qurban Pirimovdan
və digər böyük tarzənlərdən miras
qalıb. Hətta ölməz şairimiz
M.Müşfiq tarın bu füsunkarlığına heyran
qalaraq, həyatını təhlükəyə atıb
"Oxu, tar" şerini yazdı.
Göründüyü
kimi, milli musiqi alətlərimizin şahı sayılan bu
alətə verilən qiymət zaman-zaman böyük olub. Ancaq
vəziyyət bu gün nə yerdədir? Biz
qədim musiqi alətimizə və tarzənlərimizə
layiq olduqları qiyməti və diqqəti ayıra bilirikmi?
Əfsuslar olsun ki, yetərincə yox. Bu
gün şou meydanında "yarıçılpaq"
xanımların və qulağı sırğalı
kişilərin "xalq artisti" adı altında "at
oynatdığı" meydanda Firudin Ələkbərov kimi
qocaman tarzənlərimiz "əməkdar artist" adı
ilə kifayətlənməyə məcburdurlar. Səbəbi isə yəqin ki, çoxlarına
aydındır. Bizimsə borcumuz unudulmaqda
olan sənətkarlarımızı hər zaman yad etmək
və xatırlamaqdır. Bu
məqsədlə də Firudin Ələkbərovla
hazırladığımız müsahibəni sizə
təqdim edirik.
- İstərdim ki, qocaman tarzən usaqlıq,
gənclik illərindən xatirələrini bizimlə
bölüşsün. Uşaqlığınız
harda, necə keçib?
- Siz bunu məndən
xahiş edirsiniz, elə o andaca qəhər məni boğur. Məncə, hamıda belədir. Uşaqlıq illəri şirin olur deyə onları
unutmaq da çətin və əzablıdır. Mən Gəncə şəhərində
doğulmuşam. Atam ticarətçi,
anamsa evdar qadın olub. Biz ailədə 8
qardaş, 1 bacı olmuşuq. Ancaq bu
gün dünyada yaşayan yeganə övlad mənəm.
Ailəmizin dolanışığı sən
deyən o qədər də yaxşı olmayıb. Mənim elə uşaqlıq illərindən
musiqiyə böyük həvəsim var idi. Baxmayaraq ki bizim ailəmizdə musiqiçi
olmayıb. İndiyə kimi
yadımdadır. Mənim 4-5 yaşım
olardı. Qonşumuzda musiqiçilər
var idi. Gedib oturardım onların dizinin
dibində və ifa etdikləri mahnılara həvəslə
qulaq asardım. O qədər mahnıların təsirinə
düşərdim ki, elə ordaca yuxu məni aparardı. Anam məni götürüb evə gətirər
və tənbeh edərdi. Yuxudan oyanan zaman
eşitdiyim o musiqiləri zümzümə etməyə
başlayardım. Sonralar mən taxta parçasından
özümə
- Bəs tarzən kimi Firudin Ələkbərovun tarixi
hardan başlayır?
- Bu gün
tanıdığınız Firudin Ələkbərovun
tarzən kimi yetişməsinin çox maraqlı
tarixçəsi var. Belə ki, mənim hələ 7-8
yaşım olanda böyük qardaşım Zahid evə bir
tar gətirdi. Onun da tara həvəsi var
idi. Evdə atam, anam bildirdilər ki, tar sənə yox,
digər qardaşım olan Turquta yaraşır. Çünki Turqut bizdən xarici
görünüşünə görə daha
yaraşıqlı idi. Bütün
günü özünə fikir verirdi. Beləliklə,
onun marağı olmaya-olmaya Pioner evinə tar sinfinə
yazdırdılar. Qardaşım çox
ədalı idi. Həmişə
dərsə gedəndə tarı verirdi mənə və
deyirdi ki, sən arxamca gəl, məktəbə çatanda
tarı ver mənə. Bəzən olurdu
ki, tarı mənə verib yoldaşları ilə gedirdi
gəzməyə. Mən də
özüm üçün onlardan eşitdiyim musiqiləri
çalmağa başlayırdım. Bu
minvalla bir sıra musiqiləri ifa edə bilirdim. Beləliklə,
bir il də keçdi. Günlərin
birində qardaşım yenə dərsə gedəndə
həmişəki kimi tarı mənə verib getdi. Mən də onun arxasınca tarı
məktəbə gətirməli idim. Yol
boyu tarı ifa edə-edə getdim Pionerlər evinə. Orda böyük musiqiçilər Fikrət
Əmirov, Zərif Qayıbov, Qənbər Hüseynov, Mahmud
Kərimov kimi mütəxəssislər
çalışırdılar. Məni
görəndə dedilər ki, bəs bu uşaq kimdir?
