Qərbi azərbaycanlılarla bağlı qanun layihəsi hansı effekti verəcək?

Zahid Oruc: "Burada sosial, mülkiyyət hüquqları, konkret insan haqları və digər məsələlər var"

Milli Məclisin sədri Oqtay Əsədov Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş soydaşlarımızla bağlı qanun layihəsinin qəbul olunması təklifi ilə çıxış edib. Burada məqsəd deportasiyaya məruz qalmış soydaşlarımızın hüquqlarının beynəlxalq müstəvidə müdafiəsidir. Həqiqətənmi belə bir qanunun qəbul olunması Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş soydaşlarımızın geri qayıtması, hüquqlarının bərpası üçün əsas olacaq?

Məsələyə münasibət bildirən millət vəkili Zahid Oruc "Həftə içi"nə açıqlamasında dedi ki, Qərbi azərbaycanlılarla bağlı məsələ bir neçə dəfə gündəmə gətirilib. Onun sözlərinə görə, həmişə məsələ belə qoyulub ki, ötən əsrdə Ermənistandan 3 dəfə deportasiya olunmuş azərbaycanlıların haqlarının təmin olunması necə gerçəkləşdirilə bilər? Millət vəkilinin fikrincə, bu, konkret olaraq Milli Məclisin qəbul etdiyi qanunlarla beynəlxalq səviyyəyə çıxarıla bilər: "Onların hansı səviyyədə təşkilati mexanizmləri formalaşa bilər ki, Ermənistanla danışıqlarda, siyasi savaşlarda bir vasitə kimi özünü göstərsin. Eyni zamanda paralel şəkildə onların haqlarının təmin olunmasının gerçəkləşdirilməsi mümkün olsun. Bu haqlar da çoxşaxəlidir. Burada sosial hüquqlar, mülkiyyət hüquqları, konkret insan haqları və digər məsələlər var. Xüsusilə 1948-53-cü illərdə Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunmuş soydaşlarımızın məsələsi çox önəm daşıyır. Ona qədər və ondan sonra olanları SSRİ-nin qurulduğu və süqut etdiyi zamanla əlaqələndirib, bir sıra məsələni hüquqi müstəvidən kənarda qoya bilirlər. Halbuki həmin proseslərlə bağlı da qanunlar işləməlidir. 1948-53-cü illərdə SSRİ mövcud idi. Onun sərhədləri daxilində bir xalqı öz doğma torpaqlarından başqa ərazilərə köçürürdülər və bu da 10 minlərcə insanın qətlinə səbəb olurdu. Bu hadisə min illər ərzində qurulmuş maddi mədəniyyət abidələrin dağıdılmasına, evlərin, qəbiristanlıqların məhvinə gətirib-çıxarıb. İndi bu insanların haqlarının təmin olunmasını necə gerçəkləşdirmək olar? Ukrayna 1930-32-ci illərdə baş vermiş Qolodomor hadisəsini beynəlxalq müstəviyə çıxardı və onlarla ölkə tərəfindən tanıtdıra bildi. Hətta BMT-nin bununla bağlı onu soyqırım kimi qəbul edən qətnaməsi var. Rusiya buna ciddi müqavimət göstərirdi. Çünki özünü SSRİ-nin hüquqi varisi sayırdı. Cinayətlərin məsuliyyətini boynuna götürmək istəmirdi. Bilirdi ki, bundan sonra böyük məbləğdə təzminat ödəmək lazım gələcək. Digər tərəfdən ölkənin imic məsələsi də var.

"Milli mübarizədən yayınmalar olub"

"Bütün beynəlxalq aləm biləcək ki, bu ölkə "etnik azlıq kampaniyası" həyata keçirib, nəticədə 10 minlərcə insan qətlə yetirilib". Onların bu hüquqlarını beynəlxalq müstəvidə gerçəkləşdirə biləcəklərini önə çəkən Z.Oruc diqqətə çatdırdı ki, ola bilsin ki, hansısa ölkələr Rusiya ilə siyasi münasibətlər kontekstində fərqli münasibət sərgilənsin. Amma fakt ondan ibarətdir ki, dünyanın bu məsələdə bir tanıtım mövqeyi var: "Bəs Azərbaycan nə etsin? Söhbət təkcə Ermərnistana qarşı 2-ci, 3-cü cəbhə açmaqdan getmir. Qarabağ problemi olmasaydı da, ortada bu insanların pozulmuş hüquqları var. İndi biz bunu necə tətbiq edək? Heydər Əliyevin azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı 1998-ci il 26 mart tarixli fərmanı var. Orada bu hadisələrə, həmçinin buna bağlı addımlara geniş yer verilir. Keçmişdə Ermənistandan deportasiya olunmuşların bəzən Mühacir Hökuməti və ya hansısa cəmiyyətlər yaratmaqla bir sıra halda özlərinin siyasi maraqları, hüquqları, kiməsə dəstək verib-verməmək üzərində daxili aktlar o qədər gerçəkləşdi ki, apara biləcəyimiz əsl milli mübarizədən yayındıq. Bu təəssüfedici haldır və bu məsələyə geniş yer vermək istəmirəm. Hansı qurumların yaranmması və onların rəhbərliyində kimlərin təmsil olunması hamımıza bəllidir. Ermənistanlılıq da sanki daxildə bir ayırıcılıq, bölgəçilik mübarizəsinə çevrildi. Halbuki bu məsələ əvvəllər gündəmə gətirilərkən başlıca məsələ fərqli idi". Bu məsələnin parlamentdə qaldırılmasının faydalı olduğunu vurğulayan millət vəkili əlavə etdi ki, amma bəziləri bu addımı gecikmiş sayır, kimsə bunun effekt verməyəcəyini düşünür: "Başqa birisi bunu, sadəcə, siyasi təzyiq üsulu kimi dəyərləndirir. Bu fikirlər yanlışdır. Biz məsələyə sırf ümummilli konteksdən və "təkcə ermənistanlılar üçün yox, elə hər bir vətəndaşın bu məsələyə aidiyyatı var" şəklində mübarizə kimi yanaşsaq, onda bu istiqamətdə müəyyən addımlar reallaşdıra bilərik. Bu qanuni hüquqi bazada ola bilər. Bəziləri bildirir ki, bunun qanunun predmeti olması çox çətindir. Çünki qanunun spesifik dili, tənzimlədiyi normalar var. Bu hadisəni müddəalar şəklinə necə salmaq olar? Çünki bu istiqamətdə Azərbaycanın vəziyyəti unikaldır, təəssüf ki, analoqu yoxdur. Amma hər bir halda bu parlamentin işidir və düşünürəm ki, ilk növbədə hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsi tərəfindən bu yöndə addımlar atılacaq".

