Qız qalasının açılmayan sirləri
(Əvvəli ötən saylarımızda)
1) Yaşıl saray - (Ay) bazar ertəsi; 2)
Qırmızı saray Mars (Mərrux)
çərşənbə axşamı (məhz bu
baxımdan Qız qalası Marsın timsalında ulduza və
günəşə bağlı qala olmuşdur),
çərşənbə axşamı - bunun da Novruz
bayramı ilə əlaqəsi atəşpərəstliyə
bağlanır) (Qırmızı rəngdə); 3) Mavi
(göy) saray - Merkuri (Utarid) - Çərşənbə; 4)
Sənbəl rəngində olan saray - Yupiter
(Müştəri) Cümə axşamı. 5) Ağ
saray Venera (Zöhrə) cümə günü. 6) Qara saray -
Saturn (Zühəl - şənbə). 7) Sarı saray -
Günəş - bazar günü.
Hətta buna
aid kiçik film də çəkilib. Səndələ
gəldikdə bu ad folklorda, xalq mahnılarında da öz
yerini tapır.
Dərdin alım (xalq mahnısı)
Otağına səndəl düzüm,
Yar, sənsən iki gözüm.
1) Səndəl - Hindistanda bitən gözəl iyli
və çox bərk ağac; 2) Səndəli, səndəl
ağacından hazırlanmış stul, kürsü.
Qız kimi toxunulmaz,
incə, zərif, gözəl qala isə buna hər hansı
bir şəxsin şəxsi baxışı kimi
qiymətləndirilməlidir. Bütün bunları
ümumiləşdirəndə belə qənaətə
gəlmək olar ki, "Qız qalası" haqqında elmi,
sanballı bir fikir ortaya qoyulmamışdır. Məhz bu
baxımdan Qız sözünün və ondan doğulan
mahiyyətin arxasınca gedək.
Mifologiyada və folklorda
bizim axtarışında olduğumuz qız, İlahə,
Sənəm, Gülgəz, Çadralı qız, Qara qız,
Nargilə, Şahsənəm və s. adlar fomrasında
işıqlanmışdır.
"Abbas və
Gülgəz" dastanında deyilir Abbas tərəfindən
Bir Sənəmə aşiq olmuşam
Desəm öldürərlər, deməsəm
ölləm.
1) Sənəm - bütpərəstlərin sitayiş
etdikləri heykəl və ya büt
2) gözəl sevgili
3) Sənəmmənzər - gözəl üxlü
göyçək, sevgili. (Bax.
ə.f.lüğ.səh. Bu İbrahim p.ə. ki,
İlahi Sənəm Günəşə aşiq olub. Desə
bütpərəstlər onu öldürəcək, ona
görə ki, üzünü göyə tutduğu üçün
bütpərəstliyin əleyhinə gedir.
Deməsə, İlahi sevgi, Allaha olan eşqi izhar
olmasa dözməyib öləcək).
2-ci mahnıda "üç
gül"
Yarın baxçasında üç gül
açıbdır,
Ağ gül, qırmızı
gül, bir də sarı gül.
Ağ gül burada ay,
qırmızı gül ulduz, sarı gül bürada
Günəş nəzərdə tutulur. Fikrimizi təsdiq
etmək üçün 2-ci bəndə baxaq.
Ağca gülün qapısından baxmalı,
Qırmızı gülü dəstə-dəstə
tutmalı.
Sarı gülü tər buxaq altından taxmalı.
Əlbətdə
gülün qapısı olmur. Burada gül
müqəddəslik və rəmzi xarakter daşıyır.
Ağca
gül burada aydır. Kainata məhz ilkin olaraq ayın qapısından
baxırıq. Qeyd etdiyimiz kimi ağ rəngdə saraylar
ayın rəmzi-rəğbəti kimi tikilirdi.
Qırmızı
gülü dəstə-dəstə tutmalı
Təbii ki,
qırmızı dəstə gül ulduzlara işarədir. Sarı
gülü tər buxaq altından taxmalı.
1) Sari-gedən, hərəkət edən.