Mən də dedim ki, Turqutun qardaşıyam. Məndən
bir mahnı çalmağı xahiş etdilər. Mən öz bacarığımı
göstərməyə başladım. Elə
bu zaman orkestrın rəhbəri Məşədi
müəllim gəlib çıxdı. "Bu
kimdir? Bir çal görüm nə
bacarırsan?" - dedi. Mən yenidən
öyrəndiyim mahnıları ifa etdim. O, əlini
saxlayıb dedi: "Sabahdan etibarən sən gəl
dərslərə. Qardaşının
yerinə "Bu sözlər mənim beynimdə sanki bir
qığılcım yaratdı. İnana
bilmirdim bunun həqiqət olmağına. Hətta
bir anlığa elə zənn etdim ki, yenə yuxu görürəm.
Sonradan qardaşımın mənə
vurduğu sillə məni sanki düşdüyüm bu haldan
çıxartdı. Onun mənə
acığı tutmuşdu. Mənim bura
gəlməyim və onun yerinə məktəbə
girməyim bizim aramızda mübahisə yaratdı. Beləcə o vaxtdan etibarən mən peşəkar
musiqi ilə məşğul olmağa başladım. Bundan sonra mən Gəncə şəhər Musiqi
Texnikumuna daxil oldum. Buranı əla
qiymətlərlə bitirdikdən sonra məni Gəncə
şəhər Dövlət Filarmoniyasına dəvət
etdilər. Orada orkestrın konsertmeysteri
oldum. 1943-cü ildə isə "Xalq
çalğı alətləri" orkestrinin rəhbəri
təyin olundum. Bu tarixdən etibarən
mən daha peşəkar musiqiçi kimi yetişməyə
başladım. Mən burada Bülbül,
Əlövsət Sadıqov, Həqiqət Rzayeva, Xanlar
Haqverdiyev kimi sənətkarların qastrol
səfərlərində onlarla
görüşmüşəm. Onlar ikinci
dəfə səfərə gələndə öz
musiqiçilərini gətirmirdilər. Elə
mənim ansamblımla məşq edirdilər. Bunlar mənim unuda bilmədiyim sənət
xatirələrimdir. Bunlar mənim
üçün silinməz və dumanlı xatırladığım
tarixin bir parçasıdır.
Bülbülün təkidi ilə Bakıya
gəlmişəm
- Bəs necə oldu ki, Bakıya gəldiniz?
- Bakıya gəlməyim
də bir növ təsadüf nəticəsində
gerçəkləşdi. Həmişə
istəyirdim ki, şəhərdə musiqiçi kimi
fəaliyyət göstərim. Ancaq
nədənsə alınmırdı. Mən
Gəncə Dövlət Filarmoniyasında
çalışdığım illərdə Bakıdan bizim
çoxlu qonağımız olurdu. Bunların
arasında dahi Bülbül də var idi. O, hər zaman
mənə deyərdi ki, gəl gedək paytaxta. Orada musiqiçi üçün daha çox
şərait, imkan var. Düzü, bu mənim
ürəyimdən xəbər verirdi. Onlar
mənə deyirdilər ki, balıq dəryada böyüyər.
Sonralar bu sözləri mənə 1966-cı ildə Fikrət
Əmirov da söylədi: "Firudin gözəl solistdir,
həm də gözəl müşahidəçidir,
"Mən 1946-cı ilə qədər Gəncə
Dövlət Filarmoniyasında fəaliyyət göstərdim.