"Bu mövqeyi tam dəstəkləyirik"

Maraqlıdır, bəs ictimai təşkilatların bu təklifə münasibəti necədir, onlar qanuna hansı müddəaların əlavə olunmasını istəyir?

Milli QHT Forumun prezidenti Rauf Zeyni Milli Məclisin sədri Oqtay Əsədovun təklifini ürəkdən dəstəklədiyini bildirdi. O əlavə etdi ki, İrəvandan, Zəngəzurdən, Dərələyəzdən və digər mahallardan olan ziyalıların bu təklifi dəstəkləyəcəklərini gözləyir: "Çünki bu, bizim QHT səviyyəsində uzun müddət qaldırdığımız məsələdir. Nəhayət ki, Qərbi azərbaycanlılarla bağlı qanunun gündəmə gətirilməsi hamımızı sevindirdi. Biz bu mövqeyi tam dəstəkləyirik. Qərbi azərbaycanlıların, eyni zamanda qaçqın və məcburi köçkünlərin hüquqlarını beynəlxalq səviyyəyə çatdıran qanunun qəbul olunmasını dəstəkləyirik. Milli QHT Forumundan və bölgə ziyalılarından nə asılıdırsa, biz o dəstəyi verməyə hazırıq. Fikir verdinizsə, Milli Məclisin sədri Axıska türklərinin vətənə qayıtması ilə bağlı bir cümlə işlətdi. Bilirsiniz ki, 65 illik mübarizədən sonra sonra Axıska türkləri ilə bağlı Avropa Şurası qərar qəbul etdi, Gürcüstan üzərinə öhdəlik götürdü. Biz də Qərbi azərbaycanlıların hüquqları ilə bağlı məsələni beynəlxalq müstəviyə çıxarmalıyıq. Bir ölkənin parlamenti bu məsələ ilə bağlı qanun qəbul edirsə, beynəlxalq təşkilatlar buna biganə qala bilməyəcək".

Müəyyən qrup insanın statusunun müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı beynəlxalq sənədin olmamasını önə çəkən hüquqşünas Əlövsət Əliyev isə diqqətə çatdırdı ki, Oqtay Əsədov Gürcüstanın Axıska türklərinin vətənə qayıtması ilə bağlı öhdəliyi üzərinə götürdüyünü sitat gətirib: "Ermənistandan deportasiya olunmuş soydaşlarımızın geri qayıtması üçün Azərbaycan 10 qanun da qəbul edə bilər, amma onların problemlərinin həlli və geriyə qayıtması üçün həmin qanunların heç bir əhəmiyyəti olmaz. Həm də problem ondan ibarət idi ki, onlar Azərbaycan Respublikasına gəldikləri zaman biz rəsmi müraciət etdik ki, pasportları qorunub-saxlansın, deportasiya olunmalarını təsdiq edən sənədlərin saxlanması üçün ayrıca arxiv yaradılsın. Artıq gecdir...

Amma Azərbaycan bunu vaxtında həyata keçirmədi. Eyni zamanda həmin şəxslərlə bağlı qanun qəbul olunanda Azərbaycan götürdüyü öhdəliklərə uyğun olaraq onları Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı kimi tanıdı. Vətəndaşlığın azaldılması haqqında BMT-nin konvensiyası var, Azərbaycan 1996-cı ildə həmin konvensiyaya qoşulub. Əgər Azərbaycan Ermənistandan gələn şəxslərin statusunun qorunub-saxlanmasında maraqlı olsaydı, həmin konvensiyaya qoşulmalı deyildi. Azərbaycanda vətəndaşlığı olmayan şəxslərin sayını azaldacağı ilə bağlı öhdəliyi üzərinə götürməməliydi. Ermənistan və Gürcüstan da həmin konvensiyaya qoşuldu. Amma Ermənistan Azərbaycandan gedənləri vətəndaş kimi tanımadı. Bu konvensiyanın tələblərinin Ermənistan tərəfindən pozulması bir dəfə də olsun beynəlxalq təşkilatların diqqətinə çatdırılmadı. Onlar fikirləşirlər ki, geri qayıtmaları üçün hansısa qərar olsun. Amma bu mümkün deyil. Çünki onların Ermənistana qaytarılması Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə həyata keçirilə bilməz. Vətəndaşlar haqqında qanunun 15-ci maddəsində var ki, Ermənistandan Azərbaycana köçmüş şəxslər Azərbaycan vətəndaşı kimi tanınırlar, amma bu, onların Ermənistana qayıtmaq hüquqlarını məhdudlaşdırmır. Bu ölü normadır, onların Ermənistana qayıtması Ermənistan qanunları ilə tənzimlənir".

Əli Zülfüqaroğlu

Həftə içi.- 2011.- 3 fevral.- S. 4.