2) Sari - sirayət edən, təsir edən. (Bax. ə.f.lüğ. səh. 535. Bu isə
təbii ki, bizə həyat verən Günəş
deməkdir həm də hərəkət edən).
Tər buxaq altında
taxmalı qızıldan olan ayparadır ki, qızlar
gəlinlər onu, tər buxaq altından boyunlarına
asırlar. Baxın burada gül birbaşa ulduzlara işarə
edilir.
Nəhayət,
İbrahim qurbandır gülün üçünə. Sual olunur hansı
İbrahimdir bu? İbrahim peyğəmbər deyilmidir bu? Bəli odur, ulduza üzünü tutmasının
vəsfidir bu. İllah Sari (Sarı yox) gül.
1) İlah-Allah, tanrı
2) İlazə-qadın allah,sənəm.
3) İlahi-Allaha aid, allaha dair. Yerdə olmayan, yerdə
tapılmayan. (Bax.ə.f.lüğ.səh 238).
Başqa bir mahnıda
"Üç meyvə"
Meyvələrdən üç meyvə var
üçüdə
balam yeməli,
Biri alma, biri heyva, biri nar.
Alma sənin, heyva da sənin, nar mənim
Balam, nar mənim.
Nəhayət 3-cü
mahnı "Üç yol"
Yollardan üç yol var üçü də balam
getməli
Biri yoxuş, biri eniş, biri düz.
Yoxuş sənin, eniş də sənin, düz
mənim
Balam düz mənim.
Burada da yoxuş ulduz
nəzərdə tutulur, eniş ay nəzərdə tutulur,
düz isə ulduzla ayın arasında olan təbii ki,
günəş nəzərdə tutulur.
Yoxuş
(ulduzu), enişi (ayı) inkar etməklə
Günəşdə dayanır. Bildirilir ki,
Günəş həyat bəxş edən Allahın
rəmzlərindən biridir. Baxın bu
üç mahnıda Günəş necə lokonik
şəkildə təsvir olunur. Qız-Sənəm
sözünün bu bir mahiyyəti. Gülgəz
və Abbas.
Ab-göz yaşı
Aba-əcdad, ata,baba.
As-nüfuzlu adam,
mənbə, məxəz (Bax.ə.f.lüğ. səh-8-23). Abas (Abbas)
dastanda məhz İbrahimin vəsfidir. Dastanın mahiyyəti
onun keşməkeşlərinin mahiyyətidir. (Bunlar 1-ci dəfədir ki, açılıb
işıq üzü görür).
Ümumiyyətlə,
Abas sözü, adı indiyə qədər
açılmayıb. Şirvan şikəstəsində deyilir.
Mən Abasam (Abbas) gəldim
burda qalmağa,
Şirin cana eşq odunu salmağa
Bəli, bu beyt
İbrahim meracdan qayıtmasına işarədir. Yerdə bu eşq-Allah
eşqi onun canına od saldı. Meracda ilk dəfə İbrahim p.ə. olub. Bu misalların sayını yüzlərlə
çəkmək olar, buna dair istənilən qədər
faktlar var, əlbəttə folklorumuzda Gülgəz isə.
Gül müqəddəsliyə işarədir.
Gəz-isə oda işarədir. (Avestada
yazılır ilkin od Gəz (ənə)
düşdü təbii ki, bu yerdə Atəşgah
deməkdir. Od ilkin mənada göyə
Günəşə bağlanır. Demək
Abbas və Gülgəzin mahiyyəti İbrahimin
Günəşə sevgisindən, bu yolda onun çəkdiyi
əzablı yollardan bəhs edir. (Bütün
bunların hamısı Qız adına,
sözünə bağlanır).
"Çadralı qız"
Folklor
nümunəsidir bu mahnı.
Ay çadralı qız,
Qalmışam yalqız.
Bayram axşamı,
Bəzənib hamı.
Təbii ki, Novruz
bayramıdır bu baharın rəmzi Günəşdir
çadralı qız. Yəni buludlarla, onların
arasında olan günəş. (Buludlardır onun
çadrası).