Yalnız 1946-cı ildə Bülbülün
təkidi ilə Bakıya gəldim. Burada
Dövlət Filarmoniyasında yoxlanışa getdim. Tərkibində
Səid Rüstəmov, Niyazi, Rəşid Əfəndiyev
və filarmoniyanın direktoru olan Zeynal Xəlilin
cəmləşdiyi münsiflər məni
dinləməyə başladılar. Elə bu
zaman filarmoniyanın ağır qapıları astaca
açıldı və içəri gözündə
eynək bir şəxs daxil oldu. Bu, dahi
və ölməz bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov idi.
Otaqda olanlar tez ayağa qalxdılar və
Üzeyir bəyə yer vermək istədilər. Ancaq
dahi bəstəkar əlini irəli verərək - "Mane
olmayın, qoy ifasını davam etsin" - dedi. Mən də ifamı daha da böyük
həvəslə davam etdirdim. Lap
əldən düşənə qədər. Bir yandan Üzeyir bəyin gəlişi məni
həyəcanlandırır, digər tərəfdən də
münsiflərin nəzərləri. İfamı sona
çatdıran kimi Üzeyir bəy əlini mənə
tərəf uzadaraq heç vaxt unuda bilməyəcəyim bu
sözləri dedi: "Bu gəncin güclü biləyi, iti
barmağı və mülayim ürəyi var." Bu
üç kəlmə söz sanki mənə yeni bir
nəfəs və qanad verdi. Dahi bəstəkardan bu sözləri eşitmək
mənim üçün bir fəxr idi. Elə
o vaxtdan etibarən məni xalq çalğı
alətləri orkestrinə işə qəbul etdilər.
Bu müddət ərzində bütün solistləri - Xan
Şuşinskini, Şövkət Ələkbərovanı,
Sara Qədimovanı, Fatma Mehrəliyevanı, Rübabə
Muradovanı, Əbülfət Əliyevi və
başqalarını müşayiət etdim. Elə
filarmoniyada işləyə-işləyə Asəf
Zeynallı adına musiqi məktəbini
bitirdim. Mənim burada müəllimim Adil
Gəray, Əhməd Bakıxanov və başqaları oldu.
Beləliklə, mənim Bakıya
gəlməyim bu cür nəhəng sənətkarlarla
tanışlığa səbəb oldu və mən Bakıda
qalıb yaradıcılığıma davam etdirməyi
qərara aldım.
- Hansı xarici ölkələrdə qastrol
səfərlərində olmusunuz?
- İndiki
dövrdən fərqli olaraq o zamanlar sənət adamları
tez-tez xarici ölkələrdə konsert proqramları ilə
çıxış edirdilər. Özü də
yüksək səviyyədə. Mədəniyyət
Nazirliyinin xətti ilə 1981-91-ci illər arasında "Muğamın
təhlili və təbliği" adlı konsertlər
proqramında çıxış etmişəm. Mənim xaricdə bir çox tanınmış
sənətkarlarla birlikdə və fərdi konsert
proqlamlarım olub. 1957 -ci ildə SSRİ-də
ansamblların festivalı keçirilirdi. Mən
də böyük həvəs hissi ilə bu festivala
qatıldım və sonda priz də qazandım. Bundan 2 il sonra, yəni 1959-cu ildə Moskvada
Azərbaycan mədəniyyətinin ongünlüyü
"dekadası" keçirilirdi. Mən bu
tədbirdə də bir solist kimi çıxış etdim
və uğur qazandım. Rus
mətbuatı bunu geniş işıqlandırdı. Bundan başqa, mənim bir çox xarici
ölkələrdə də çıxışlarım
olub. Almaniyada, Polşada, Macarıstanda, Bolqarıstanda,
Çexoslovakiyada və başqa ölkələrdə
Azərbaycan tarını və musiqisini layiqincə təmsil
etmişəm.
- Bizdə olan məlumata görə, ilk
tarınızın çox maraqlı tarixçəsi var. Bu
tarı necə əldə etdiniz?
- Siz yenə də məni
köhnə dövrlərə, illərə qayıtmağa
məcbur edirsiniz. O illərə ki, onları xatırlamaq
həm xoşdur, həm də yox. Səbəbini
də yəqin ki, hamımız bilirik. Həyat
şirindir çox. Mənim ilk tarıma
gəldikdə isə onunla bağlı mənim çox
nostalji hisslərim var. Qonşumuzda Ənvər adlı bir
şəxs yaşayırdı. O vaxtlarda onun olardı
25-28 yaşı. Dayısı ona qızıl pulla bir tar
alıb bağışlamışdı ki, tar
çalmağı öyrənsin. Ənvərinsə
bu sənətə marağı o qədər də yox idi.
Tar hər zaman divardan asılı vəziyyətdə
qalırdı, çalınmırdı. Elə
bu vaxtlarda bir məclis var idi. Mən də
ora getməli idim. Ancaq köhnədən -
qardaşımdan qalan tar sınmışdı. Ənvərdən xahiş etdim ki, tarını bir
günlüyə versin mənə, tədbirdən qayıdan
kimi qaytararam. O da etiraz etmədi, tarı verdi.
Bir gün üstündən keçmişdi ki, məndən
soruşdu: "Necə tardır?" Mən də dedim:
"Necə olacaq, əla..." Həyətimizdə
gözəl üzüm tənəkləri vardı. Həm də artıq yetişmişdi. Üzümdən bir bandaq düzəltdim və
tarı da götürüb getdim Ənvərgilə. Dedim
ki tarı gətirmişəm. Bu bandağı
da sənə verirəm. Ənvər mənə baxa-baxa
bandağı aldı və dedi: "Xalaoğlu, bandaq
qalsın məndə, tar səndə". Bundan
sonra bu tarı mənə bağışladı və o
ildən bəri tarı hələ də saxlayıram. Bu hadisə düz 1942-ci ildə baş verib. Demək, mənim tarımın yaşı 68-dən
yuxarıdır.
Rac Kapur mənə minnətdarlığını
bildirdi
- Bayaq qeyd etdiniz ki, bir çox tanınmış
xanəndələri müşayiət etmisiniz. İstərdik
ki, maraqlı xatirələrinizi bizimlə də
bölüşəsiniz...
- Mənim bir sıra
tanınmış müğənnilərlə
görüşlərim çox olub. Ən
maraqlılardan sizə deyə bilərəm,
məsələn, Rac Kapuru. 1961-ci ildə
Rac Kapur Bakıya gəlmişdi. Rəşid
Behbudovla görüşü var idi. Bu
münasibətlə də böyük bir konsert proqramı
təşkil olundu. Burada
tanınmış incəsənət
nümayəndələri də çıxış
edirdilər. Mən də onları bir-bir
müşayiət edirdim. Rəşid
bəylə Rac Kapur zalda əyləşib konsertə
tamaşa edirdilər. Elə oldu ki,
konsertin sonuna yaxın Rac Kapur yerindən ayağa qalxıb,
hind dilində mahnı oxuya-oxuya səhnəyə tərəf
yaxınlaşdı. Mənim yanımda
gəlib dayandı. Mən də,
düzü, bu mahnını bilmirdim və başladım
mahnının tonuna uyğun ifa etməyə. Biz bir yerdə zala endik. Zalda
hamı ayaq üstə bu mənzərəni
alqışlayırdı. Sonda Rac Kapur
mənə öz minnətdarlığını bildirib,
əllərimi sıxdı. Bundan bir az
sonra gördüm ki, Rəşid Behbudov da səhnəyə
yaxınlaşır. Biz birlikdə
mahnıları ifa edə-edə zalı dolaşdıq. Bütün zal demək olar ki ayaq üstə
dayanmışdı. Belə ən
maraqlı hadisələrdən biri də 1975-ci ildə
baş verib. Bu illərdə
Yuqoslaviyanın Sarayevo şəhəri ilə Bakı
qardaşlaşmışdı. Tez-tez
qarşılıqlı səfərlər olurdu. Bu dəfə də böyük nümayəndə
heyəti gəlmişdi. Onları
əvvəlcə filarmoniyada qarşılayıb, konsert
təşkil olundu. Bunun ardınca
qonaqların şərəfinə ovaxtkı
- Tarda yenilik etməyə ehtiyac varmı? Yeniliyə
münasibətiniz necədir?