Qızlar durun yandırın şamı,
Nə gözəldir bayram axşamı.
Razı deyil bu qızın anası,
De neyləsin, bu suyun sonası.
Mücərrəddə
fəlsəfəyə bağlanan lokonik
işarələrə baxın.
Nə gözəldir bayram axşamı
Razı deyil bu qızın anası
De neyləsin, bu suyun sonası.
Təbii bu qızın
anası deyəndə bütpərətslərə
işarədir. De neyləsin bu suyun sonası dedikdə, işarə
vurulur ki, suya (şərə) bağlanan qüvvələr,
bütpərəstlər Rəbbə üz tutmağıma
mane olur və məni incidirlər. Belə olan halda su-şər qüvvələri
arasında olan bu müqəddəsliyə bağlanan adam neyləsin.
Bulaq başında,
Çatma qaşında
Aşiqəm sənə,
Çox gənc yaşımda,
Ay Çadralı qız, çadralı qız.
Bəli, bu
Günəşə, çadralı qıza aşiq olan
İbrahimdir ki, on beş yaşında ona vəhy gəlmiş,
bütpərəstlər onu sehrbaz hesab etmişlər. Öldürmək
istəyiblər lakin, buna nail ola
bilməmişlər. İyirmi bir
yaşından tərkidünya olub guşənişin
olmuşdur. Gənc yaşında
aşiqlik budur. Sonda otuz bir yaşında
onu oda atmışlar.
Heyran boyuna,
Düşdüm oyuna.
Canım qurbandır,
Gözəl boyuna.
"Düşdüm
oyuna" deməklə böyük qüvvə olan
bütpərəstlik dünyasının girdabına
düşüb aşiq. Ancaq buna baxmayaraq aşiq bildirir: "canım
qurbandır sənə". Bəli dünya
tarixində ilk dəfə İbrahim sonra da oğlu İsmayıl
Rəbbə qurban veriblər özlərini.
Bütpərəstlərdir
qızın anası (əcdadı) günəşə
sitayiş etdiyinə görə oda atdılar onu, od
dönüb gülüstana çevrildi. Rizvan mələyinin
bazubənd göndərdiyinə görə, o oddan xilas oldu.
Rizvan - 1) islam əsatirində cənnətin
köməkçisi və qapıçı mələyin
adı; 2) behişt-
Bütün bunlar uydurma
deyil, acı həqiqətlərdir. (mən belə
düşünürəm)
"Qara qız" (xalq mahnısı)
Ay Qara qız, getmə sənə sözüm var,
Aləm bilir gözlərində gözüm var.
Ayaq saxla sənə gizli sözüm var,
Ay sənə sözüm var.
Qara qız -
Böyük qız, qədim astronomiyaya görə,
Günəş ulduzların ən böyüyü
sayılırdı. (Bəli, budur qız qalasının
bir rəmzi).
Aləm bilir - yəni hamıya məlumdur ki,
eşq, eşq dünyasının əsası, tacı
"Leyli və Məcnun" meydana gəlmiş
(dünyanın ilk Leylisi aydır, Günəşdir, Leyli -
günəş və ay deməkdir bax.f.lüğ.
səh.312-313).
Qara qız çıxıbdır dağın
başına,
Xonçalar yığılıb qızın
başına.
Mən qurbanam qara qızın qaşına,
Ay nənəm qaşına.
Günəşdir
dağın başından boylanır. Xonçalar
yox, xançalar olmalıdır. Xana oxunan
nəğmələrə deyilir. Xançalar
- oxuyanlar onu vəsf edir, onun eşqinə, sevinc bəxş
edən şüalarına mahnılar qoşur,
nəğmələr oxuyur.
Amman - xalq, kütlə
deməkdir qara camaat. Artıq İbrahim dərdini camaata
açır.
Onun ilahi xəstəliyinin məqsədinə
çatmadan öləcəyini bəyan edir.
Alırsan gəl al canımı,
Almırsan mən ölürəm.
(ardı var)
Şakir Qabıssanlı
Həftə içi.- 2010.- 25 noyabr.- S. 7.