- Yeniliyə hər bir
sahədə həmişə ehtiyac duyulur. Ancaq
yerli-yerində. Mən tarda edilən bu
yeniliklərdən bir neçəsini qəbul etsəm də,
bir çoxlarını qəbul etmirəm. Bir də görürsən ki, xanəndə oxuyur,
tarzən cümlələri qabağa düşüb
çalır. Oxuyana yer qalmır. Tarda 22 pərdə var. Bütün bunlar bizə
böyük sənətkarlarımızdan qalan mirasdır.
Onda yeniliyə nə ehtiyac ola bilər ki?
- Bu gün tar ifaçılarından kimləri bəyənirsiniz?
- Bu gün doğrudan da
üzərində işləyən tarzənlərimiz var. Özü
də yetərincədir. Elə Möhlət Müslümovu,
Ağasəlim Abdullayevi, Firuz Əliyevi, Elçini bunlara misal
göstərə bilərəm.
- Tar ifaçılarını dediniz. Bəs
oxuyanlardan kimlərə qulaq asırsınız?
- Bu gün yaxşı
oxuyanlarımız da kifayət qədərdir. Elə
götürək Canəli Əkbərovu, Arif Babayevi,
Mənsum İbrahimovu. Estrada janrı mənə bir az uzaq olsa da, onlara da qulaq asıram. Xalq artisti Aygün Kazımova, Faiq Ağayev,
Zülfiyyə Xanbabayeva, Nazpəri Dostəliyevanın
ifalarını bəyənirəm və qulaq da asıram.
Bu sənətkarlarla yanaşı, iki cavan
oğlan da var. Babək və İlkin. Onları
da çox bəyənirəm. Əgər
öz üzərlərində çalışsalar, onlar
gələcəyin xalq artistləridir.
Mən onsuz da xalqın artistiyəm
- Söhbət xalq artistindən
düşmüşkən. Sizin xalq artisti adını
almamağınıza səbəb nədir?
- Mənim fəxri ad
almamağımın ilk günahkarı Zakir Bağırov
olub. O mənimlə ədavət aparırdı. Onun da bir qohumu tarçalan idi. Ona
görə paxıllıq edirdilər mənə. O, 20 il vəzifədə oldu. Yalnız
rəhmətə gedəndən sonra Polad Bülbüloğlu
vəzifəyə gələndən sonra mənə 1989-cu
ildə əməkdar artist adını verdi.
Ancaq xalqın arasında mənə deyirlər: "Sən
elə xalq artistisən". Mən "xalq
artisti" olmasam da, xalqın artistiyəm. İnşallah, bu yaxınlarda mənə də,
yəqin ki, ad verərlər.
- Necə dolanırsınız? Maddi
ehtiyaclarınızı necə ödəyirsiniz?
- Maddi vəziyyətim
əvvəlkinə baxanda indi yaxşıdır. Mən 2002-ci ildə prezident təqaüdünə
layiq görülmüşəm. 2005-ci
ildən etibarənsə Heydər Əliyev Fondunun
təqaüdçüsüyəm. Aldığım
vəsaitlər maddi ehtiyacımı ödəyir.Bunlar
olmasaydı, mən çoxdan həyatdan getmişdim. Çünki səhhətimdə bir sıra
problemlərim var.Yenə də bugünkü diqqətdən
və hörmətdən razıyam.
Mircəlal Məcidli
Həftə içi.- 2010.- 21 iyul.- S. 7.